"OΛΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΕΧΟΥΝ ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ..."

Μια συζήτηση με το ζωγράφο Στέλιο Φαϊτάκη (από τη Βαβυλωνία, τεύχος Νοεμβρίου)
"Η Αθήνα για μένα είναι όαση, είναι σχολείο"

Όταν βγεις έξω απευθύνεσαι σε όλους αυτόματα. Κι είναι η χαρά του γκραφιτά η Αθήνα, πόλη χωρίς αρχιτεκτονική. Οι γκραφιτάδες πρέπει να είναι οι μόνοι χαρούμενοι άνθρωποι στην Αθήνα. Εγώ έχω απομακρυνθεί τελευταία. Μ' αρέσει πιο πολύ το περιβάλλον του εργαστηρίου μου, αλλά επειδή έχω υπάρξει τσόγλανος που έβγαινε στους δρόμους, ακόμα βλέπω τοίχους. Λέω όταν προχωρώ, να, αυτός θα ταίριαζε.

Το βιογραφικό μου θες; Δυο τρεις κουβέντες για μένα; Δεν ξέρω. Τίποτα. Υπήρξα σπουδαστής, είμαι σπουδαστής και σκοπεύω να παραμείνω σπουδαστής για τον επόμενο καιρό. Αυτό θέλω να είμαι. Προσπαθώ να είμαι σπουδαστής, να μαθαίνω πράγματα, να αποκτώ γνώση. Αυτό θέλω. Όλα τ' άλλα είναι μέσα. Ζωγραφική, πολεμικές τέχνες, τα πάντα είναι γι' αυτό το σκοπό.

Ήταν η Ηρώ που ζήτησε λίγα λόγια για το ζωγράφο από τον ίδιο το Στέλιο Φαϊτάκη, που τον βρήκανε μαζί με τον Τάσο, με αφορμή τη συμμετοχή του στην Πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας (Destroy Athens). Τον Στέλιο Φαϊτάκη, με τις φιγούρες τις γνωστές από τους τοίχους της Αθήνας όπου συνεχίζει να ζωγραφίζει.

Υπήρξε αυτό το εύρημα με το Σωκράτη. Εγώ ήθελα να κάνω ένα έργο με πρωταγωνιστή το Σωκράτη και ειδικά τη στιγμή του θανάτου. Μου έκανε εντύπωση πάντα αυτή η ιστορία. Πώς φέρθηκε η κοινωνία σ' έναν τέτοιο άνθρωπο που ζούσε ανάμεσά τους και για το λόγο που του φέρθηκε. Κι επειδή υπάρχει μια τάση που επαναλαμβάνεται σε αυτό τον τόπο και σε κάθε τόπο ούτως ή άλλως. Θέλω να πω, οι κοινωνίες έχουν μια τάση να φέρονται έτσι στα αντίστοιχα μέλη τους, κι ήθελα πολύ να μιλήσω γι' αυτό και έτσι σε συνδυασμό με τον τίτλο της έκθεσης βγήκε το έργο που είδες.

Destroy σημαίνει καταστροφή αλλά και έναυσμα για δημιουργία στη συνέχεια.

Βρήκες φιγούρες, φάτσες γνωστές στο έργο μου στη Destroy; Ενδιαφέρον. Δεν είχα κανένα στο μυαλό μου Περισσότερο αρχετυπικά σκεπτόμουν. Θέλω να το φθάσω αυτό να το καταφέρω, δηλαδή τα πάντα στη ζωγραφική μου να είναι σύμβολο. Θέλω να το πυκνώσω λιγάκι το έργο μου από αυτή την άποψη. Οπότε εκεί υπάρχουν πολύ κλασσικές φιγούρες αρχέτυπα. Υπάρχει ο άνθρωπος με το σφυρί, ο τύπος με τη σημαία και την τραγιάσκα, υπάρχουν πολύ γνώριμες φιγούρες όντως,

Η έκθεση; Καλά αυτή η έκθεση δεν είχε κανένα αντίκτυπο στην πόλη πέρα από τα στενά καλλιτεχνικά, από τη φούσκα όπως λέω, τον καλλιτεχνόκοσμο, αμελητέο ποσό του πληθυσμού.

Αν πήγε κόσμος να τη δει; Απ' όσο ξέρω πάει κόσμος, δεν ξέρω τι κόσμος. Έχει ακριβό εισιτήριο. Μια οικογένεια τετραμελής θέλει 40 ευρώ για να πάει. Στις μέρες μας δεν είναι και το πιο εύκολο αυτό. Παρ' όλα αυτά φαίνεται ότι έχει προσέλευση. Τώρα όσον αφορά την ποιότητά της σαν έκθεση κι αν λέει κάτι, έχω ακούσει πολύ ετερόκλητα σχόλια με τα περισσότερα να γέρνουν προς το αρνητικό. Δηλαδή δεν αφορά τον κόσμο αυτή η έκθεση. Αυτό που πάει και βλέπει δεν τον αγγίζει. Είναι πρόβλημα της σύγχρονης τέχνης γενικότερα, δεν είναι πρόβλημα της συγκεκριμένης έκθεσης. Η έκθεση είναι πετυχημένη με την έννοια ότι είναι ένα κομμάτι αντιπροσωπευτικό της σύγχρονης τέχνης, η οποία σύγχρονη τέχνη είναι μια εντελώς χαμένη υπόθεση νομίζω, δηλαδή πρέπει να γυρίσουμε να κοιτάξουμε λίγο προς τα πίσω, επιστροφή στα βασικά.

Πίσω που; Δεν μπορώ εγώ να δώσω κατεύθυνση σε κάποιον. Όταν μου το έκαναν -μου είπαν "κοιτάξτε εκεί για να κάνουμε καλή τέχνη"- με είχε ενοχλήσει πολύ, παρότι συμφωνούσα κατά βάθος με αυτό, διαφώνησα με το ότι κάποιος πήγε να μου το επιβάλει, να μου υποδείξει δηλαδή ότι τέχνη γίνεται "έτσι".

Στρατευμένη τέχνη; Δεν είναι κακό να είσαι στρατευμένος. Δεν θεωρώ κακό να κάνεις πολιτική τέχνη. Κι εγώ πολιτική τέχνη κάνω ή τουλάχιστον είναι μια διάσταση της τέχνης που κάνω αλλά πρέπει να το έχεις αποφασίσει εσύ. Δηλαδή είναι δική μου απόφαση. Κάποιος άλλος θέλει να μιλάει για τα ερωτικά του, για τα σεξουαλικά του για το ότι κοίταξε στο ταβάνι κι είδε κάτι ενδιαφέρον. Δεν μπορώ να το απαγορεύσω αυτό παρότι σαν θεατής τα βρίσκω φλύαρα. Ποιος είμαι εγώ που θα πάω να του πω τι να κάνει αφού αυτό του βγαίνει από μέσα του οπότε πάει να πει πως κάποιο λόγο έχει, και η ιστορία θα δείξει ποιος τελικά είχε δίκιο. Εξάλλου, κατά μια έννοια, όλα είναι πολιτική.

Κι ο ορισμός της συντήρησης; Μη εξέλιξη, έτσι ορίζω τη συντήρηση, τη στατικότητα με οποιονδήποτε τρόπο, απ' το να κολλάς με ένα υλικό όπως την είχα πάθει εγώ κάποια στιγμή. Το να πεις -όπως κάνανε δεκάδες ρεύματα που βγήκανε στην αρχή του περασμένου αιώνα- τέχνη είναι "αυτό". Ξέρεις, είναι άλλο να βγεις και να πεις εγώ το κάνω έτσι και άλλο να θέσεις ένα ιδεώδες και δογματικά να το κυνηγήσεις. Ένα πολύ απλό και επιφανειακό παράδειγμα. Ο γκραφιτάδες που κολλάνε με τα σπρέυ. Πρέπει οπωσδήποτε να ζωγραφίζεις με σπρέυ. Γιατί; Για να μην ξεχάσω να καταστρέφω το όζον και να χαλάω την υγεία μου; Όχι. Πινελάκι κι ευχαριστώ πολύ. Για χρόνια ζωγράφιζα με σπρέυ. Έχω χρόνια αερίων μέσα στα πνευμόνια μου και με ταλαιπωρούν ακόμη. Τώρα στους τοίχους ελάχιστα και με μια συγκεκριμένη τεχνική. Κάνω στένσιλ σε κάποια σημεία, μόνο εκεί που δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω τίποτα άλλο για να πετύχω το εφέ που θέλω και μόνο εκεί. Στο έργο στη Μπιενάλε μόνο ένα 1 ή 2% έγινε με σπρέυ.

Δεν ξέρω γιατί ζωγραφίζουν άνθρωποι στους τοίχους, θα σου πω εγώ γιατί ζωγραφίζω στους τοίχους. Κατ' αρχήν μ' αρέσει η μνημειακότητα που έχει ένας τοίχος. Το μέγεθος. Το γεγονός ότι ο άλλος στέκεται μπροστά του και το έργο τον περιβάλλει. Όταν κάνεις τελάρα απευθύνεσαι σε ένα άλλο κοινό. Συνήθως σε μια αίθουσα τέχνης, δηλαδή έναν κλειστό χώρο που είναι ένα δωμάτιο συνήθως βαμμένο λευκό με έναν απαίσιο τρόπο. Αμερικανόφερτη λογική που την κρατάμε ευλαβικά. Να δείχνουμε σε λευκά κουτιά σαν τα κελιά των Γερμανών, και μπαίνει αυτή η φούσκα που είναι ο καλλιτεχνόκοσμος, αυτοί που είναι οι συνάδελφοι καλλιτέχνες, οι κριτικοί, οι θεωρητικοί οι λεγόμενοι και οι ιστορικοί της τέχνης, οι γκαλερίστες και οι λοιποί παρατρεχάμενοι τέλος πάντων και το βλέπουν.

Όταν βγεις έξω απευθύνεσαι σε όλους αυτόματα. Κι είναι η χαρά του γκραφιτά η Αθήνα, πόλη χωρίς αρχιτεκτονική. Οι γκραφιτάδες πρέπει να είναι οι μόνοι χαρούμενοι άνθρωποι στην Αθήνα. Εγώ έχω απομακρυνθεί τελευταία. Μ' αρέσει πιο πολύ το περιβάλλον του εργαστηρίου μου, αλλά επειδή έχω υπάρξει τσόγλανος που έβγαινε στους δρόμους, ακόμα βλέπω τοίχους. Λέω όταν προχωρώ, να, αυτός θα ταίριαζε.

Πότε ένας τοίχος είναι κατάλληλος; Τα κλασικά που θ' ακούσεις είναι όταν τον βλέπει πολύς κόσμος κεντρικά. Εμένα μ' ενδιαφέρει πιο πολύ η αισθητική του πράγματος, δηλαδή αν είναι έτσι σαθρός, σάπιος και έχει κάποια υφή, πολυκαιρισμένος αυτό μ' αρέσει περισσότερο ή αν είναι ένας τέλειος μεγάλος ορθογώνιος τοίχος έτοιμος και φωνάζει φτιάξε με. Ξέρεις, τα δύο άκρα, ένας τοίχος που είναι τελείως χάλια ή ένας τοίχος που είναι τέλειος σαν λευκό χαρτί που λες κι έχει γίνει γι' αυτό το λόγο.

Όλοι είναι καλλιτέχνες.

Η τέχνη είναι για το κύκλωμα αυτό στις μέρες μας αλλά κανονικά πρέπει να είναι για όλον τον κόσμο. Ο Γιόζεφ Μπάις είχε πει κάποια στιγμή ότι όλοι είναι καλλιτέχνες. Αναλύσεις επί των αναλύσεων γι' αυτό το τσιτάτο, για το τι έλεγε και τι εννοούσε. Αν κάποιος δει το φαγητό που μαγειρεύει καθημερινά σαν τέχνη και το αντιμετωπίσει έτσι, είναι τέχνη. Οτιδήποτε τέλος πάντων εμπεριέχει κάποια έκφραση μπορεί να είναι τέχνη. Το πώς περπατάς μπορεί να είναι τέχνη. Αρκεί να θέλεις ο ίδιος να το δεις έτσι. Από αυτή την άποψη όλοι είμαστε καλλιτέχνες.

Αλλά και οι περισσότεροι έχουν μια τάση μέσα τους, μια φυσική κλίση και ίσως οι δουλειές που κάνουν τους εμποδίζουν να την εκφράσουν Βέβαια φταίει και η παιδεία μας. Εννοείται η καλλιτεχνική μας παιδεία είναι μηδέν. Ίσως είναι ένας από τους λόγους, που υπάρχουν τόσοι άνθρωποι δυστυχισμένοι τριγύρω, χωρίς διέξοδο. Δεν θέλω να πω ο λόγος. Δεν θεωρώ τόσο σημαντική την τέχνη όπως οι καλλιτέχνες συνήθως.

Αυτοπροσδιορίζομαι ως ζωγράφος, όχι ως καλλιτέχνης. Δεν ξέρω γιατί με απωθεί ο όρος ο συγκεκριμένος. Ή ως μαθητευόμενος ζωγράφος. Θα ήθελα να γίνω ζωγράφος μια μέρα. Η ζωγραφική μου; Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, τη ζωγραφική μου την αποκαλώ θρησκευτική. Δηλαδή θέλω να έχει ένα θρησκευτικό συναίσθημα η ζωγραφική μου, το θρησκευτικό συναίσθημα που έχω ο ίδιος σαν άνθρωπος. Μπορεί να μην πιστεύω σε κανένα δόγμα, δεν πηγαίνω στην εκκλησία, δεν είμαι χριστιανός ή οτιδήποτε άλλο, αλλά με κάποιο τρόπο όταν βρεθώ στη φύση κάτι αισθάνομαι. Έχω αυτή την αίσθηση του παράξενου. Είμαι ένας άνθρωπος που πάει και λαμβάνει κάποια μηνύματα από τη φύση. Δεν μπορώ να διαχωρίσω και αυτό είναι μια θρησκευτική λογική. Πιστεύω ότι τα πάντα ενώνονται τελικά σε ένα πράγμα και δεν μπορώ να τα κόβω με τη λογική άνθρωπος και φύση.

Το 2003 έκανα ένα έργο στην ΕΛΑΙΣ, Αύγουστο του 2003. Κάποιος που μίλησε με τους εργάτες μου είπε ότι το βλέπανε και λέγανε: "Ναι, έτσι δουλεύαμε". Στην εταιρία είχανε αντιρρήσεις. Λέγανε: "Γιατί τρέχουν γυμνοί;" Μα γυμνοί τρέχανε οι αρχαίοι. "Καταθλιπτικές οι φιγούρες". Δηλαδή οι εργάτες θα 'πρεπε να κουβαλάνε 100 κιλά ελιές και να πετάνε από τη χαρά τους. Κι εγώ δεν είμαι άσχετος. Έχω μαζέψει ελιές. Καμιά φορά μ' αρέσει να εξιδανικεύω κιόλας αλλά πολλές φορές τα πράγματα είναι σκληρά. Πολύ ωραίο να μαζεύεις ελιές αλλά δεν παύει να είναι μια σκληρή δουλειά. Η ομορφιά της είναι ότι είσαι στη φύση, μυρίζεις το χώμα, αλλά τα εκατό κιλά στην πλάτη είναι πάντα εκατό κιλά, οπότε τους έδειξα έτσι όπως τους έδειξα. Οι εργάτες λοιπόν ταυτίστηκαν και τα αφεντικά δεν ψήθηκαν με τίποτα, δηλαδή σκέφτηκαν να το σβήσουν. Μετά είδαν ότι στον κόσμο αρέσει οπότε το κράτησαν. Μέχρι σήμερα δεν έχει σβηστεί, πολύ παράδοξο αυτό για μένα. Αυτό που είπανε οι εργάτες ήταν για μένα επιβράβευση.

Καταστρέφουν τα έργα του Banksy. Και τι έγινε. Πολύ ωραία τα έργα του Banksy. Καλά να είναι ο άνθρωπος και τα χέρια του και το μυαλό του και θα φτιάξει άλλο. Ο δάσκαλός μου ο Ηλίας ο Παπαηλιάκης μας επαναλαμβάνει πολύ συχνά ένα τσιτάτο του Κουρμπέ. Κάποια στιγμή πάει μια κυρία του Παρισιού στον Κουρμπέ και του λέει πόσο απαράδεκτα ζωγραφίζει γιατί ήταν προοδευτικός ζωγράφος για την εποχή του δεν ήταν ακαδημαϊκός. Τότε είχαν σφοδρό πόλεμο αυτοί με την ακαδημία. "Πώς το κάνετε έτσι, και δεν μπορώ να το βλέπω, ντροπή για το καλό γαλλικό γούστο". Μα πώς κάνετε έτσι μαντάμ, της λέει ο Κουρμπέ. Χρώματα είναι. Δηλαδή ψυχραιμία, γι' αυτό δεν στεναχωριέμαι που θα σπάσουν αυτό το πράγμα.

Ναι έχει υπερτιμηθεί η τέχνη. Η τέχνη έχει να κάνει με τη διαδικασία, δεν έχει να κάνει με το αποτέλεσμα. Δεν έχει να κάνει με το να φετιχοποιείς το αντικείμενο. Όλα στο σύμπαν έχουν αρχή, μέση και τέλος. Τίποτα δε θα τη γλιτώσει. Το ηλιακό μας σύστημα το ίδιο δε θα τη γλιτώσει. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι που δεν καταστρέφεται Αν υπάρχει κάτι που δεν καταστρέφεται είναι ένα κι είναι το γνωστό. Ο δημιουργός του πράγματος που βλέπουμε γύρω. Αν είναι κι έτσι όπως τον λένε. Δεν τον ξέρω οπότε δεν μπορώ να πω αν είναι άφθαρτος ή οτιδήποτε

Με τις άλλες τέχνες; Η μουσική έχει άλλη δύναμη. Χτυπάει κατευθείαν κεντρικό διακόπτη η μουσική. Χτυπάει κατευθείαν συναισθηματικό κέντρο. Με τη ζωγραφική πρέπει κάπως να συντονιστείς. Με τα εικαστικά πρέπει λίγο το ον να πάει προς τα εκεί. Ο κινηματογράφος επίσης μπορεί να έχει μια δύναμη. Δηλαδή εμένα μ' έχει αλλάξει μια ταινία που είδα κάποια στιγμή. Τηλεόραση; Τι να σου πω. Δεν βλέπω. Εδώ και πολύ καιρό είμαι αποτοξινωμένος. Δεν έχω καν συσκευή σπίτι μου, δηλαδή καμιά σχέση. Για εξουσία συζητάς σχετικά με την τηλεόραση; Όταν ο μέσος όρος τηλεθέασης είναι 4 με 5 ώρες την ημέρα είναι τρομακτικό. Δηλαδή ο άλλος δουλεύει 8 ώρες και μετά βλέπει 4 ώρες τηλεόραση. Ο ορισμός της εξουσίας είναι η τηλεόραση.

Το ΝΟΣΟΤΡΟΣ; Χρειαζόμαστε άλλα πέντε δέκα τέτοια. Τότε θα είναι καλύτερο και το ίδιο το ΝΟΣΟΤΡΟΣ. Θέλω να πω για την Αθήνα, για μένα είναι όαση, είναι σχολείο. Κατ' αρχήν είναι σχολείο και για εμάς, να δούμε τους εαυτούς μας και τις ελλείψεις μας, δηλαδή εγώ στο μάθημά μου, των πολεμικών τεχνών, έχω πάρει πολύ σοβαρά μαθήματα ο ίδιος για το τι προσπαθούμε να πετύχουμε και για το τι είμαστε άξιοι. Παρά τα προβλήματα νομίζω ότι σιγά σιγά ο χώρος μαθαίνει και τον εαυτό του και οι άνθρωποι μαθαίνουν σιγά σιγά πώς πρέπει να λειτουργήσουν αυτό το χώρο. Σιγά σιγά. Η αυτοδιαχείριση είναι σπουδαία ιστορία αρκεί να την πετύχουμε Το θεωρώ εξαιρετική περίπτωση. Μ' αρέσει πολύ το ότι κάθε εβδομάδα αυτός ο χώρος παίρνει αποφάσεις για το άμεσο και μακρινό μέλλον. Έχει ζωή αυτό και έχει και δυναμική. Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσεις την πορεία του.

Πολύ σημαντική για το έργο στη Μπιενάλε η επαφή με το συγκεκριμένο χώρο. Γιατί έφερε και πάλι στο μυαλό μου ιδέες αποθηκευμένες. Διάβαζα και για την Ισπανία για το πώς οι άνθρωποι πήραν τις τύχες στα χέρια τους το 36. Πέρα από το μαχητικό κομμάτι του πράγματος -το πώς οργανώθηκαν και προσπάθησαν να κάνουν πράξη τη θεωρία- είναι συγκινητικό να το διαβάζεις και πιο συγκινητικό να το ζεις.

Αν έχει η τέχνη εξουσία; Η εξουσία μπορεί να έχει τέχνη να την εκφράζει. Η τέχνη αν έχει εξουσία, έχει σ' αυτόν που της την παραχωρεί. Υπάρχουν άνθρωποι εντελώς σκλάβοι της αλλά αυτό είναι φετιχισμός Δίνεις εξουσία στην τέχνη πάνω σου και γίνεσαι σκλάβος. Όπως όταν τη θεωρείς υπέρμετρα σημαντική για τη ζωή σου. Αν δηλαδή πεις: εγώ είμαι ταγμένος. Κάνω τέχνη τίποτα άλλο. Θα μείνω μόνος μου μια ζωή, δεν θα έχω κοινωνικές επαφές, θα κατεβάζω το τηλέφωνο για ένα μήνα, θα αρρωσταίνω και δεν θα πηγαίνω στο γιατρό. Επειδή οι άνθρωποι που δημιουργούνε περνάνε δύσκολες ώρες θα πάρω και πρέζα να πιω για να ηρεμήσω. Στις δύσκολες ώρες της δημιουργίας, σαν τις ωδίνες του τοκετού το παρομοιάζουν. Για να ηρεμήσω από αυτό θα φαρμακωθώ και γενικά θα ζήσω μια ζωή στην κατάθλιψη επειδή είμαι καλλιτέχνης. Εγώ προτιμώ να ζω, πρώτα είναι η ζωή και μετά η τέχνη.

BabylonMedia

"Ο Σωκράτης πίνει το κώνειο" λέγεται το έργο του Στέλιου που εκτίθεται στην έκθεση στο Γκάζι. Μια αγιογραφία αλλιώτικη, με το Σωκράτη σήμερα, σε φυλακές με μπάτσους, παπάδες, αγγέλους φύλακες με παλαιστινιακές μαντίλες αλλά και με καδρόνια, δακρυγόνα, καταστροφή, σκοτάδι, φως