Οι παρέες και οι οικογένειες -«αι εργατικαί τάξεις [που] εποίκιλλον το πολύ αυτό πλήθος»- στα καφενεία και στην ύπαιθρο, όπως και οι εκατοντάδες περιπατητές πέριξ του Σταδίου, προσέδωσαν επιπλέον όγκο στη σοσιαλιστική συγκέντρωση. Διανομή φυλλαδίων, ερυθρά σήματα «επί της κομβιοδόχης», το ψήφισμα της συγκέντρωσης, οι λόγοι των Δρακούλη, Καλλέργη και Μαρκαντωνάτου επιβεβαίωσαν την τυπολογία της εργατικής Πρωτομαγιάς. Η πυκνότητα των αναφορών στην «ευταξία» της δημόσιας συνάθροισης υπογραμμίζει τον απόηχο της ορμητικής εμφάνισης των σοσιαλιστών τον Δεκέμβριο του 1893 και των ευρωπαϊκών ειδήσεων για τον συγκρουσιακό χαρακτήρα της ημέρας: «η αστυνομία [...] έλαβε τα κατάλληλα μέτρα προς «ήμερον διεξαγωγήν της συγκεντρώσεως», «γραφικόν ήτο το θέαμα των διασχιζόντων το πλήθος απείρων αστυφυλάκων, των εφίππων χωροφυλάκων, των ιππέων και των αξιωματικών», «εθεάθησαν αστυφύλακες τινές, εκ των διαταχθέντων όπως επιβλέπωσιν την τάξιν, διανέμοντες κρυφίως προ- κηρύξεις εις το πλήθος των θεατών».
Το ψήφισμα που εξεδόθη, εκτός από τα αιτήματα του 1893 προσέθεσε και ορισμένα ακόμα, ανοίγοντας τον δρόμο για την διεύρυνση των σοσιαλιστικών και λαϊκών διεκδικήσεων.
Α) Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ΄ όλην την ημέραν και οι εργάται ν’αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν’ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους.
Γ) Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Να καταργηθώσιν οι θανατικαί εκτελέσεις.
Ε) Να καταργηθή η δια χρέη προσωπική κράτησις.
Δικαιολογώντας την άρνησή του να παραστεί ως ομιλητής, ο αρχισυντάκτης του Μεταρρυθμιστή Δημήτριος Ζαλούχος επικαλέστηκε τον κίνδυνο να «διαβληθώμεν [...] ότι εμείς εξηγείρομεν και ερεθίζομεν τους εργάτας».
Η πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1894 υπήρξε η τελευταία του 19ου αιώνα. Το 1895, η επιτροπή του σοσιαλιστικού συλλόγου «Άρδην» γνωστοποίησε «ότι σήμερον 1ην Μαΐου ημέραν εορτής των σοσιαλιστών δεν θα προβώμεν εις ουδεμίαν εκδήλωσιν των φρονημάτων μας», ενώ τα επόμενα χρόνια οι ειδήσεις αφορούσαν αποκλειστικά την -«μελαγχολικωτέρα» το 1897- «εορτή των ανθέων» και των ρομαντικών περιπατητών. Η ανησυχία του Ζαλούχου έμελε να επιβεβαιωθεί: από τον Μάιο του 1894 οι σοσιαλιστές γνώρισαν ποικίλες διώξεις, οι διαβρωτικές επιπτώσεις των οποίων άφησαν ορατά ίχνη στη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού κινήματος. Οι εξελίξεις είχαν ως αφετηρία τη σύλληψη στις 27 Μαΐου του Ευάγγελου Μαρκαντωνάτου, που ήταν ομιλητής στην πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση και ηγετική μορφή του Σοσιαλιστικού Συλλόγου. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ο Μαρκαντωνάτος είχε εκβιάσει για τις ανάγκες του κινήματος τον Ανδρέα Συγγρό, απαιτώντας 25.000 δραχμές προς «εξιλασμόν» του βίου του. Άλλοι έντεκα σοσιαλιστές (μεταξύ αυτών οι Αλέξανδρος Ματιάτος, και Διονύσιος Μάργαρης) συνελήφθησαν ύστερα από τρεις μέρες […]
Οι δύο οργανωτές των πρώτων εκδηλώσεων της Πρωτομαγιάς, ο Σταύρος Καλλέργης και ο Πλάτων Δρακούλης, θα κάνουν το επόμενο βήμα προς τη διαμόρφωση του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος.
Ο Σταύρος Καλλέργης (1864-1926) γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου Κρήτης και καταγόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια αλλά μετανάστευσε σε μικρή ηλικία στην Αθήνα επειδή ο πατέρας του υφίστατο διώξεις από την τουρκική εξουσία και μεγάλωσε στο… ανακτορικό περιβάλλον. Εν τούτοις, από μικρός είχε έντονη ανάμειξη στο φοιτητικό κίνημα και προσέγγισε τις σοσιαλιστικές ιδέες. Τον Μάιο του 1890 ίδρυσε τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, ενώ εξέδιδε την εφημερίδα “Σοσιαλιστής”. Όταν όμως ξέσπασε η επανάσταση στην Κρήτη εναντίον των Τούρκων, συμμετείχε σε αυτή μαζί με τον μετέπειτα μάρτυρα του αγροτισμού, ομοϊδεάτη του, Κεφαλλονίτη Μαρίνο Αντύπα (1872-1907). Ο Καλλέργης θα εκλεγεί αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση του Αρκαδίου και βουλευτής στην εθνική εξέγερση του 1912. Πέθανε το 1926 στην Κρήτη, όπου ζούσε από το 1905 πάμπτωχος.
Ο Πλάτων Δρακούλης (1858-1942), η σημαντικότερη φυσιογνωμία του πρώιμου σοσιαλιστικού κινήματος και εκδότης του Άρδην, Ιθακήσιος την καταγωγή, όχι μόνο θα επιχειρεί να συνδέσει το εθνικό και το κοινωνικό στοιχείο, αλλά θα εισαγάγει σε μια πρώιμη μορφή και την οικολογική διάσταση στο σοσιαλιστικό κίνημα.Ο Δρακούλης είχε γεννηθεί το 1858 από πλούσια οικογένεια στην κατεχόμενη από τους Βρετανούς Ιθάκη, ο δε πατέρας του, Ευστάθιος Δρακούλης, διετέλεσε επί πολλά χρόνια έπαρχος του νησιού. Τελείωσε το λύκειο στην Πάτρα και στη συνέχεια σπούδασε νομικά στην Αθήνα ενώ τα πρώτα του εκδοτικά βήματα(1885-1887) τα έκανε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Αιών του ριζοσπάστη Τιμολέοντα Φιλήμονα ενώ παράλληλα, το 1885, άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Άρδην – «φύλλον των ανθρωπίνων συμφερόντων». Από τις σελίδες του περιοδικού του ο Δρακούλης προπαγανδίζει την αναδιανομή του πλούτου υπέρ των «μοχθούντων», την πρόνοια για τους φτωχούς, τους ανήμπορους και τους «πεινώντας» κ.λπ., σε μια ιδεολογία κράμα χριστιανικών και σοσιαλιστικών ιδεών. Το Άρδην συνάντησε μεγάλη απήχηση ιδιαίτερα μεταξύ των νέων και προκάλεσε δριμείες επιθέσεις του Τύπου της εποχής για εγκληματικότητα, ανηθικότητα και αθεΐα.
Ο θεωρούμενος από πολλούς ως ο πρώτος Έλληνας σοσιαλιστής, ο Κεφαλλονίτης Παναγιώτης Πανάς (1832-1896), στην Αλήθεια, τόνιζε ήδη το 1861 πως το νόημα του «αληθούς» ριζοσπαστισμού δεν έχει «ως μόνο του δόγμα την εθνική αποκατάστασιν, αλλά και την επί τα βελτίω της κοινωνίας ανάπλασιν». Στη συνέχεια, μαζί με τον Πατρινό Ανδρέα Ρηγόπουλο,συμμετείχαν στην παράνομη Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία, που ιδρύθηκε το 1865 στο Βουκουρέστι, και όχι μόνο έθετε ως στόχο την απελευθέρωση των βαλκανικών λαών αλλά και στρεφόταν κατά των αρχουσών τάξεων και της Βασιλείας. Στην ίδρυσή της συμμετείχαν και άλλοι Ευρωπαίοι και οι στόχοι της εταιρείας έφθαναν μέχρι τη δημιουργία μιας δημοκρατικής ομοσπονδιακής Ευρώπης. Δηλαδή, μια «Ενωμένη Ευρώπη» με αφετηρία τα… Βαλκάνια. Στην «νόμιμη» οργάνωση που δημιουργήθηκε για να καλύπτει τις δραστηριότητες της μυστικής οργάνωσης, τον Ρήγα, που εξέδιδε και ομώνυμη εφημερίδα, συμμετείχαν, εκτός του Πανά και του Ρηγόπουλου, ο επίσης Κεφαλλονίτης Ρόκκος Χοϊδάς (1830-1890), ο Τιμολέων Φιλήμων, ο Γεώργιος Φιλάρετος και άλλες προσωπικότητες του ριζοσπαστισμού της εποχής.
Α) Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ΄ όλην την ημέραν και οι εργάται ν’αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν’ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους.
Γ) Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Να καταργηθώσιν οι θανατικαί εκτελέσεις.
Ε) Να καταργηθή η δια χρέη προσωπική κράτησις.
Δικαιολογώντας την άρνησή του να παραστεί ως ομιλητής, ο αρχισυντάκτης του Μεταρρυθμιστή Δημήτριος Ζαλούχος επικαλέστηκε τον κίνδυνο να «διαβληθώμεν [...] ότι εμείς εξηγείρομεν και ερεθίζομεν τους εργάτας».
Η πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1894 υπήρξε η τελευταία του 19ου αιώνα. Το 1895, η επιτροπή του σοσιαλιστικού συλλόγου «Άρδην» γνωστοποίησε «ότι σήμερον 1ην Μαΐου ημέραν εορτής των σοσιαλιστών δεν θα προβώμεν εις ουδεμίαν εκδήλωσιν των φρονημάτων μας», ενώ τα επόμενα χρόνια οι ειδήσεις αφορούσαν αποκλειστικά την -«μελαγχολικωτέρα» το 1897- «εορτή των ανθέων» και των ρομαντικών περιπατητών. Η ανησυχία του Ζαλούχου έμελε να επιβεβαιωθεί: από τον Μάιο του 1894 οι σοσιαλιστές γνώρισαν ποικίλες διώξεις, οι διαβρωτικές επιπτώσεις των οποίων άφησαν ορατά ίχνη στη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού κινήματος. Οι εξελίξεις είχαν ως αφετηρία τη σύλληψη στις 27 Μαΐου του Ευάγγελου Μαρκαντωνάτου, που ήταν ομιλητής στην πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση και ηγετική μορφή του Σοσιαλιστικού Συλλόγου. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ο Μαρκαντωνάτος είχε εκβιάσει για τις ανάγκες του κινήματος τον Ανδρέα Συγγρό, απαιτώντας 25.000 δραχμές προς «εξιλασμόν» του βίου του. Άλλοι έντεκα σοσιαλιστές (μεταξύ αυτών οι Αλέξανδρος Ματιάτος, και Διονύσιος Μάργαρης) συνελήφθησαν ύστερα από τρεις μέρες […]
Οι δύο οργανωτές των πρώτων εκδηλώσεων της Πρωτομαγιάς, ο Σταύρος Καλλέργης και ο Πλάτων Δρακούλης, θα κάνουν το επόμενο βήμα προς τη διαμόρφωση του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος.
Ο Σταύρος Καλλέργης (1864-1926) γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου Κρήτης και καταγόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια αλλά μετανάστευσε σε μικρή ηλικία στην Αθήνα επειδή ο πατέρας του υφίστατο διώξεις από την τουρκική εξουσία και μεγάλωσε στο… ανακτορικό περιβάλλον. Εν τούτοις, από μικρός είχε έντονη ανάμειξη στο φοιτητικό κίνημα και προσέγγισε τις σοσιαλιστικές ιδέες. Τον Μάιο του 1890 ίδρυσε τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, ενώ εξέδιδε την εφημερίδα “Σοσιαλιστής”. Όταν όμως ξέσπασε η επανάσταση στην Κρήτη εναντίον των Τούρκων, συμμετείχε σε αυτή μαζί με τον μετέπειτα μάρτυρα του αγροτισμού, ομοϊδεάτη του, Κεφαλλονίτη Μαρίνο Αντύπα (1872-1907). Ο Καλλέργης θα εκλεγεί αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση του Αρκαδίου και βουλευτής στην εθνική εξέγερση του 1912. Πέθανε το 1926 στην Κρήτη, όπου ζούσε από το 1905 πάμπτωχος.
Ο Πλάτων Δρακούλης (1858-1942), η σημαντικότερη φυσιογνωμία του πρώιμου σοσιαλιστικού κινήματος και εκδότης του Άρδην, Ιθακήσιος την καταγωγή, όχι μόνο θα επιχειρεί να συνδέσει το εθνικό και το κοινωνικό στοιχείο, αλλά θα εισαγάγει σε μια πρώιμη μορφή και την οικολογική διάσταση στο σοσιαλιστικό κίνημα.Ο Δρακούλης είχε γεννηθεί το 1858 από πλούσια οικογένεια στην κατεχόμενη από τους Βρετανούς Ιθάκη, ο δε πατέρας του, Ευστάθιος Δρακούλης, διετέλεσε επί πολλά χρόνια έπαρχος του νησιού. Τελείωσε το λύκειο στην Πάτρα και στη συνέχεια σπούδασε νομικά στην Αθήνα ενώ τα πρώτα του εκδοτικά βήματα(1885-1887) τα έκανε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Αιών του ριζοσπάστη Τιμολέοντα Φιλήμονα ενώ παράλληλα, το 1885, άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Άρδην – «φύλλον των ανθρωπίνων συμφερόντων». Από τις σελίδες του περιοδικού του ο Δρακούλης προπαγανδίζει την αναδιανομή του πλούτου υπέρ των «μοχθούντων», την πρόνοια για τους φτωχούς, τους ανήμπορους και τους «πεινώντας» κ.λπ., σε μια ιδεολογία κράμα χριστιανικών και σοσιαλιστικών ιδεών. Το Άρδην συνάντησε μεγάλη απήχηση ιδιαίτερα μεταξύ των νέων και προκάλεσε δριμείες επιθέσεις του Τύπου της εποχής για εγκληματικότητα, ανηθικότητα και αθεΐα.
Ο Δρακούλης διατηρούσε σχέσεις και με τον διεθνή σοσιαλισμό και το 1889 είχε λάβει μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της Β΄ Διεθνούς, στο Παρίσι. Συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του 1895 ως κοινός υποψήφιος των Ελλήνων σοσιαλιστών με την Σοσιαλιστική Αδελφότητα, στην Αθήνα και την Πάτρα. Το 1901, εξέδωσε στην Οξφόρδη όπου βρισκόταν το μηνιαίο περιοδικό Έρευνα, την έκδοση του οποίου αργότερα μετέφερε στην Αθήνα με μορφή εβδομαδιαίας εφημερίδας. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, το 1908, έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές ενώ το 1910 ίδρυσε τον Σύνδεσμο των Εργατικών Τάξεων της Ελλάδας (κατόπιν Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα). Στις εκλογές του Αυγούστου του 1910, εξελέγη ως ανεξάρτητος σοσιαλιστής βουλευτής και στήριξε την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, στην οποία παρέσχε ψήφο εμπιστοσύνης. Στις εκλογές του Νοεμβρίου του ίδιου έτους, επανεκλέχθηκε αρχικώς ως συνεργαζόμενος σοσιαλιστής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, ωστόσο η επανεκλογή του τελικά ακυρώθηκε, έπειτα από προσφυγές συνυποψηφίων του. Ο Δρακούλης καθ’ όλη την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι την εκστρατεία στη Μικρά Ασία, στήριζε σθεναρά την πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου με αποτέλεσμα να αποκοπεί σταδιακώς από το σοσιαλιστικό κίνημα που, κάτω από την επίδραση της Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης και των Μπολσεβίκων, θα τραβήξει στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση.
Οι ρίζες της ελληνικής Αριστεράς στον 19ο αιώνα θα είναι γαριβαλδινού-ριζοσπαστικού χαρακτήρα και θα θέτουν ως κατ’ εξοχήν αίτημα την απελευθέρωση των υπόδουλων λαών της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παράλληλα με την κοινωνική απελευθέρωση. Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός αποτέλεσε τη σημαντικότερη συνιστώσα του κινήματος αυτής της περιόδου και μπόλιασε την ελληνική Αριστερά με μια παράδοση όπου το κοινωνικό στοιχείο διαπλεκόταν οργανικά με τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, διάσταση την οποία θα επαναφέρει στο προσκήνιο ο Άρης Βελουχιώτης στη διάρκεια της Αντίστασης.
Οι ρίζες της ελληνικής Αριστεράς στον 19ο αιώνα θα είναι γαριβαλδινού-ριζοσπαστικού χαρακτήρα και θα θέτουν ως κατ’ εξοχήν αίτημα την απελευθέρωση των υπόδουλων λαών της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παράλληλα με την κοινωνική απελευθέρωση. Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός αποτέλεσε τη σημαντικότερη συνιστώσα του κινήματος αυτής της περιόδου και μπόλιασε την ελληνική Αριστερά με μια παράδοση όπου το κοινωνικό στοιχείο διαπλεκόταν οργανικά με τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, διάσταση την οποία θα επαναφέρει στο προσκήνιο ο Άρης Βελουχιώτης στη διάρκεια της Αντίστασης.
Ο θεωρούμενος από πολλούς ως ο πρώτος Έλληνας σοσιαλιστής, ο Κεφαλλονίτης Παναγιώτης Πανάς (1832-1896), στην Αλήθεια, τόνιζε ήδη το 1861 πως το νόημα του «αληθούς» ριζοσπαστισμού δεν έχει «ως μόνο του δόγμα την εθνική αποκατάστασιν, αλλά και την επί τα βελτίω της κοινωνίας ανάπλασιν». Στη συνέχεια, μαζί με τον Πατρινό Ανδρέα Ρηγόπουλο,συμμετείχαν στην παράνομη Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία, που ιδρύθηκε το 1865 στο Βουκουρέστι, και όχι μόνο έθετε ως στόχο την απελευθέρωση των βαλκανικών λαών αλλά και στρεφόταν κατά των αρχουσών τάξεων και της Βασιλείας. Στην ίδρυσή της συμμετείχαν και άλλοι Ευρωπαίοι και οι στόχοι της εταιρείας έφθαναν μέχρι τη δημιουργία μιας δημοκρατικής ομοσπονδιακής Ευρώπης. Δηλαδή, μια «Ενωμένη Ευρώπη» με αφετηρία τα… Βαλκάνια. Στην «νόμιμη» οργάνωση που δημιουργήθηκε για να καλύπτει τις δραστηριότητες της μυστικής οργάνωσης, τον Ρήγα, που εξέδιδε και ομώνυμη εφημερίδα, συμμετείχαν, εκτός του Πανά και του Ρηγόπουλου, ο επίσης Κεφαλλονίτης Ρόκκος Χοϊδάς (1830-1890), ο Τιμολέων Φιλήμων, ο Γεώργιος Φιλάρετος και άλλες προσωπικότητες του ριζοσπαστισμού της εποχής.
No comments:
Post a Comment