Εθνομπολσεβίκοι!

Του Δημήτρη Σκάλκου

Δεν χρειάζεται να έχει εντρυφήσει κάποιος στην ιστορία των πολιτικών ιδεών ώστε να αντιληφθεί τις εκλεκτικές συγγένειες των πολιτικών άκρων, όπως αυτές εκδηλώνονται στην πολιτική ζωή του τόπου μας. Ένας αριστερόστροφος και δεξιόστροφος «εθνο-λαϊκισμός» φαίνεται να κυριαρχεί στο δημόσιο διάλογο. Εθνικισμός, συνωμοσιολογία, επιθετικός αντι-κοινοβουλευτισμός, αντι-καπιταλισμός, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα ανομοιογενών πολιτικών υλικών που εμποδίζει την κριτική σκέψη και το νηφάλιο διάλογο. Μια αντι-φιλελεύθερη αριστερά και μια εξίσου αντιφιλελεύθερη δεξιά διαγκωνίζονται απροκάλυπτα για τη νομή της εξουσίας, ξηλώνοντας πόντο-πόντο το κουβάρι των φιλελεύθερων θεσμών.

Αυτή η σύμπτωση απόψεων δεν είναι διόλου τυχαία. Αντίθετα, εκφράζει βαθύτερες συγκλίσεις σε επίπεδο αρχών, ιδεών και αντιλήψεων. Αν και δεν πρέπει να παραγνωρίζονται οι θεμελιώδεις διαφορές και οι έντονες αντιπαλότητες ανάμεσα στα πολιτικά άκρα, πρόκειται ωστόσο για «αδελφικό μίσος» καθώς, σε πάμπολλες περιπτώσεις, έχουν προέλθει από την ίδια ιδεολογική μήτρα. Γι’ αυτό και οι μετατοπίσεις στην αφοσίωση εκπροσώπων τους υπήρξαν ιστορικά ένα εξαιρετικά σύνηθες φαινόμενο. Ενδεικτικά μπορούμε να σκεφτούμε τον Ζωρζ Μπατάιγ και τον γαλλικό αριστερό φασισμό ή τις πολιτικές διαδρομές πολλών εκπροσώπων της γερμανικής Νέας Δεξιάς. Ακόμη όμως και το ρεύμα του «εθνικού μπολσεβικισμού», με ρίζες στη Γερμανία του α΄ παγκοσμίου πολέμου, το οποίο επιχείρησε να συνδυάσει τον «δεξιό» εθνικισμό με «αριστερές» οικονομικές θέσεις. Τα τελευταία χρόνια, είναι εντυπωσιακό το αναγεννημένο ενδιαφέρον για το έργο του γερμανού αντι-φιλελεύθερου θεωρητικού Καρλ Σμιτ (1888-1985) το οποίο γνωρίζει άνθηση, πέρα από τους παραδοσιακούς συντηρητικούς χώρους, στους ακαδημαϊκούς κύκλους της μετα-κομμουνιστικής Κίνας.

Τα πολιτικά άκρα μοιράζονται πρώτιστα την εχθρότητά τους για τη φιλελεύθερη κοινωνία και τις αρχές που τη συγκροτούν. Απορρίπτουν την αυτονομία του ατόμου, το «κοινωνικό συμβόλαιο», τη διάκριση των σφαιρών της «οικονομίας» και της «πολιτικής» υποστηρίζοντας την άποψη ότι «τα πάντα είναι πολιτική». Καταδικάζουν τη «ψευδή ιδεολογία» του φιλελευθερισμού, η οποία συσκοτίζει τον «συγκρουσιακό» χαρακτήρα της πολιτικής που οργανώνεται με βάση το σμιτιανό δίπολο «εχθρός-φίλος». Εκφράζουν την απέχθεια τους προς τον αστικό κόσμο του «καθωσπρεπισμού» και της επιχειρηματικότητας που διαφθείρουν το πολεμικό και «αγωνιστικό» πνεύμα των ανθρώπων. Ασκούν δριμεία κριτική στον κοινοβουλευτισμό και τις «αργόσυρτες» διαδικασίες του σε αντίθεση με την υποτιθέμενη αποτελεσματικότητα μιας «κατάστασης εξαίρεσης». Ο αντι-αμερικανισμός τους συμβολίζει και συμπυκνώνει, τη συνολική απόρριψη του κοσμοπολιτισμού, του πλουραλισμού και του επιχειρηματικού καπιταλισμού.

Ο σπουδαίος στοχαστής Αλέξις ντε Τοκβίλ έγραψε ότι, «όταν το παρελθόν δεν φωτίζει το μέλλον, το παρόν σκοτεινιάζει». Η διατηρούμενη ιστορική μνήμη και οι διαφορετικές οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες της σημερινής εποχής, καθιστούν αδιανόητη την επανάκαμψη του φασισμού, του ναζισμού και του σταλινισμού. Ωστόσο, τα πολιτικά άκρα διαθέτουν ακόμη τη δύναμη να αποσταθεροποιήσουν τις σύγχρονες φιλελεύθερες κοινωνίες.

Σήμερα, η σφοδρή οικονομική κρίση, η αποδιάρθρωση της κοινωνικής συνοχής, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον, η αδυναμία κατανόησης της σύνθετης πραγματικότητας, αναμενόμενα δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες ενίσχυσης των πολιτικών άκρων. Οι κρίσεις θρέφουν τις ιδεολογίες, οι οποίες σε ένα άνυδρο ιδεολογικό περιβάλλον όπως το ελληνικό, βρίσκουν γόνιμο έδαφος να καρπίσουν. Οι φιλελεύθερες και σοσιαλδημοκρατικές, προοδευτικές και μετριοπαθείς δυνάμεις, δεν επιτρέπεται να μείνουν απαθείς. Οφείλουν να αντιληφθούν ότι η προάσπιση των θεσμών της ανοιχτής οικονομίας και κοινωνίας αποτελεί την αναγκαία συνθήκη οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής ειρήνης της χώρας. Προς τούτο, θα πρέπει να σχηματίσουν άμεσα μια «γραμμή άμυνας» στη μάχη των ιδεών απέναντι στους έλληνες «εθνομπολσεβίκους», οι οποίοι επιχειρούν να γυρίσουν την ελληνική κοινωνία δεκαετίες πίσω με απρόβλεπτες συνέπειες.

Ο σχηματισμός ενός «συνταγματικού τόξου», η οικοδόμηση συναίνεσης και η πολιτική συνεννόηση ανάμεσά τους με σκοπό τη διαφύλαξη των καταστατικών αρχών και την εφαρμογή των κανόνων του κράτους δικαίου, είναι το πρώτο ζητούμενο προκειμένου να υπάρξει μια καλύτερη επόμενη μέρα για όλους μας. Πριν να είναι αργά.

(Μία εκδοχή του κειμένου δημοσιεύεται στο τεύχος Ιουνίου της επιθεώρησης The Books’ Journal.)