Tuesday, June 3, 2014

Οι εκλογές και τα ζητούμενα

Του Αντώνη Λιάκου

Στις εκλογές της περασμένης βδομάδας, η Αριστερά μπορεί να γιορτάζει, και δικαίως, για πρώτη φορά την ανάδειξή της στο μεγαλύτερο ελληνικό κόμμα, αλλά αυτό δεν συνέβη επειδή αύξησε τη δύναμή της από το 2012, αλλά επειδή έχασαν δύναμη οι αντίπαλοί της. Η κρίση ροκάνισε όλα τα κόμματα που δοκίμασαν να τη διαχειριστούν.

Αλλά γιατί παρά τη φοβερή αυτή κρίση δεν αυξήθηκε η επιρροή της Αριστεράς; Είναι πράγματι αυτή η οροφή της; Και ακόμη, μήπως με τη δημιουργία και του Ποταμιού, το μπλοκ εξουσίας φαίνεται να θωρακίζεται κλείνοντας τον δρόμο στην Αριστερά; Από ποια δεξαμενή θα αντλήσει ψήφους;

Μήπως το ελληνικό κατεστημένο μπόρεσε να ξεπεράσει την κρίση με ασφάλεια; Μήπως χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία της Αριστεράς να επανατοποθετήσει τη χώρα σε μια νέα τροχιά μετά την κρίση; Οι μεγάλες κοινωνικές κρίσεις δεν έχουν πάντοτε ομότροπο αποτέλεσμα. Και η κρίση της σημερινής Ευρώπης δείχνει μεγαλύτερη ενίσχυση της ακραίας Δεξιάς παρά της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Η υπαρκτή ενίσχυση της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ισπανία, αλλά και σε άλλες χώρες, είναι ασύμμετρη ως προς το βάθος και τις επιπτώσεις της κρίσης.

Η αντίληψη που θεωρεί πως η κρίση είναι μια στιγμή στην οποία όλα παίζονται, δημιουργεί και μια αντίληψη επέλασης προς την εξουσία. Να καταλαβαίνουμε την κρίση ως μια στιγμή που όλα παίζονται είναι σωστό, αλλά με την έννοια αυτή, η στιγμή της κρίσης πέρασε. Η κρίση κρίθηκε και παγιώθηκε σε ένα καθεστώς κρίσης.

Αυτό είναι το καθεστώς της βίαιης συμπίεσης του βιοτικού επιπέδου, της απογύμνωσης της εργασίας από κάθε θεσμική πλαισίωση, της ανεργίας και της ανασφάλειας, της ιδιωτικοποίησης των κοινών, της κατεδάφισης των κοινωνικών υπηρεσιών, της μεγάλης κοινωνικής διαφοροποίησης, της απίσχνανσης της δημοκρατίας. Αυτό είναι το καθεστώς που παγίωσε την κρίση.

Η κρίση δεν εκκαθάρισε το έδαφος ώστε να δημιουργήσει ένα πεδίο στο οποίο παρατάσσεται ένας στρατός φτωχών, απέναντι σε ένα φρούριο πλουσίων. Δεν δημιούργησε ένα γυμνό πεδίο όπου είναι δυνατή μια κοινωνική επέλαση. Πάνω στον καθημαγμένο ιστό της κοινωνίας φύτρωσε μια καινούργια βλάστηση – Βλάστηση της κρίσης.

Η κρίση αποτέλεσε ένα περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκαν μια νέα χλωρίδα και μια νέα πανίδα. Οταν παγιώνεται μια κατάσταση, αναπαράγεται. Η κρίση ήταν ένα εργαλείο για να αλλάξει η κοινωνία. Είναι μάταιο και αναποτελεσματικό να θεωρούμε ότι το πρωτογενές πλεόνασμα, η έξοδος στις αγορές και η εμπιστοσύνη των οίκων αξιολόγησης δεν σηματοδοτούν την έξοδο από την κρίση.

Αυτή είναι η έξοδος, αυτή την έξοδο επιδίωκαν όσοι διαχειρίστηκαν την κρίση, αυτή είναι η επιτυχία των περίφημων δομικών μεταρρυθμίσεων. Σύντομα θα το καταλάβουμε ότι η κρίση θα έχει ξεπεραστεί για τις νέες ομάδες που θα αναδειχθούν μέσα από μια γιγαντιαία μεταβίβαση πόρων, περιουσιών και κύρους, ενώ θα αποτελεί την επισφαλή πραγματικότητα όλων των άλλων.

Οι μεγάλες σαρωτικές αλλαγές συμβαίνουν όταν τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν σύνθετες κοινωνίες με πολυσχιδή συμφέροντα μπορούν να απλοποιηθούν σε ένα μοναδικό. Αυτό μπορούσε να συμβεί, και πράγματι επιχειρήθηκε να συμβεί στην Ελλάδα με το δίλημμα Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο. Το momentum όμως αυτού του διλήμματος χάθηκε.

Οχι μόνο γιατί το Μνημόνιο ως πολιτική αλλαγών πέρασε, ακόμη κι αν επιφυλάσσει ακόμα πιο οδυνηρά μέτρα και εκποιήσεις. Χάθηκε γιατί τα στρατόπεδα δεν ήταν συμπαγή. Και αν το ένα αποδείχτηκε περισσότερο συμπαγές καθώς οι φιλελεύθεροι θυσίασαν τις αρχές τους στη συμμαχία με τους ακραίους δεξιούς του Σαμαρά, το στρατόπεδο του αντιμνημονίου χωριζόταν από τη βαθιά και αγεφύρωτη τομή φασισμού-αντιφασισμού.

Το momentum χάθηκε αλλά η πολιτική αντιπαράθεση συνεχίζει με τις ρόδες να γυρίζουν στο κενό. Και αυτό διαπιστώθηκε και στις δημοτικές εκλογές, όπου, εκτός από την Αθήνα και την Αττική, όπου προβλήθηκαν χαρισματικές προσωπικότητες, στην υπόλοιπη Ελλάδα υπήρξαν ασύμμετρες αποτυχίες.

Δείγματα της νέας εποχής είναι ο Πειραιάς και ο Βόλος. Αυτά τα δύο λιμάνια κατέχουν μια νέα στρατηγική θέση στη γεωγραφία της παγκοσμιοποίησης γιατί είναι οι πύλες των μεταφορών από την Ασία στην Ευρώπη. Καταλαβαίνει κανείς ότι η ιδιωτικοποίηση του λιμανιού, η Cosco, η τύχη των φιλέτων γης, η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη δεν είναι πια τοπικής, ούτε εθνικής, αλλά παγκόσμιας σημασίας διακυβεύματα.

Εκεί λοιπόν η παράγκα με τους μπράβους, τον εκφοβισμό και την εξαγορά αντί να στήνει παιχνίδια και στοιχήματα εισέβαλε στα δημαρχιακά μέγαρα για να διαχειριστεί τις προσόδους, τα ΕΣΠΑ, τη γη, τις εγκαταστάσεις, την απασχόληση. Εδώ βλέπουμε το νέο οικοσύστημα που δημιούργησε η κρίση. Δεν μας είναι ένα άγνωστο.

Η λέξη ολιγάρχες που χρησιμοποιούμε για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σε μόνιμη κρίση εδώ και δεκαετίες, δείχνει πώς μπορεί να διαμορφωθεί και το δικό μας μετά-την-κρίση πολιτικό μέλλον. Εδώ διαμορφώνονται τα νέα κέντρα σύνθετης ισχύος που υπερβαίνουν τις παλιές διαχωριστικές γραμμές και ενσωματώνουν πλέμπα με αφεντικά της μέρας ή της νύχτας, νόμιμη και παράνομη παραγωγή χρήματος, εφοπλιστές, διυλιστήρια και φοροδιαφυγή καυσίμων, Εκκλησία, ΠΑΣΟΚους, νεοδημοκράτες και χρυσαυγίτες.

Αν λοιπόν πρέπει να παραδεχτούμε ότι η κρίση ως στιγμή διακύβευσης πέρασε, αφήνοντάς μας σε μια νέα κατάσταση μόνιμης κρίσης που αναπαράγεται, τότε είναι καιρός αναθεώρησης των στρατηγικών και των μορφών αντιπαράθεσης της εποχής της κρίσης. Ως επίκεντρο πλέον πρέπει να τεθεί ο τρόπος με τον οποίο θα δομηθεί η καινούργια μετά την κρίση εποχή.

Αυτό δεν δημιουργεί ένα τετελεσμένο, μια αναγνώριση, έναν συμβιβασμό με τα αποτελέσματα της κρίσης. Κάθε άλλο. Οι εποχές στις οποίες διακυβεύονται τα πάντα, όπου ο κύκλος είναι καθοδικός, η κατάθλιψη, ο φόβος, ο κίνδυνος λειτουργούσαν παραλυτικά. Στην ανοδική πορεία του κύκλου, ακόμη και αν η κοινωνική κατάσταση είναι πολύ κακή, η ελπίδα ισχυροποιεί το αίσθημα ανάληψης ρίσκου.

Χρειάζονται όμως άλλες μορφές αντίληψης της πολιτικής αντιπαράθεσης και αναμέτρησης. Σύνθετες στρατηγικές. Η στρατηγική θα πρέπει να μοιάζει ως η κοίτη ενός ποταμού η οποία μπορεί να συγκρατεί πολλά ρεύματα. Από τη σχέση ανάμεσα στο σύνθετο και στο συνεκτικό θα εξαρτηθεί η δύναμή της. Από την ικανότητα να δημιουργηθούν εναλλακτικά κέντρα σύνθετης ισχύος. Τώρα χρειαζόμαστε προβολή προοπτικής, λύσεις σύνθετων προβλημάτων.

Η ανατροπή δεν μπορεί να είναι στιγμιαία. Πρέπει να δείχνει το τι και πώς της επόμενης μέρας. Η Αριστερά του 2014 μπορεί να αναλάβει μια σύνθετη στρατηγική; Ασφαλώς, γιατί δεν είναι η νεοπαγής Αριστερά του 2012. Τώρα το μέγα ζήτημα είναι με ποιες συμμαχίες θα προχωρήσει. Πού θα τις βρει; Με ποιους θα γίνει μια κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ; Από ποιες δεξαμενές θα αντλήσει ψήφους; Οι εκλογές του 2014 έκλεισαν έναν κύκλο. Πώς θα ανοίξει ο επόμενος; Αυτό είναι το ζητούμενο.

Ο Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

No comments: