Μεταρρυθμίσεις και ιδεολογικές συγκλίσεις

Ο συντηρητικός χρειάζεται βεβαιότητες, 

ο μεταρρυθμιστής ιδανικά. 

Leonard Hobhouse

Του Δημήτρη Σκάλκου 

Ένα σημαντικό τμήμα των Ελλήνων πολιτών και του πολιτικού προσωπικού ομνύει στην αναγκαιότητα της προώθησης μιας σειράς μεταρρυθμίσεων. Δεν αρκεί, όμως, να συμφωνήσουμε για το περιεχόμενο των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Σε περιβάλλον οξυμένων πολιτικών ανταγωνισμών, ενδεχόμενων αλλεπάλληλων εκλογικών αναμετρήσεων και ραγδαίων μεταβολών στο πολιτικό και κομματικό περιβάλλον, είναι εξίσου σημαντικό να συζητήσουμε το ζήτημα της πολιτικής εκπροσώπησης. Με άλλα λόγια, οι ιδέες πρέπει να αποκτήσουν και όνομα. Ποιοι είναι οι κατάλληλοι φορείς για να εκφράσουν και να προωθήσουν αποτελεσματικά τα μεταρρυθμιστικά αιτήματα; Και κυρίως ποια πρέπει είναι τα χαρακτηριστικά των αναγκαίων πολιτικών συγκλίσεων που θα σχηματοποιήσουν το μεταρρυθμιστικό χώρο; Σε αυτό, περιορίζομαι σε ορισμένες βασικές παρατηρήσεις:
Πρώτον, οι συγκλίσεις που θα προκύψουν δεν μπορεί να είναι ευκαιριακές, αλλά αντίθετα πρέπει να εδράζονται σε προγραμματικές συμφωνίες και επαρκώς επεξεργασμένες προτάσεις, σε «δέσμες ιδεών» με εσωτερική συνοχή. Διαφορετικά, είναι εξαιρετικά εύθραυστες, επιτείνουν τη σύγχυση και γίνονται αντιληπτές ως έκφραση πολιτικού καιροσκοπισμού. Οι ιδέες δεν μπορεί να είναι «σημαίες ευκαιρίας». Η συνέπεια των πολιτικών επιλογών αποτελεί το αμόνι πάνω στο οποίο σφυρηλατούνται οι αναγκαίες σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και τους πολιτικούς.
Δεύτερον, το ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας είναι καθοριστικής σημασίας. Αναμφίβολα το πολιτικό προσωπικό της χώρας κούρασε και κουράστηκε. Δυστυχώς, όμως, το πολιτικό μας σύστημα δεν διαθέτει τις απαιτούμενες εφεδρείες για την αντικατάστασή τους. Και βέβαια, τετριμμένο πλην όμως αληθές, στην πολιτική δεν υπάρχει παρθενογένεση, αν και ορισμένοι επιχειρούν να μας πείσουν για το αντίθετο. Απέναντι στην επικρατούσα ισοπέδωση του λαϊκισμού, οφείλουμε να θυμόμαστε ότι δεν είναι όλοι ίδιοι και η διαδρομή του καθενός αποτελεί ένα χρήσιμο μέτρο σύγκρισης για όλους μας. Οι πολιτικοί πρέπει να υπηρετούν ιδέες και πολιτικές, και όχι το αντίστροφο. Πρέπει να είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί απέναντι στους διάφορους αυτόκλητους σωτήρες, στους σημερινούς «αλεξιπτωτιστές» της πολιτικής μας ζωής και χθεσινούς απόντες, οι οποίοι διέκριναν «παράθυρο ευκαιρίας» στη δικαιολογημένη απογοήτευση των πολιτών και σήμερα διεκδικούν μερίδιο στη διακυβέρνηση της χώρας. Ορισμένοι, δε, εξ αυτών, περιφέρουν την έλλειψη ταυτότητας, την άγνοια και την προηγούμενη αποχή τους από τα κοινά, ως παράσημο που αξίζει επιβράβευση.
Τρίτον, ένα μέρος της ιδεολογικής απαξίωσης πηγάζει από την ιδεολογική αλαζονεία και την πνευματική οκνηρία, γνωρίσματα που συχνά πορεύονται μαζί. Η ιδεολογική αλαζονεία θρέφει το δογματισμό εμποδίζοντας χρήσιμες αναζητήσεις και ενδεχόμενες συνθέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά ρεύματα σκέψης. Όταν οι ιδέες γίνουν ιδεολογία (δηλαδή κλειστά αυτό-αναφορικά συστήματα σκέψης) και η κριτική σκέψη υποχωρεί, παύουν να αποτελούν χρήσιμα εργαλεία πολιτικής ανάλυσης. Παράλληλα, η πνευματική οκνηρία, δηλαδή η απροθυμία να προσεγγίσουμε προσεκτικά ένα ζήτημα, δημιουργεί πλήθος συγχύσεων και παρερμηνειών. Και δυστυχώς οφείλουμε να επισημάνουμε ότι, δείγματα ιδεολογικής αλαζονείας και πνευματικής οκνηρίας, δογματισμού και άγνοιας, συναντούμε σε όλους τους πολιτικούς χώρους. Η επίτευξη συγκλίσεων προϋποθέτει, λοιπόν, πολίτες που δεν εγκλωβίζονται σε παρελθόντα ιστορικά σχήματα και βεβαιότητες και ξεπερνούν τις αδόκιμες αναπαραστάσεις των ιδεολογημάτων της εγχώριας Αριστεράς και Δεξιάς.
Τέταρτον, είναι προφανές ότι οι επιμέρους συγκλίσεις δεν καταργούν και δεν ισοπεδώνουν τις υπαρκτές διαφορές ανάμεσα σε διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, τα όρια βέβαια των οποίων μετακινούνται στο χώρο και στον χρόνο. Άλλωστε, οι συνθέσεις και οι συγκλίσεις προϋποθέτουν την αναγνώριση διακριτών μερών. Εξίσου προφανές όμως είναι ότι οι συνθήκες επιβάλλουν τη διαμόρφωση ενός ευρύτατου μεταρρυθμιστικού μετώπου, το οποίο θα στηρίξει αποφασιστικά τους θεσμούς της ανοικτής κοινωνίας και οικονομίας για να έχει επόμενη μέρα ο τόπος μας. Αυτός ο μεταρρυθμιστικός χώρος θα μπορούσε να συμπεριλάβει τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία που έχει συμφιλιωθεί με τις αγορές και αντιλαμβάνεται ότι ο νέος ρόλος του κράτους δεν καθορίζει αλλά πολλαπλασιάζει τις επιλογές των πολιτών. Θα μπορούσε να συμπεριλάβει τη φιλελεύθερη κεντροδεξιά που δεν συμβιβάστηκε με το κυρίαρχο ρεύμα αλλά, υπερασπίστηκε την ανοιχτή κοινωνία και οικονομία σε δύσκολους πολιτικούς καιρούς. Θα μπορούσε, ακόμη, να συμπεριλάβει εκείνο το τμήμα της ρεαλιστικής και μεταρρυθμιστικής πολιτικής οικολογίας, το οποίο επιζητά νέες ισορροπίες στο θεσμικό περιβάλλον της χώρας.

Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια συζήτηση που πρέπει το επόμενο διάστημα να ανοίξει και να ενταθεί καθώς από τα αποτελέσματά της θα κριθούν οι δυνατότητες ουσιαστικής ανάκαμψης της χώρας.

Πηγή: Propolitix