«Η θυγατέρα του 20ού αιώνα»

Η μικρόσωμη, κομψή κυρία κάνει αμέσως εντύπωση στην καφετέρια της βερολινέζικης εναλλακτικής ημερησίας «ΤΑΖ» στη συνοικία Μίτε. Σε απόσταση μόλις 100 μ. -στο γνωστό Checkpoint Charlie- η πινακίδα «Από εδώ και πέρα εγκαταλείπετε τον αμερικανικό τομέα» προειδοποιούσε για δεκαετίες πως λίγα βήματα πιο πέρα βρισκόταν η ρωσική επικράτεια. Εκεί όπου ανήκε η Ιταλίδα Ροσάνα Ροσάντα στην εποχή κυριαρχίας των τριών δυνάμεων - κομμουνισμού, καπιταλισμού και καθολικής εκκλησίας. Η Ρ. Ροσάντα είναι κομμουνίστρια, ακόμη και σήμερα στα 83 της - και εκτός παράταξης εδώ και 38 χρόνια. Από το 1969, όταν το PCI τη διέγραψε, παρέμεινε πιστή στον εαυτό της και στα ιδανικά της, τονίζοντας πως «για να είσαι κομμουνιστής δεν χρειάζονται πιστοποιητικά». Ωστόσο, «για να κινητοποιηθεί μια χώρα χρειάζεται ένα μεγάλο κόμμα». Η ίδρυση του φιλελεύθερου φύλου «il manifesto», που υπήρξε πρότυπο για τη γαλλική «Λιμπερασιόν», όπως και για τη γερμανική «Τάγκεστσαϊτουνγκ» πριν από 40 χρόνια, η κριτική από το κόμμα που χαρακτήρισε το φύλο «αριστερών αποκλίσεων», οι ατελείωτες συζητήσεις για την άνοιξη της Πράγας και η σταλινική επέμβαση, όλα αυτά τής φαίνονται τόσο μακρινά ώστε ν' αναφέρονται σχεδόν μόνον στα βιβλία.

Η Ρ. Ροσάντα είναι από τους λίγους εναπομείναντες που γνωρίζουν γεγονότα από πρώτο χέρι και στην Ιταλία τα γραπτά της δεν διαβάζονται από ασπρομάλληδες παλιούς «συντρόφους», αλλά από νέους που διψούν να μάθουν από εκείνη, όπως τι μπορεί να σωθεί από την παράδοση της Αριστεράς.*
Η Ροσάντα προέρχεται από την αστική τάξη και με την πολιτική την ανάγκασε ν' ασχοληθεί ο πόλεμος. Φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης, προσχώρησε το 1943 στο αριστερό -παράνομο- κίνημα. Το διάστημα πριν από τη γερμανική κατοχή και τον φασισμό του Μουσολίνι τα παρατήρησε αποστασιοποιημένη - «η Ιταλία ήταν ένα μπαλωμένο χαλί, με μια σύνθεση από ευθιξία και δουλοπρέπεια. Ενα απολυταρχικό καθεστώς δεν διαπερνάται από την πολιτική, δεν κινητοποιεί συνεχώς με τη δύναμη μιας ιδεολογίας, κινείται, ας πούμε, ανεξάρτητα απ' αυτό, ο κόσμος ψάχνει στο σκοτάδι να καταλάβει, οι μάζες πηγαίνουν εκεί που τις περιμένουν. Ομως, κάποια στιγμή δεν ήσαν πλέον μάζες - αλλά ένας τρομοκρατημένος, αποπροσανατολισμένος σωρός».

Εάν η Βέρμαχτ δεν είχε καταλάβει τη Β. Ιταλία, η Ροσάντα θα ήταν σήμερα συνταξιούχος καθηγήτρια Τέχνης. Ο πόλεμος λίγες ευκαιρίες τής έδωσε για να ερευνήσει την ομορφιά, λέει, δείχνοντας μια φωτογραφία της περίφημης κεφαλής της Νεφερτίτης, «που δεν ήταν Ιταλίδα, παρ' όλα αυτά η ωραιότερη γυναίκα όλων των εποχών, μ' έναν λαιμό σαν κύκνου»! «Δεν ονειρευόμουν περιπέτειες, επιθυμούσα να περάσω τη ζωή μου σε μια βιβλιοθήκη». Ωστόσο, ως Παρτιζάνα διακινούσε παράνομα ειδήσεις, οπλισμό, φάρμακα. Οταν τελείωσε ο πόλεμος βρέθηκε από την πλευρά των νικητών - και σε μια Αριστερά που για αρκετά χρόνια πίστευε στη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας διαφορετικής Ιταλίας, χωρίς φασισμό, κλήρο και φόβο.

Υπήρξε στέλεχος του ιταλικού Κ.Κ., μιλούσε σε εργάτες από εργοστάσιο σ' εργοστάσιο και ενδιάμεσα πήγαινε στα γραφεία του κόμματος. «Ως γυναίκα έβρισκα πρόσφορο έδαφος, κάποια στιγμή ο φεμινισμός άρχισε να κερδίζει έδαφος και στις επιτροπές. Το 1949 ταξίδεψε στην ΕΣΣΔ και -όπως οι περισσότεροι- είδε όσα ήθελε να δει - «οι Ιταλοί κομμουνιστές χρειάστηκαν πολύ καιρό για ν' αποστασιοποιηθούν από τον σταλινισμό».

Με θλίψη και ντροπή θυμάται πως στα μέσα της δεκαετίας του '60 στη Ρώμη τη σύστησαν στη μεγάλη Ρωσίδα ποιήτρια Αννα Αχματόβα - «ήταν πια σημαδεμένη από τα χρόνια και τα βάσανα, αλλά δεχόταν με πλατύ χαμόγελο τον θαυμασμό των συντρόφων. Οταν άκουσε πως ήμουν υπεύθυνη για θέματα διανοουμένων στο κόμμα, το χαμόγελο μαράθηκε στα χείλη της, τράβηξε το χέρι της από το δικό μου. Κατάλαβα, ντράπηκα και απομακρύνθηκα».

Συμβουλές δεν θέλει να δίνει και την αριστερή πολιτική χωρίς παράταξη τη θεωρεί χωρίς προοπτική -έτσι κι αλλιώς στην Ιταλία δεν υπήρξε ποτέ προλεταριακή κουλτούρα- «ίσως εκτός από την πίτσα. Τρέφω σεβασμό για την Κέτε Κόλβιτς, αλλά θα προτιμούσα ένα έργο του Ρότκο». Κάποια από τις τελευταίες μέρες στο νεκροταφείο της ιστορικής βερολινέζικης συνοικίας Ντοροτέενστατ επισκέφθηκε φίλους - «παλιότερα ήταν μόνον ο Μπ. Μπρεχτ, τώρα εκεί βρίσκονται και ο Ρ. Μπάρο (Γερμανός φιλόσοφος και πολιτικός) και ο (συνθέτης) Π. Ντέσαου». Η Ροσάνα Ροσάντα, όσο ζει, θα δίνει, με περίσσια χάρη πάντα, πληροφορίες για τα βιώματα - και τις πλάνες της.

* Το βιβλίο της μόλις κυκλοφόρησε στα γερμανικά - Rossana Rossanda: «Die Tochter des 20. Jahrhunderts» («Η θυγατέρα του 20ού αιώνα»), εκδ. Suhrkamp, Φρανκφούρτη (a/M), 480 σελίδες, περίπου 27 ευρώ.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr 11/12/2007