Της Laryssa Pylgoune
Η Λαρίσα Πυλγκούν είναι ανεξάρτητη εμπειρογνώμονας στην αξιολόγηση πολιτικών και προγραμμάτων. Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ουκρανικής Ένωσης Αξιολόγησης και αναπληρώτρια πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της ομάδας εμπειρογνωμόνων SOVA.
Η οριζόντια αυτοοργάνωση της ουκρανικής κοινωνίας αποτελεί βασικό στοιχείο της αντίστασης στη ρωσική επίθεση. Εδώ, η Ουκρανή αναλύτρια Laryssa Pylgoune συνοψίζει τα συμπεράσματα μιας κοινωνιολογικής μελέτης στην οποία συμμετείχε: η ικανότητα των Ουκρανών να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες στη βάση του εθελοντισμού και της ατομικής επιλογής, χωρίς να περιμένουν εντολές από τα πάνω, αποκαλύπτεται ως ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της ουκρανικής κοινωνίας.
Ζω στην περιοχή της Μπούτσα, κοντά στο Κίεβο. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, εχθρικά ελικόπτερα διέσχισαν τον ουρανό πάνω από το σπίτι μου, τόσο κοντά που μπορούσα να δω τα πρόσωπα των πιλότων. Για να αποφύγω την κατοχή, έφυγα αμέσως για ένα χωριό όπου είχα ζήσει στο παρελθόν. Απέχει μόλις δέκα χιλιόμετρα από το σημερινό μου σπίτι. Η κατοχή μέρους της περιοχής του Κιέβου διήρκεσε μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 2022. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι φίλοι μου και εγώ φτιάξαμε βόμβες μολότοφ, καταγράψαμε εγκλήματα πολέμου, παραδώσαμε ανθρωπιστική βοήθεια, ακόμη και στα κατεχόμενα εδάφη, βοηθήσαμε στην εκκένωση ανθρώπων και αναζητήσαμε ακόμη και στρατιωτικούς πιλότους για τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις. Ταξιδέψαμε σε φλεγόμενους δρόμους και δεχτήκαμε πυρά. Αλλά καταλάβαμε ότι η παρουσία μας ήταν απαραίτητη και ότι δεν μπορούσαμε να φύγουμε. Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι σαν κι εμάς γύρω μας. Όλοι οι φίλοι και οι γνωστοί μας ενήργησαν με τον ίδιο τρόπο.
Δεν ήταν μόνο ο ουκρανικός στρατός που αντιστάθηκε στη ρωσική επίθεση. Ολόκληρη η κοινωνία δούλευε για τη νίκη. Γι’ αυτό οι Ρώσοι δεν κατέλαβαν το Κίεβο σε τρεις ημέρες, όπως είχαν σχεδιάσει. Όταν η πρώτη ρωσική στρατιωτική φάλαγγα μπήκε στην Μπούτσα για να ορμήσει προς το Κίεβο, έπεσε σε ενέδρα. Δύο τεθωρακισμένα οχήματα που μετέφεραν άνδρες του Καντίροφ καταστράφηκαν και η επίθεση καθυστέρησε για αρκετές ώρες. Η επιχείρηση διεξήχθη από μέλη μιας εθελοντικής μονάδας, της Πολιτοφυλακής Μπούτσα, και όχι από στρατιώτες. Ανέκτησαν τα εγκαταλελειμμένα όπλα και επιτέθηκαν στους επιτιθέμενους Ρώσους χωρίς να ζητήσουν την άδεια κανενός. Καθώς αυτή η αυτοκινητοπομπή καθυστέρησε, ένα ουκρανικό επιθετικό αεροσκάφος μπόρεσε να την πλήξει με πυρά. Όλος ο κόσμος είδε τη φωτογραφία ενός δρόμου στην Μπούτσα γεμάτου με καμένα ρωσικά άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα. Επρόκειτο γι’ αυτή ακριβώς τη φάλαγγα… Η αντίσταση όλων των Ουκρανών στον εχθρό όχι μόνο απέτρεψε την ταχεία κατάληψη ολόκληρης της χώρας, αλλά έδωσε στους Ουκρανούς την ελπίδα ότι θα ανακτήσουν και τα εδάφη που είχαν καταληφθεί το 2014-2015.
Τον Μάιο του 2022, επιστρέψαμε στο σπίτι μας. Συζήτησα με φίλους και συναδέλφους το εκπληκτικό φαινόμενο της ουκρανικής αυτοοργάνωσης. Είχαμε λάβει μέρος και εμείς οι ίδιοι σε αυτό, αλλά μας εξέπληξε η δύναμή του. Ήταν κάτι νέο και σημαντικό. Τον Ιούνιο, καθώς μεταφέραμε ανθρωπιστική βοήθεια με τον ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα Μικαΐλο Σάββα, στην κοντινή πόλη Ιρπίν, συζητήσαμε για τα πιθανά κίνητρα των ανθρώπων που είχαν προσχωρήσει στην αντίσταση στη ρωσική επίθεση. Έτσι προέκυψε η ιδέα να πραγματοποιήσουμε μια ειδική μελέτη με τίτλο «Αυτοοργάνωση και εδραίωση της ουκρανικής κοινωνίας κατά τη διάρκεια του πολέμου».
Δεν είχαμε καμία άποψη από πριν, επειδή η οριζόντια αυτοοργάνωση της ουκρανικής κοινωνίας ήταν ένα πρωτόγνωρο και εκπληκτικό φαινόμενο σε αυτή την κλίμακα. Αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε μια έρευνα σε ανθρώπους που, με διάφορες μορφές, είχαν συμμετάσχει εθελοντικά στην αντίσταση και την ανθρωπιστική βοήθεια. Καταρτίσαμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα χρησιμοποιώντας ως κύρια μέσα ένα ερωτηματολόγιο και συνεντεύξεις. Οι συνάδελφοί μας προσέλαβαν φοιτητές από δύο πανεπιστήμια για τις συνεντεύξεις: το Εθνικό Πανεπιστήμιο του Κιέβου και το Πανεπιστήμιο Τελωνείων και Οικονομικών του Ντνίπρο.
Το δεύτερο εξάμηνο του 2022, πραγματοποιήθηκαν 200 λεπτομερείς συνεντεύξεις με άτομα όλων των ηλικιών και επαγγελμάτων, στην Ουκρανία και στο εξωτερικό. Το δεύτερο εξάμηνο του 2023, διεξήχθη διαδικτυακή έρευνα σε Ουκρανούς και άτομα άλλων εθνικοτήτων που είχαν βοηθήσει τον ουκρανικό στρατό, σε εκτοπισμένους και σε περιοχές που είχαν πληγεί από τον πόλεμο. Συλλέξαμε 121 επιπλέον ερωτηματολόγια.
Η μελέτη σκιαγράφησε το πορτρέτο ενός έθνους αποφασισμένου, το οποίο υπερβαίνει τους ηλικιακούς, έμφυλους και κοινωνικοοικονομικούς φραγμούς για να αντιμετωπίσει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Έδειξε ότι η αυτοοργάνωση των Ουκρανών είναι ένα μαζικό φαινόμενο. Χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, δεξιότητες ή εμπειρίες, οι άνθρωποι κινητοποιούνται για την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με τον πόλεμο. Οι άνθρωποι αυτοί συγκεντρώνουν άλλους γύρω τους, αναζητούν πόρους, αποκτούν νέες δεξιότητες, δημιουργούν μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, ακόμη και επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, μια οικονομολόγος στο επάγγελμα δημιούργησε μια επιχείρηση κατασκευής αλεξίσφαιρων γιλέκων. Όλα ξεκίνησαν από έναν προσωπικό λόγο: ο αδελφός της δεν είχε αλεξίσφαιρο γιλέκο όταν κατατάχθηκε στο στρατό.
Οι οριζόντιοι δεσμοί που χαρακτηρίζουν την Ουκρανία έχουν ενισχυθεί σημαντικά από την έναρξη της μεγάλης κλίμακας εισβολής. Οι άνθρωποι που έχουν ενταχθεί στον αγώνα συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι εθελοντές βοηθούν ο ένας τον άλλον παρέχοντας πόρους και υπηρεσίες για να δράσουν από κοινού.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην Ουκρανία διαμορφώνεται ένα μαζικό αλτρουιστικό κίνημα πολιτών. Οι άνθρωποι ενώνονται αυθόρμητα ανταποκρινόμενοι σε μια νέα ανάγκη. Τα κίνητρά τους διαφέρουν. Οι τομείς δραστηριότητάς τους είναι πολύ διαφορετικοί. Ο αριθμός των συμμετεχόντων στις ομάδες ποικίλλει. Η διάρκεια της αλληλεπίδρασης ποικίλλει επίσης. Οι άνθρωποι συνεργάζονται για όσο διάστημα έχουν ένα κοινό ενδιαφέρον.
Σε αυτές τις ομάδες, εδραιώνεται ένα σύστημα ορθολογικής διαχείρισης, ένας συντονισμός, μια εμπειρία συνεργασίας και ένας μηχανισμός σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων. Οι ομάδες αυτές εξελίσσονται. Μερικές φορές καταγράφονται ως ενώσεις ή ΜΚΟ. Παρέχουν κοινωνική και ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη στους συμμετέχοντες και δημιουργούν τελετουργικές συνήθειες και ταυτότητα ομάδας. Οι συμμετέχοντες αισθάνονται ότι αποτελούν μέρος κάτι μεγάλου, ισχυρού και δίκαιου. Αυτό τους προσφέρει ικανοποίηση και την αίσθηση ότι μπορούν να επηρεάσουν την κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύουν την αυτάρκειά τους και την ικανότητά τους να αναλαμβάνουν ευθύνες.
Σε αυτές τις ομάδες, η ηγεσία είναι περιστασιακή και βραχύβια. Οι άνθρωποι συσπειρώνονται γύρω από ένα πρόβλημα, όχι γύρω από έναν ηγέτη. Τα μέλη της ομάδας θυσιάζουν το άτομο προς όφελος της συλλογικότητας, αλλά με τον όρο συλλογικότητα εννοούν τον ουκρανικό λαό στο σύνολό του, όχι τη συγκεκριμένη ομάδα τους. Η εξουσία για τους εθελοντές, σε οποιοδήποτε επίπεδο, δεν αποτελεί ούτε στόχο ούτε αξία.
Η σημασία του να έχει κανείς καλή φήμη έχει αυξηθεί στην Ουκρανία. Όλες οι εθελοντικές δραστηριότητες βασίζονται σε οριζόντιους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων. Η θέση και το τυπικό καθεστώς του καθενός δεν έχουν σημασία. Ένα άτομο δεσμεύεται εθελοντικά και λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης από την κοινωνία. Ακόμη και σε συνθήκες πολέμου, κινδύνου και αβεβαιότητας, πρέπει να αποδείξει την ικανότητά του να εκτελεί τις δραστηριότητές του με διαφάνεια. Για παράδειγμα, δείχνοντας φωτογραφίες και βίντεο από αυτά που έχουν αγοραστεί, κατασκευαστεί και παραδοθεί σε ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη.
Η έρευνα δεν εντόπισε κανένα άτομο που να μην ασχολείται καθόλου με τα προβλήματα που προκαλεί ο πόλεμος. Μάλιστα, για πολλούς ανθρώπους, η εμπλοκή είναι κάτι απολύτως φυσικό. Τις περισσότερες φορές, ενεργούν «διακριτικά», χωρίς να περιμένουν αναγνώριση. Αυτό μάλιστα ισχύει για τους περισσότερους.
Μετά από δύο χρόνια ολοκληρωτικού πολέμου, σχεδόν κάθε ουκρανική οικογένεια έχει επηρεαστεί. Οι άνθρωποι είναι κουρασμένοι, οι πόροι τους έχουν εξαντληθεί, αλλά το κύμα αλληλεγγύης επιμένει, προσαρμόζεται στις συνθήκες, με σαφή προτίμηση στη συνδρομή ανθρώπων που γνωρίζουν άμεσα.
Η έρευνά μας έδειξε ότι οι οργανώσεις εθελοντών εμπιστεύονται τις αρχές και είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν διοικητικούς πόρους για τις δραστηριότητές τους, αλλά και ότι η επίσημη εξουσία παραμένει γι’ αυτές ένα μέσο για την επίτευξη κοινών στόχων. Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι η οριζόντια αυτοοργάνωση είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για τη βιωσιμότητα όχι μόνο της ουκρανικής κοινωνίας αλλά και του κράτους. Πιο εύστοχη και αποτελεσματική από τους επίσημους μηχανισμούς, η αυτοοργάνωση των πολιτών θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ουκρανίας στην παγκόσμια σκηνή, προσφέροντας μια νέα προοπτική για τη δύναμη της ανθρώπινης βούλησης απέναντι στην καταπίεση.
Πηγή: Desk Russie
No comments:
Post a Comment