Ο κηπουρός κι ο καιροσκόπος

Του Δημήτρη Φύσσα

Σήμερα θα περιαυτολογήσω. Όμως όχι για μένα τον ίδιο, θα το κάνω έμμεσα. Θα σας μιλήσω για το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά μου, με αφορμή ότι παρουσιάζεται την Τρίτη που μας έρχεται. Είναι αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία, με το θαυμάσιο εξώφυλλο του Φωκίωνα Κοπανάρη. Και για να προλάβω κάθε ενδοιασμό, να σας πω ότι το βιβλίο είναι άκρως αθηναϊκό, επομένως ταιριάζει γάντι στο πνεύμα της στήλης.

Κλακέτα, πάμε.

Βρισκόμαστε στην Αθήνα του 1940, τη στιγμή που ξεσπάει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Ένας νεαρός μετεωρολόγος ονόματι Χάρης Χωματάς διακόπτει το διδακτορικό του στη Γερμανία. Γυρίζει στον Λόφο Σκουζέ όπου είναι το σπίτι του και δηλώνει εθελοντής, αλλά δεν γίνεται δεκτός να πολεμήσει για λόγους υγείας. Αποφασίζει λοιπόν, αντί να μελετήσει το κλίμα της Αθήνας, έχοντας τον εξής εξωπραγματικό στόχο, όταν τελειώσει ο πόλεμος η πόλη να πολεοδομηθεί εξαρχής, με βάση τα δικά του κλιματολογικά-μετεωρολογικά συμπεράσματα. Γιατί; Διότι μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι πολεοδομημένη λάθος.

Ξεκινάει λοιπόν να συλλέγει μετεωρολογικά δεδομένα για την πόλη μας. Πιάνει δουλειά στο Αστεροσκοπείο και τριγυρνάει από μετεωρολογικό κλωβό σε άλλο κλωβό, καταγράφοντας βροχές, συννεφιές, θερμοκρασίες, χιόνια, διαφορές του καιρού από την πόλη στο ύπαιθρο, δασοκάλυψη, χαλάζι, υγρασία και εκατοντάδες άλλα δεδομένα, σε πάρα πολλά σημεία της Αθήνας. Συγκρίνει μάλιστα και με άλλες πόλεις.

Γύρω του ο πόλεμος τελειώνει, αρχίζει η Κατοχή, μεγαλώνει η πείνα, διαμορφώνονται οι παρατάξεις του μελλοντικού εμφύλιου πολέμου- αυτός όμως εκεί, εμμένει στην επιστημονική προσπάθειά του. Και η κοπέλα του τον στηρίζει πλήρως στην προσπάθειά του. Ωστόσο, στο ημερολόγιο που κρατάει, αλλά και στη ζωή που ζούνε, οι δυσκολίες της ζωής δε γίνεται να αγνοηθούν.

Στην περιοχή Κυπριάδη (που ανήκει σήμερα στα Άνω Πατήσια) γνωρίζει κάποιον Αντώνη Αστεριάδη, γεωπόνο, μεγαλύτερό του, που ζει στα Σίδερα (κοντά στο Μεταξουργείο). Ο Αστεριάδης καταγράφει κι αυτός στοιχεία που αφορούν την πόλη (και την Αττική ευρύτερα): τους λαχανόκηπους και τα συναφή. Και ο Αστεριάδης αδιαφορεί για τον πόλεμο και συλλέγει δεδομένα για ζαρζαβατικά, εμπόριο φαγώσιμων ειδών από/προς τον Πειραιά, ανθοκομία, σιτηρά, κτηνοτροφία διαφόρων ειδών, πότισμα, πηγάδια, αρτεσιανά κ.λπ., αλλιώτικα στοιχεία σε κάθε διαφορετική περιοχή, και συγκριτικά μάλιστα με τα πριν τον πόλεμο. Ο γεωπόνος μας ελπίζει ότι η ανάπτυξη της λαχανοκομίας θα σώσει την Αθήνα από την πείνα και προσβλέπει σε μεταπολεμική επέκτασή τους.

Παράλληλα, ο Αστεριάδης αντιμετωπίζει κρίση στο γάμο του, αλλά και ποικίλα πρακτικά προβλήματα στη ζωή του, καθώς και ιδεολογικά.

Παρά τη διαφορά ηλικίας, οι δυο άντρες γίνονται φίλοι και συμπορεύονται. Ο ένας προλαβαίνει να βγάλει το βιβλίο του πριν ακόμα αποχωρήσουν οι Γερμανοί, ο άλλος προσπαθεί να το βγάλει με την απελευθέρωση (Οκτώβρης του ’44). Αλλά ήδη το αίμα έχει αρχίσει να ρέει, τα Δεκεμβριανά πλησιάζουν με ραγδαία βήματα.

Μέσα στο βιβλίο η αφήγηση είναι θρυμματισμένη, ο λόγος δεν είναι συνεχής, ούτε εύκολος, ζητάω έντονη τη συμμετοχή του αναγνώστη. Ανάμεσα στα κομμάτια που αφορούν τη δράση των ηρώων, παρεμβάλλονται –με αναλογία ένα προς ένα– κομμάτια από τα βιβλία του γεωπόνου («κηπουρού») και του μετεωρολόγου («καιροσκόπου»), δηλαδή πίνακες, στατιστικές, επιστημονικές παρατηρήσεις κ.λπ.

Γιατί το μυθιστόρημά μου βασίστηκε σε βιβλία δυο υπαρκτών προσώπων. Γιατί στ’ αλήθεια (όχι συγγραφική αδεία) υπήρξαν δυο τέτοιοι άνθρωποι, που πέρασαν την Κατοχή όχι σφάζοντας (ή ετοιμαζόμενοι να σφάξουν) ο ένας τον άλλο, αλλά βάζοντας την επιστήμη στην υπηρεσία της πόλης μας. Όμως, αντί να ερευνήσω και να φτιάξω βιογραφίες, προτίμησα τη φόρμα του πεζού.

Αυτά εγώ, σαν συγγραφέας. Πολύ πιο διαφωτιστικά θα είναι, προφανώς, όσα θα πουν οι τρεις σημαντικοί άνθρωποι που με τιμούν, παρουσιάζοντας το βιβλίο μου.

Παρουσίαση: «Ο κηπουρός κι ο καιροσκόπος», μυθιστόρημα του Δημήτρη Φύσσα, Εστία 2014. «Café Polis», στο αίθριο πάνω από τη «Στοά του βιβλίου» (Πεσμαζόγλου 5, μεταξύ Πανεπιστημίου – Σταδίου, 210 3249568). Τρίτη, 20.30 ακριβώς. Παρουσιαστές: Λευτέρης Ξανθόπουλος (σκηνοθέτης, συγγραφέας), Γιώργος Συμπάρδης (συγγραφέας), Σώτη Τριανταφύλλου (ιστορικός, συγγραφέας).