Τα Οκτωβριανά της Κύπρου

Τον Οκτώβριο του 1931 οι Κύπριοι ξεσηκώθηκαν ενάντια στη βίαιη, στυγνή και απάνθρωπη μεταχείριση των Βρετανών ζητώντας την λύτρωση από την καταπιεστική Αγγλική κατοχή και την Ένωση με τον Εθνικό κορμό. Η ιστορική εκείνη στιγμή ήταν η κορύφωση μιας σειράς γεγονότων και αντιδράσεων του Κυπριακού λαού. Αφορμή για τον ξεσηκωμό ήταν δυο γεγονότα τα οποία πυροδότησαν την εξέγερση:
-Το διάταγμα των Άγγλων που τροποποιούσε το τελωνειακό δασμολόγιο
-Η αποφυγή να διατεθούν τα περισσεύματα του Κυπριακού προϋπολογισμού για να εξοφληθούν τα τοκοχρεωλύσια δάνεια Βρετανών ομολογιούχων που είχαν χορηγηθεί με την εγγύηση της Βρετανικής κυβέρνησης το 1855.

Τα γεγονότα

Οι αντιδράσεις του λαού για τα μέτρα της αποικιοκρατικής κυβέρνησης από τη μια, για το εθνικό θέμα από την άλλη, εκδηλώθηκαν με γρήγορο και εντυπωσιακό τρόπο. Ο μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς παραιτείται από το νομοθετικό συμβούλιο μαζί με άλλους Ελληνοκύπριους Βουλευτές στις 17 Οκτωβρίου 1931. Την ίδια μέρα με διάγγελμά του, κήρυσσε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και παρακινούσε τους συμπατριώτες του σε ανυπακοή προς τους δυνάστες της πατρίδας μας. Στις 18 Οκτωβρίου 1931 με εμπνευσμένη προκήρυξη της, η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κύπρου (ΕΡΕΚ), οργάνωση που ιδρύθηκε από την εκκλησιαστική και την πολιτική ηγεσία με σκοπό το συντονισμό του αγώνα για την Ένωση, γνωστοποιεί στο λαό τις προγραμματικές της αρχές. Τόσο το διάγγελμα του μητροπολίτη Κιτίου, όσο και η προκήρυξη της ΕΡΕΚ προκάλεσαν ενθουσιασμό στο λαό.
Στις 21 Οκτωβρίου πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση στην εμπορική λέσχη στη Λευκωσία. Ο Αρχιμανδρίτης Δονύσιος Κυκκώτης, Πρωθιερέας της Φανερωμένης, μετά από σύντομη ομιλία, όρκισε το πλήθος στην Ελληνική σημαία. Ακολούθως, το πλήθος πορεύτηκε προς το κυβερνείο. Πολλοί οπλίστηκαν με ξύλα και πέτρες. Το κύμα των διαδηλωτών ήταν τόσο ορμητικό που ο αστυνομικός κλοιός που σχηματίστηκε ήταν αδύνατο να το συγκρατήσει. Βλέποντας τα γεγονότα να παίρνουν ανεπιθύμητες διαστάσεις, ο κυβερνήτης Σερ Ρόναλτ Στορς διερμήνευσε προς τους διαδηλωτές ότι είναι έτοιμος να δεκτεί επιτροπή εκ των μελών του Κυπριακού νομοθετικού συμβουλίου αλλά προηγουμένως θα πρέπει ν’ απομακρυνθούν τα πλήθη από το κυβερνείο. Οι διαδηλωτές άρχισαν να ρίχνουν πέτρες. Σε λίγο κατέφθασαν αστυνομικά αυτοκίνητα για να ενισχύσουν την ασφάλεια του κτηρίου. Ένα από τα αυτοκίνητα ανατράπηκε και κάηκε μεταδίδοντας τη φωτιά σε άλλα. Οι αστυνομικοί άνοιξαν πυρ κατά των διαδηλωτών. Το κυβερνείο όμως είχε πάρει φωτιά γιατί μερικοί έριχναν κομμάτια από το καιόμενο αυτοκίνητο στα παράθυρα. Σε λίγο η φωτία μεταφέρθηκε σ’ όλο το εσωτερικό και κατέστρεψε τα πάντα.

Την ίδια ώρα σ’ όλες τις πόλεις και τα χωριά της Κύπρου έγιναν συλλαλητήρια, καταλαμβάνονται αστυνομικοί σταθμοί και υψωνόταν η Ελληνική σημαία. Ο ενθουσιασμός ήταν μεγάλος και τα συνθήματα δεν σταματούσαν να ακούγονται και να μεταδίδονται σε κάθε γωνιά του νησιού. Ο άοπλος λαός συγκρούεται με το στρατό σ’ όλο το νησί. Ο αριθμός των νεκρών Κυπρίων ανέβηκε στους 15 και των τραυματιών στους 60.

Αντίποινα

Οι Βρετανοί, νιώθοντας πως χάνουν τον έλεγχο, ενίσχυσαν το στράτευμά τους με άλλους Άγγλους στρατιώτες που έφθασαν αεροπορικώς από την Αίγυπτο. Η ‘’τάξη’’ αποκαταστάθηκε με τη σύλληψη 2 και πλέον χιλιάδων που καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν σε σχέση με τις ταραχές. Οι Μητροπολίτες Κιτίου και Κερήνειας και αρκετοί πολίτες εξορίστηκαν. Με ειδικό νόμο επιβλήθηκαν πρόστιμα συνολικού ύψους 34.315 λιρών στους κατοίκους πόλεων και χωριών. Θα ακολουθήσουν κατασταλτικά και προληπτικά μέτρα πολύ πιο αυστηρά, εξοντωτικά και απάνθρωπα. Σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα από την κρίση του Οκτωβρίου η Κύπρος αλλάζει κυβερνήτη. Η περίοδος της διακυβέρνησης του νέου κυβερνήτη, σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ, ονομάστηκε ‘’Παλμεοκρατία’’ και χαρακτηρίστηκε ως μια από τις σκληρότερες λόγω των δικτατορικών μέτρων που πήρε κατά των Κυπρίων.

Απολογισμός των Οκτωβριανών

Το κίνημα του Οκτώβρη του 1931 δεν ήταν μεμονωμένο επεισόδιο και μια στιγμιαία αντίδραση του κυπριακού λαού. Ήταν η κορύφωση μιας σειράς γεγονότων και αντιδράσεων του λαού στα δυναστικά, καταπιεστικά και απάνθρωπα μέτρα που πήρε η βρετανική αποικιοκρατική κυβέρνηση για να καθυποτάξει την Ελληνική ψυχή των Κυπρίων και να ευνουχίσει κάθε ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελεύθερη έκφραση. Το αξιοσημείωτο είναι πως οι κύπριοι δεν δίστασαν να προτάξουν την αντίστασή τους μπροστά στην παντοδυναμία μιας αυτοκρατορίας. Ξεπέρασαν τις μικρότητες και μικροπολιτικές και ενωμένοι διεκδίκησαν το δίκαιό τους, άοπλοι μεν, αλλά με ψυχική δύναμη και θάρρος, που είναι τα κύρια όπλα του Ελληνισμού ανέκαθεν! Αυτή η αναμέτρηση ήταν αποτέλεσμα της κοινωνικής και πολιτικής δυναμικής που πρόβαλαν εμπνευσμένοι ηγέτες και οδήγησαν το λαό σε μια γιορτή Ελευθερίας, σε μια αφύπνιση της συνείδησης, σε μια ανατροπή της συμβατικότητας και της εκμετάλλευσης!

Στη διάρκεια της εξέγερσης το Kομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ο πατέρας του ΑΚΕΛ) προσπάθησε να υλοποιήσει τη θέση για ενιαίο αντιαποικιακό μέτωπο. Mετά την βίαιη καταστολή της εξέγερσης, το KKK δέχτηκε την ολομέτωπη επίθεση των αποικιοκρατών, που πίστεψαν ότι έφτασε η ώρα για την οριστική εξάλειψη του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος στη Kύπρο. Tο KKK τέθηκε εκτός νόμου. Tα έντυπα του απαγορεύθηκαν. Oι ηγέτες του Kόμματος Xαράλαμπος Bατυλιώτης (Bάτης) και Kώστας Xριστοδουλίδης (Σκελέας) εξορίστηκαν εκτός Kύπρου. Eκατοντάδες στελέχη και μέλη του KKK βασανίστηκαν άγρια, ρίχτηκαν στις φυλακές ή εντοπίστηκαν σε μακρινά χωριά. Tο κτύπημα ήταν μεγάλο, όμως οι Βρετανοί δεν κατόρθωσαν να διαλύσουν το Kομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου.