Καιρός να ξαναθυμηθούμε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ

Γραφει ο Aντωνης Kαρκαγιαννης

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, κυρίως μεταξύ των Ρώσων επαναστατών, πολιτικών προσφύγων στη Δυτική Ευρώπη, κυκλοφορούσε το εξής, ευφυές και χαριτωμένο ανέκδοτο για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Βλαδίμηρο Λένιν. Πολύ πιο γνωστή τότε η πρώτη από τον δεύτερο...

Η Ρόζα είχε, λέει, μια χαριτωμένη και έξυπνη γάτα, όπως μόνο οι γάτες ξέρουν να είναι. Την αγαπούσε πολύ και της είχε τυφλή εμπιστοσύνη. Οποιον επισκέπτη του σπιτιού της συμπαθούσε η γάτα της, τον συμπαθούσε και η ίδια. Τη μόνη φορά που η γάτα της έκανε λάθος ήταν όταν ο Λένιν την επισκέφθηκε στο Βερολίνο. Παραδόξως, τον συμπάθησε.

Πράγματι, ο τραγικός θάνατος της Ρόζας από τους προδρόμους των ναζί, τον Ιανουάριο του 1919 (ενενηκοστή επέτειος από τότε) εμπόδισε ή μάλλον διέκοψε την ανάπτυξη ευρείας πολεμικής με τον Λένιν, ώστε σήμερα να έχουμε σαφή εικόνα των μεταξύ τους ιδεολογικών διαφορών. Το νεοσυσταθέν τότε σοβιετικό καθεστώς ζούσε στον αέρα του θριάμβου που ορθά αποδίδονταν στον Λένιν και αντιμετώπιζε τη νεκρή πλέον Ρόζα Λούξεμπουργκ με υπεροπτική συγκατάβαση. Δεν μπορούσε να αρνηθεί την τραγική θυσία της. Τη δολοφόνησαν μαζί με τον Καρλ Λίμπκνεχτ, ηγέτες και οι δύο των «Σπαρτακιστών» και του επαναστατικού κινήματος στη Γερμανία. Την πέταξαν σε ένα κανάλι του Βερολίνου και τη βρήκαν ύστερα από μέρες, φρικτά κακοποιημένη. Αυτή ήταν η θυσία στην Επανάσταση που σεβάστηκαν. Χωρίς καμιά αναφορά στη σκέψη της και κυρίως στην κριτική της για τον ίδιο τον Λένιν και το επιχειρούμενο τότε επαναστατικό πείραμα. Ολοι άλλωστε πίστευαν ότι ζούσαν τις μέρες που θα άλλαζαν τον κόσμο...

Η σκέψη της Λούξεμπουργκ βρισκόταν ακριβώς στον αντίποδα του Λένιν και της πρακτικής που ακολουθούσε η επανάσταση των μπολσεβίκων. Παραθέτω το γνωστό απόσπασμα από τα γραπτά της, το δανείστηκα από άρθρο του Ανδρέα Παππά στο «Βήμα» της περασμένης Τρίτης.

«Είναι φανερό ότι ο σοσιαλισμός, από την ίδια του τη φύση, δεν μπορεί να παραχωρηθεί, δεν μπορεί να εγκαθιδρυθεί με ουκάζια [...]. Πνίγοντας την πολιτική ζωή σε όλη τη χώρα, είναι μοιραίο να παραλύει ολοένα περισσότερο η ζωή σε αυτά τα ίδια τα σοβιέτ. Χωρίς γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία του Τύπου και των συγκεντρώσεων, ελεύθερη πάλη των ιδεών, η ζωή ξεψυχάει σε όλους τους δημόσιους θεσμούς, γίνεται μια ζωή επιφανειακή, όπου η γραφειοκρατία μένει το μόνο ενεργό στοιχείο [...]».

«Η ελευθερία μόνο για τους οπαδούς της κυβέρνησης και μόνο για τα μέλη του κόμματος –όσο πολυάριθμα κι αν είναι αυτά– δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία νοείται πάντοτε ως ελευθερία γι’ αυτόν που σκέφτεται διαφορετικά».

Από όσα γνωρίζουμε σήμερα για τα έργα και τις ημέρες του σοβιετικού καθεστώτος στα εβδομήντα και πλέον χρόνια της ζωής του, μας εντυπωσιάζει η ακρίβεια των προβλέψεων της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Πράγματι, η Επανάσταση δεν συντελείται με ουκάζια, με διατάγματα. Είναι μια αδιάπτωτη και απρόβλεπτη διαδικασία πολιτικών συγκρούσεων με επίσης απρόβλεπτα αποτελέσματα. Ο Ανατόλ Φρανς, εμβριθής μελετητής της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και διακεκριμένος λογοτέχνης, έλεγε ότι κανείς ποτέ δεν σχεδίασε μια επανάσταση και κανείς δεν προδιέγραψε το αποτέλεσμά της. Ο Λένιν και τη «σχεδίασε» και προδιέγραψε το αποτέλεσμά της, την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Γι’ αυτό ίσως μέχρι σήμερα συζητάμε αν ήταν επανάσταση ή πραξικόπημα και τι τελικά είναι ο σοσιαλισμός, αφού δεν είναι αυτός ο βιασμός της κοινωνίας που γνωρίσαμε στη Σοβιετική Ενωση.

Το πρώτο μέλημα του Λένιν και των διαδόχων του ήταν να «πνίξουν την πολιτική ζωή», καταργώντας την κίνηση των ιδεών, τις πολιτικές διαφορές, την ελευθερία του Τύπου και των συγκεντρώσεων, τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών, καταργώντας εν τέλει τη Δημοκρατία. Πώς να αναπτυχθεί και πώς να ολοκληρωθεί μια επανάσταση και πώς να φτάσει στο έτσι ή αλλιώς απρόβλεπτο αποτέλεσμά της χωρίς δημοκρατία και ελευθερία. Επνιξαν την πολιτική ζωή και εκείνο που τελικά απέμεινε ως «πολιτικό όργανο» ήταν η παραλυτική γραφειοκρατία και η αυθαίρετη και καταπιεστική αστυνομία.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, Πολωνίδα εβραϊκής καταγωγής, αν κρίνουμε από την τολμηρότητα των ιδεών της, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ανήκε στην άκρα Αριστερά της εποχής της. Παρά ταύτα, ο Ανδρέας Παππάς γράφει στο «Βήμα» ότι ήταν πολύ διστακτική για την ένοπλη εξέγερση του προλεταριάτου του Βερολίνου το 1919, που κατέληξε στην αιματηρή συντριβή του, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις πρώτες προϋποθέσεις της μετέπειτα ναζιστικής πλημμυρίδας. Προσπάθησε να μεταπείσει τον παρορμητικό και ενθουσιώδη Καρλ Λίμπκνεχτ, αλλά μάταια. Τον ακολούθησε ώς τη συντριβή και τον θάνατο.

Το πρόβλημα της Δημοκρατίας, αυτής της «τυπικής» «αστικής» Δημοκρατίας ταλαιπωρεί πολλές δεκαετίες τη εγχώρια Αριστερά, σε ολόκληρη τη ζωή της. Την ταλαιπωρεί και σήμερα, γι’ αυτό και τόσο συχνά μικρές οργανωμένες μειοψηφίες προχωρούν σε θορυβώδη επίδειξη αυθαίρετων βιαιοτήτων, ακόμη και εναντίον της περιουσίας και της ζωής των πολιτών. Τα λόγια της Ρόζας Λούξεμπουργκ δεν είναι μόνο προφητικά. Είναι και διδακτικά. Καμιά επανάσταση, καμιά εξέγερση, κανένα όραμα δεν έχουν νόημα και προοπτική όταν ξεκινούν από την καταπάτηση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων, από την κατάργηση της Δημοκρατίας. Αυτής της Δημοκρατίας (δεν υπάρχει άλλη) που θεμελίωσε ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση και διαμόρφωσαν δύο αιματηροί παγκόσμιοι πόλεμοι.

Η τόλμη των ιδεών ποτέ δεν έβλαψε. Ο πολιτικός τυχοδιωκτισμός εν ονόματί τους, συνήθως οδηγεί στην καταστροφή.

Η «αστική», η «τυπική» Δημοκρατία, οι ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα, αξίες πάνω στις οποίες αναπτύσσεται η δημοκρατική νομιμότητα, αποτελούν λαϊκές κατακτήσεις εσαεί, βάση και προϋπόθεση κάθε μελλοντικής κοινωνικής κατάκτησης. Ολα τα άλλα είναι ψευτοεπαναστατισμός και ψευτοαριστεροσύνη, όταν δεν είναι απροκάλυπτος πολιτικός τυχοδιωκτισμός.

Πηγή: Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ