Η μάχη ενάντια στον εθνικισμό περνά μέσα από τη μάχη ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό

Του Δημητρη Παπανικολοπουλου

Δύο φίλοι και σύντροφοι έγραψαν πρόσφατα ένα πολύ καλό άρθρο στην κυριακάτικη Αυγή της 21ης Οκτωβρίου όπου υποστηρίζουν πως ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να συνεχίσει και να εμβαθύνει τη "βεντέτα" με την ακροδεξιά. Πιστεύω πως αυτή η στάση απέναντι στην ακροδεξιά και τον εθνικισμό εκφράζει πολλούς αριστερούς και εν μέρει και εμένα. Και λέω εν μέρει γιατί η ευκολία με την οποία η επικαιροποίηση του εθνικιστικού κινδύνου μου ξυπνά εξαρτημένα διεθνιστικά αντανακλαστικά προσκρούει στη δυσκολία που δοκιμάζει το διεθνιστικό μήνυμα να κερδίσει ένα ευρύτερο ακροατήριο και, φυσικά, στην ευκολία με την οποία το κερδίζει το εθνικιστικό μήνυμα. Μ' άλλα λόγια οι επιθυμίες μου βρίσκονται σε διάσταση με την πραγματικότητα. Κι επειδή δε νιώθω ικανός να πω "τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα", θεωρώ ότι ο κριτικός αναστοχασμός πάνω στο ζήτημα αποτελεί μονόδρομο.

Πρωταρχικά θέλω να θυμίσω ότι ο χαρακτήρας του εθνικισμού, που στα δεδομένα χωροχρονικά πλαίσια που μας ενδιαφέρουν εμφανίζεται πέρα για πέρα αντιδραστικός, δεν ήταν ανέκαθεν τέτοιος. Πολλοί αγώνες με προοδευτική στόχευση και αποτελέσματα έχουν δοθεί κατά τους δύο τελευταίους αιώνες στο όνομα της νομιμοποιητικής αρχής του έθνους. Τη σχέση των προοδευτικών, τόσο ως προς τα αιτήματα όσο και ως προς τ' αποτελέσματα, αγώνων με τον εθνικισμό επιβεβαιώνει, κατά τη γνώμη μου, και η ελληνική ιστορική εμπειρία. Χαρακτηριστικά, θέλω να θυμίσω ότι η Αριστερά στην Ελλάδα κατήγαγε νίκες μόνο όταν πέτυχε τη συγκρουσιακή ιδιοποίηση της έννοιας "έθνος" και όχι όταν της αντιπαρατέθηκε.

Αυτό δε σημαίνει ότι προοδευτικοί ή πετυχημένοι είναι μόνο οι αγώνες που δίνονται στο όνομα του έθνους και ότι το μόνο που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι να δώσουμε στην έννοια προοδευτικό ή αριστερό περιεχόμενο προκειμένου να διεξάγουμε νικηφόρα τους αγώνες μας. Σημαίνει όμως ότι το "έθνος" είναι ισχυρότατη νομιμοποιητική αρχή ικανή --ακόμα-- να κινητοποιεί τους πληθυσμούς και, λόγω ακριβώς αυτής της οικειότητας, πρόσφορο σύμβολο κάτω από το οποίο μπορούν ν' αγωνιστούν οι αποκλειόμενες και περιθωριοποιούμενες κοινωνικές μάζες του σήμερα. Όσο το παγκόσμιο νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης καθηλώνει, περιθωριοποιεί ή αποκλείει μεγάλες μάζες από την εκάστοτε εθνική κοινωνία, αυτές θα προσπαθούν να επανενταχθούν και να αποφύγουν την υλική και/ή συμβολική αποξένωσή τους από την κοινωνία με ενστικτώδη τρόπο κινητοποιώντας οικεία σύμβολα. Ο εθνικισμός θα κληθεί να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή, όπως το έκανε ήδη τους αιώνες που ακολούθησαν την κατάλυση των μεσαιωνικών δεσμών.

Όσο οι διαλυτικές επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης, ή πιο σωστά του ιμπεριαλισμού, δεν θα αντισταθμίζονται από την επεξεργασία και διάχυση νέων ταυτοτήτων που να εσωτερικεύουν το παροντικό συλλογικό βίωμα, τόσο πιο εύκολα οι παλιές εθνικές ταυτότητες θ' αναζωογονούνται, θα καλούν σε δράση και "αντίσταση" και θα εγκαλούν τους αριστερούς --το είδαμε κι αυτό-- για επαναστατική μειοδοσία (!!!) Όσο θα απονεκρώνονται οι ζωντανές μέχρι πρότινος κοινωνικές ταυτότητες χωρίς να γεννιούνται άλλες, θα ζωντανεύουν οι νεκρές. Οι άνθρωποι δε μπορούν να ζήσουν χωρίς ταυτότητες. Και οι όλο και διογκούμενες μάζες που σπρώχνονται στο περιθώριο των κοινωνιών ή και του κόσμου, όταν πρόκειται για λαούς ολόκληρους, στατικοί και καταδικασμένοι να παρακολουθούν τα "δυναμικά" κοινωνικά στρώματα και λαούς να διαμορφώνουν τη μοίρα όλων, δεν έχουν παρά να αντιδράσουν "δυναμικά" για να ξαναέρθουν στο προσκήνιο της αποικιοποιημένης ιστορίας και για να μη συντριβούν. Όμως, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης εγκλωβίζει ή στομώνει τις δημιουργικές δυνάμεις αυτών των πληθυσμών που "περισσεύουν" με αποτέλεσμα οι ίδιοι να τις προβάλουν σε κάτι εξωτερικό σε σχέση με τους ίδιους, μέσω ενός μηχανισμού αλλοτρίωσης όπως αυτός καταδείχθηκε απ' το Φόυερμπαχ και αναλύθηκε στη συνέχεια απ' τον Μαρξ. "Εγώ μπορεί να είμαι μικρός, αλλά το έθνος μου είναι μεγάλο".

Ο εθνικισμός λοιπόν εμφανίζεται σαν μια πρόσφορη ιδεολογία για τις διογκούμενες μάζες των καθηλωμένων, περιθωριοποιημένων και αποκλεισμένων που, στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποίησης που παρασύρει στο διάβα της κάθε κοινωνική αναφορά και ενός αναπτυξιακού μοντέλου που παραδίδει στη φιλανθρωπία το 1/3 του πληθυσμού, αντιστέκονται στην αποένταξή τους. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να είναι καλοδεχούμενη η παρουσία του ΛΑΟΣ στη Βουλή, που πρεσβεύει αυτόν τον εθνικισμό. Σημαίνει όμως ότι το πρόβλημα είναι η εν λόγω κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα και η σχέση που έχει μαζί της η δυναμική επανεμφάνιση του εθνικισμού είναι αυτή που έχει η αρρώστια με το σύμπτωμα. Η καλύτερη λοιπόν αντιμετώπιση του εθνικισμού είναι η σκληρή αντιπαράθεση όχι με τον εθνικισμό, αλλά με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που οι συνέπειές τους ρίχνουν λάδι στο καντήλι του εθνικισμού. Άλλωστε, πλατιές κοινωνικοπολιτικές συμμαχίες στη χώρα μας είναι ευκολότερο να επιτευχθούν ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό παρά ενάντια στον εθνικισμό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι με πλατιές μάζες με τις οποίες είμαστε αντίπαλοι σε ζητήματα "υπερδομής", είμαστε (εν δυνάμει) σύμμαχοι σε ζητήματα "δομής". Ας συνεχίσουμε λοιπόν να αντιμαχόμαστε τα αίτια και ας μην αναλωνόμαστε στη διαχείριση των συμπτωμάτων, που ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να εξαφανιστούν όσο θα υπάρχουν τα αίτια.

Δεν είμαστε οι εργολάβοι του διεθνισμού. Δεν είναι σκοπός μας να επιβεβαιώνουμε συνεχώς την αριστερή ριζοσπαστική μας ταυτότητα. Δεν θέλουμε να γίνουμε ήρωες, θέλουμε να νικήσουμε. Γι' αυτό όμως πρέπει να παίξουμε, αν χρειαστεί, στο έδαφος του αντιπάλου. Τότε γινόμαστε επικίνδυνοι. Δεν είναι ανάγκη να διεξάγουμε όλους τους αγώνες μετωπικά. Δεν πρέπει να γίνουμε σαν το ΚΚΕ που αυτοπεριθωριοποιείται στο δίκιο του. Η πολιτική δεν πρέπει να γίνει ηθική, όσο δεν πρέπει να γίνει και ανήθικη. Η πολιτική δεν είναι η προσκόλληση στην ουτοπία, όσο δεν είναι και τέχνη του εφικτού. Είναι μια κίνηση από το είναι στο δέον είναι. Και για να βάλουμε τα πράγματα σε κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση δεν πρέπει να είμαστε αυτοαναφορικοί, αλλά να πλοηγούμε σωστά μέσα στον κυκεώνα των διαντιδράσεων και να δρούμε πάντα σε συνάρτηση με τους άλλους δρώντες. Να εισάγουμε τη συνιστώσα μας με τρόπο, ώστε να γείρει η συνισταμένη προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε. Με τέτοιο τρόπο που να επιδράσει στο πλέγμα των διαντιδράσεων θετικά, χωρίς υποχρεωτικά να δείχνει την πρόθεσή της για το τελικό αποτέλεσμα και χωρίς να επιθυμεί οι υπόλοιπες συνιστώσες να ευθυγραμμιστούν με αυτήν. Πρέπει να διαβάζουμε σωστά τη συγκυρία και να ριψοκινδυνεύουμε χωρίς να φοβόμαστε τους κριτικούς της αριστεροφροσύνης. Το ζητούμενο δεν είναι να είμαστε εμείς αριστεροί με δεξιό αποτέλεσμα. Το ζητούμενο είναι να είναι αριστερό το αποτέλεσμα έστω και αν δεν το χρεωθούμε εμείς.

Πηγή: Κυριακάτικη ΑΥΓΗ