Ο Νέστορας της Αριστεράς

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗ*

Ο Λεωνίδας Κύρκος μιλάει για τη δημοκρατία, για το παρόν και το μέλλον των προοδευτικών ιδεών, για τη διαδρομή του στην πολιτική, για τους ενθουσιασμούς και τις διαψεύσεις του. Ο Λεωνίδας Κύρκος διαμόρφωσε, άθελά του προφανώς, μια σχέση πατρική αλλά και αντιφατική με πολλούς από τη δική μου γενιά. Για τους 40άρηδες και 50άρηδες «πρώην ρηγάδες», το πρόσωπο του Κύρκου ταυτίστηκε με την παρουσία του ΚΚΕ εσωτερικού στην πολιτική ζωή της μεταπολίτευσης.

«Ρηγάς» και εγώ της δεκαετίας του ΄80, δεν ήμουν από τους «κυρκικούς». Οι ευαισθησίες μου επηρεάστηκαν πολύ περισσότερο από την, ανατρεπτική για την εποχή εκείνη, σκέψη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη- λυπάμαι βαθιά, μόνο που δεν πρόλαβα να του το πω. Με ενοχλούσε, σχεδόν με εξόργιζε, που ο Λεωνίδας, όπως τον φωνάζαμε όλοι, ήταν ταυτόχρονα αφοσιωμένος στην κομμουνιστική του ταυτότητα και στην (συναισθηματική κυρίως) προάσπιση του παρελθόντος αλλά και του παρόντος του Κομμουνισμού (με εξόργιζε ιδιαίτερα η ανοχή του απέναντι στον ολοκληρωτισμό και τη βαρβαρότητα του Τσαουσέσκου). Επιπλέον, η πεισματάρικη προσήλωσή του στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και το δημοκρατικό παιχνίδι άφηνε ακάλυπτη τη νεανική μου ορμή και αφέλεια. Αν για το πρώτο είχε άδικο (το κατανόησε εξάλλου σταδιακά ο ίδιος), η στάση του στο δεύτερο ζήτημα υπήρξε για όλους εμάς που είχαμε την τύχη να περάσουμε «τα καλύτερά μας χρόνια» στους κόλπους της ανανεωτικής Αριστεράς του ΄70 και του ΄80 ένα μεγάλο μάθημα. Ο Κύρκος υπήρξε συστηματικά αρνητής, οποιασδήποτε μετάθεσης της πολιτικής αντιπαράθεσης πέρα από το πεδίο των δημοκρατικών και κοινοβουλευτικών θεσμών. Για το μάθημα αυτό, εγώ προσωπικά τού είμαι ευγνώμων.

Αυτή η αντιφατική, εν πολλοίς, πολιτική σύσταση είναι που χαρακτηρίζει τον Λεωνίδα Κύρκο και σχηματίζει τη μοναδικότητά του στις πρώτες δύο δεκαετίες της μεταπολίτευσης. Ο Κύρκος υπήρξε για χρόνια η προσωποποίηση μιας, σισύφειας, προσπάθειας εξοικείωσης του Κομμουνισμού με τη Δημοκρατία. Σταδιακά, κατανόησε πως η σύζευξη αυτή ήταν αδύνατη και πως έπρεπε να διαλέξει. Σε αυτήν του την επιλογή ο Κύρκος δεν φαίνεται πως αντιμετώπισε ιδιαίτερο δίλημμα. Ισως να είχε θλίψη ή μελαγχολικές σκέψεις. Ισως να σκεφτόταν πως θα μπορούσαν να είχαν γίνει αλλιώς τα πράγματα. Αλλά δίλημμα πάντως δεν αντιμετώπισε. Η δημοκρατία είναι για αυτόν οικουμενική και αναπαλλοτρίωτη αξία.

Πίστη στις ιδέες

Το βιβλίο περιέχει 12 συνεντεύξεις που έδωσε ο Λεωνίδας Κύρκος στον Πέτρο Παπασαραντόπουλο την εικοσαετία 1989-2009. Οι πρώτες αφορούν την περίοδο 1989, όπου η Ε.ΑΡ. σχηματίζει μαζί με το ΚΚΕ τονΣυνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, ενώ η τελευταία συνέντευξη δόθηκε τον Νοέμβριο του 2009, και σχολιάζονται σε αυτήν οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ. Η ανάγνωση του βιβλίου μάς οδηγεί να αντιληφθούμε την επιμονή του Κύρκου σε μερικές βασικές ιδέες και στάσεις. Κατ΄ αρχήν, ο Κύρκος είναι οπαδός της Μεγάλης Αριστεράς. Αναζητεί διαρκώς τον σχηματισμό μιας μεγάλης αριστερής παράταξης που δεν θα λειτουργεί στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων, ως ομάδα πίεσης, αλλά θα αποτελεί έναν βασικό διαμορφωτή των πολιτικών πεπραγμένων. Για τον Λεωνίδα Κύρκο η Αριστερά και η πολιτική εξουσία είναι έννοιες ρητά συνδεδεμένες.

Η γοητεία της ουτοπίας

Τη δεκαετία του ΄80, γοητευμένος και αυτός από την γκορμπατσοφική ουτοπία- ουτοπία υπό την έννοια της πίστης στην ιδέα πως τα κομμουνιστικά συστήματα ήταν δυνατόν να εκδημοκρατιστούν χωρίς να καταρρεύσουν- και απογοητευμένος από την ηθική αποτελμάτωση του ΠαΣοΚ, καταναλώνει συστηματική προσπάθεια για τη δημιουργία του Συνασπισμού της Αριστεράς. Η φιλοδοξία του είναι να γίνει ο Συνασπισμός «ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα που θα συναρπάσει τις ευρύτερες μάζες του λαού μας, που θα συνενώσει τους αριστερούς όλων των αποχρώσεων με τους προοδευτικούς ανθρώπους» (σελ. 35). Είναι εμφανές πως το φάντασμα της ΕΔΑ του 1958 πλανιέται διαρκώς πάνω από τον Λεωνίδα Κύρκο. Πιστεύει πως οι στιγμές είναι οι κατάλληλες για την ανασύσταση ενός τέτοιου εγχειρήματος. Την ώρα που μέσα σε ένα ντελίριο ενθουσιασμού στην Ευρώπη πέφτει το τείχος του Βερολίνου και καταρρέει ο κομμουνισμός, ο Κύρκος επιχειρεί ένα «τραβέρσο», μια πορεία ανάποδη προς τον άνεμο και το κύμα: να πείσει το πιο σταλινικό κομμουνιστικό κόμμα της Ευρώπης, το ΚΚΕ, να εκδημοκρατιστεί. Αναμφίβολα, πρόκειται για τη μεγαλύτερη ουτοπική επιχείρηση, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο, που εγώ μπορώ να σκεφτώ.

Ο Λεωνίδας δεν υπήρξε ποτέ ο θεωρητικός της Αριστεράς. Δεν τον ενδιέφεραν οι «υψηλές» θεωρητικές αναλύσεις του μαρξισμού-λενινισμού, που νομίζω πως ποτέ δεν κατάλαβε, αν ενδιαφέρθηκε ποτέ να καταλάβει. Εχοντας εμφανώς μια συναισθηματική αφετηρία στην εμπλοκή του με την Αριστερά, φάνηκε πως σε όλη του την πορεία προσπάθησε να αφήσει τα ζητήματα θεωρίας σε άλλους, κατανοώντας - δεν ξέρω αν ήταν συνειδητό ή ασυνείδητο- πως επρόκειτο για βυζαντινολογίες, ανούσιες δηλαδή αναζητήσεις μέσα σε απομονωμένους από την κοινωνική πραγματικότητα χώρους. Ο Κύρκος ήταν και παραμένει ένας λάτρης της πολιτικής: της πολιτικής κυρίως ως τέχνης του εφικτού. Τέχνη του εφικτού δεν σημαίνει βέβαια τυχοδιωκτικτισμό ή έλλειψη στόχων. Κάθε άλλο· όμως ο Κύρκος δεν είναι ούτε δογματικός ιδεολόγος ούτε αφελής ονειροπόλος. Αντιλαμβάνεται διαρκώς πως η πολιτική διεξάγεται σε πλαίσια που δεν επιλέγονται από τη βούληση του υποκειμένου.

Πολιτική και ηθική

Ο Λεωνίδας είναι αφοσιωμένος οπαδός της ηθικής πολιτικής. Ηθική με την έννοια του σεβασμού στους θεσμούς, δηλαδή στους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού, μακριά από τρικλοποδιές και χτυπήματα «κάτω από τη μέση». Γι΄ αυτό και δεν συγχωρεί τον εαυτό του για την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο το 1989, δηλώνοντας πως «ήταν ΤΟ λάθος της ζωής μου» (σελ. 414). Για τους ίδιους όμως λόγους, οι πολιτικές ακροβασίες του Α. Παπανδρέου τού είναι απωθητικές. Ο Κύρκος είναι ένας άνθρωπος που του αρέσει να βάζει δύσκολους στόχους και να τους πετυχαίνει δουλεύοντας συστηματικά, χωρίς αιφνιδιασμούς και «κόλπα». Γι΄ αυτό εκτιμά την πολιτική παρουσία του Κ. Σημίτη, που την αποτιμά συνολικά ως θετική.

Ο Κύρκος είναι πάνω απ΄ όλα ένας πεισμένος ορθολογιστής. Ενας ανυποχώρητος υποστηρικτής του διαλόγου για την εξεύρεση της καλύτερης λύσης, ιδιαίτερα στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής, για τα οποία θεωρεί πως ο ανορθολογισμός του εθνικισμού, η «εθνικο-παραφροσύνη» όπως την ονομάζει, έχει καταστρεπτικές συνέπειες για τη χώρα. Γι΄ αυτό συνέβαλε στη συγκρότηση του «μετώπου της λογικής», μια κίνηση που είχε στόχο να παρεμβαίνει, να κινητοποιεί και κυρίως να αντιπαρατίθεται με το «εθνικιστικό τόξο» (σελ. 198-199). Η επιμονή του σε αυτόν τον τομέα είναι εντυπωσιακή. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄70 υπήρξε ο μόνος πολιτικός ηγέτης της Αριστεράς που υποστήριξε την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Αργότερα, όταν τα συνθήματα για την απομάκρυνση των αμερικανικών βάσεων δονούσαν τα αμφιθέατρα και τις πλατείες, ο Κύρκος φρόντισε να μας προσγειώσει όλους: «οι βάσεις δεν είναι ραπανάκια», έλεγε, «για να ξηλωθούν». Φυσικά, όταν ο παραληρηματικός εθνικισμός κατέλαβε τη χώρα μας στις αρχές του 1990 στο θέμα του Μακεδονικού, ο Κύρκος για άλλη μία φορά ήταν στην απέναντι όχθη, επιχειρώντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με τη μεγαλύτερη δυνατή νηφαλιότητα.

Ο Λεωνίδας Κύρκος, όπως και ο Γρηγόρης Φαράκος, που δεν είναι πια μαζί μας, ανήκει σε μια ιδιαίτερη πάστα πολιτικών ηγετών. Ηγετικό στέλεχος της Αριστεράς, ήπιε όλα τα πικρά ποτήρια των απογοητεύσεων που βίωσε η μεταπολεμική Αριστερά στην Ελλάδα: στρατιωτική ήττα, πολιτική περιθωριοποίηση, διάσπαση, κατάρρευση του κομμουνισμού· δεν κλείστηκε όμως με αυτιστική έπαρση στο καβούκι του, αρνούμενος να καταλάβει, αρνούμενος να αλλάξει. Κατανόησε την ήττα (και- γιατί όχι;- τη χρεοκοπία) της ιδεολογίας που υπερασπίστηκε για δεκαετίες ως ευκαιρία για την ανάπτυξη νέων ιδεών και προσανατολισμών. Διατηρώντας ακέραιο τον συναισθηματικό του κόσμο και τις ηθικές αξίες που τον οδήγησαν στην Αριστερά, οδηγήθηκε σε τεράστιες αναθεωρήσεις. Αλλαξε ριζικά παραμένοντας κατά βάθος ο ίδιος.

*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Πηγή: Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

Σχόλιο "Πιπεριάς": Στα χρόνια του θρυλικού ΚΚΕ Εσωτερικού 9 στις 10 φορές ήμουν απέναντι στις απόψεις του Λεωνίδα. Πάντα θα θυμάμαι την εικόνα της Δευτέρας μετά την ήττα στις εκλογές του 1981, όπου είχα πάει στα τότε γραφεία του Ρήγα στη Σολωμού. κατέβηκα να πάρω τσιγάρα και βλέπω το Λεωνίδα με την σύντροφό του τη Καλή πιασμένοι αγκαζέ να περπατούν στο επζοδρόμιο, πηγαίνοντας στα γραφεία του ΚΚΕ Εσωτερικού που ήταν στη Γ' Σεπτεμβρίου. "Καλημέρα σύντροφε" του λεω. "Καλή σου μέρα", μου λεει. "Δεν τα καταφέραμε", του είπα πικραμένος. "Συνεχίζουμε σύντροφε. Ο αγώνας δεν σταματά στις εκλογές", 'ήταν απάντησή του και προχώρησε φανερά στεναχωρημένος. Στο 4ο συνέδριο εγώ υποστήριξα την "αναβάθμιση" του κόμματος, κόντρα στην άποψη του Λεωνίδα (η οποία και επικράτησε με την δημιουργία της Ε.ΑΡ.) ο οποίος ήθελε την μετεξέλιξη του. Αυτό όμως δεν εμπόδισε ποτέ να σέβομαι την άποψή του και να την θεωρώ χρήσιμη, άσχετα με το αν συμφωνούσα ή όχι. Το κείμενο του Ν. Μαραντζίδη έχει μια... απόχρωση "αγιογραφίας", όμως είναι αληθινό. Κάπως έτσι θα έγραφα και εγώ για τον σύντροφο Λεωνίδα Κύρκο, παρ' όλες τις διαφωνίες μου!