«Με την ομπρέλα μας στη νέα εποχή!»

Του Γιάννη Καλογήρου

Το ’72-΄73, στην περίοδο ανάπτυξης του μαζικού αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, μεταξύ άλλων βλέπαμε τις «Μέρες του ΄36» του Θόδωρου Αγγελόπουλου και διαβάζαμε τα βιβλία του μεγάλου δασκάλου της πολιτικής ανάλυσης, του σπουδαίου δημοσιογράφου και αγωνιστή της Αριστεράς Σπύρου Λιναρδάτου για την 4η Αυγούστου και για το πως φτάσαμε σ΄αυτήν. Η χρονική απόσταση σήμερα από τις «μέρες του ’73» είναι περίπου ίδια με αυτήν που είχαμε τότε με τις «μέρες του ’36». Τότε, πιστεύαμε ότι μελετούσαμε την ιστορία, για να καταλάβουμε καλύτερα τι μας συνέβαινε και για να δράσουμε ανάλογα. Σήμερα, γίναμε κιόλας ιστορία;

Για τους νεότερους, χωρίς αμφιβολία... Για μας, κατά μία έννοια ναι - τα κεφάλια μας άσπρισαν, γνωρίζουμε πια ότι ο χρόνος τρέχει γοργά και δεν γυρίζει πίσω, αλλά ούτε και οι εμπειρίες επαναλαμβάνονται. Άλλωστε, πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος επαλήθευσης της ιστορικής ρήσης του Μαρξ στο κλασικό έργο του για την «18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» αναφορικά με την ιστορία που επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. Με την πάροδο των χρόνων εξάλλου, η περίοδος εκείνη καρυκεύεται από μια γλυκόπικρη νοσταλγία – αναμφίβολα για τη χαμένη νιότη, αλλά επίσης για κάποιες αξίες που ζήσαμε τότε και τις οποίες στην πορεία είδαμε να εξασθενούν. Την αξία της συλλογικής και οργανωμένης δράσης αλλά και της πρωτοβουλίας, της ανιδιοτελούς συμμετοχής, της αλληλεγγύης, της αντίστασης στην κάθε είδους αυθαιρεσία, του εθελοντικού ακτιβισμού, της διάθεσης να αλλάξουν τα πράγματα, της αντιπαράθεσης αλλά και του διαλόγου, της σύγκρουσης αλλά και της συνεννόησης και βέβαια του «νεανικού» ενθουσιασμού.

Ήταν φυσιολογικό πολλά από όσα τότε ονειρευτήκαμε να μην πραγματοποιηθούν. Άλλα που έγιναν, ήταν μια αποτυχία. Αρκετά, πάντως, έγιναν, πέτυχαν και εν μέρει ξεπεράστηκαν στην πορεία από τα πράγματα. Η ζωή προχωρά, δεν σήμανε το τέλος της ιστορίας ούτε το πέρας των κοινωνικών αγώνων. Ο απολογισμός μας όμως ήταν γενικά θετικός. Εμείς, η «γενιά του Πολυτεχνείου», είμαστε μια τυχερή γενιά – δεν ταλαιπωρηθήκαμε όσο οι προηγούμενες γενιές και ασφαλώς δεν ζήσαμε τα πάθη της μεγάλης γενιάς της Αντίστασης. Είδαμε να πραγματοποιούνται γρήγορα οι βασικοί στόχοι του κινήματός μας. Και τελικά ζήσαμε καλύτερα από τις προηγούμενες γενιές, διότι η μεταπολιτευτική Ελλάδα – παρά τις παθογένειες και τα προβλήματά της - ήταν ασύγκριτα καλύτερη από τη χουντική και την μετεμφυλιακή-προδικτατορική Ελλάδα, ενώ σε κάποιες περιόδους του μεταπολιτευτικού βίου της φάνηκε «η Ελλάδα να προχωράει ταχύτερα από τους Έλληνες», όπως έγραφε το 2003 ο Γιάννης Βούλγαρης.

Κάθε χρόνο στην επέτειο του Πολυτεχνείου αισθάνομαι την ανάγκη να τιμήσω στη μνήμη μου τον Χιλιανό πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Επειδή, ο θάνατός του τότε μας συγκλόνισε, μας πείσμωσε και μας κινητοποίησε. Και γιατί ήταν ένας πολιτικός της συνέπειας- φανατικός υποστηρικτής του δημοκρατικού δρόμου για τον σοσιαλισμό επέλεξε να πεθάνει όρθιος. Αρνήθηκε να δεχθεί την πρόταση διαφυγής στο εξωτερικό κι έμεινε πίσω, για να υπερασπιστεί το Προεδρικό Μέγαρο και τη Δημοκρατία από τον δικτάτορα Πινοσέτ και τους υποστηρικτές του. Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 1973 στο Σαντιάγο. Και επίσης δεν ξεχνώ τις τελευταίες του λέξεις: «Είμαι βέβαιος ότι η θυσία μου δεν θάναι μάταιη. Είμαι βέβαιος ότι θα είναι τουλάχιστον ένα ηθικό μάθημα».

Σήμερα, νομίζω πως επιβάλλεται ο προσωπικός και συλλογικός αναστοχασμός για τα ηθικά μαθήματα και τη σημασία της ατομικής και συλλογικής ευθύνης για την πορεία και την προοπτική της χώρας μας. Το 1973 το διακύβευμα ήταν η δημοκρατία, το 2011 το διακύβευμα αφορά τη θέση της χώρας μας στην Ευρώπη και τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο. Σήμερα βλέπουμε την πρώτη μεγάλη κρίση της παγκοσμιοποίησης να διαπλέκεται με την ελληνική δημοσιονομική κρίση και την υποβάθμιση της θέσης της χώρας μας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας και στη διεθνή σκηνή. Ζούμε την παρατεταμένη ύφεση, την αυξανόμενη ανεργία, τον κίνδυνο διαρροής σημαντικού ανθρώπινου δυναμικού.

Σήμερα βλέπουμε επίσης να απειλείται το μεγάλο ευρωπαϊκό ιστορικό επίτευγμα: ο συνδυασμός της πολιτικής δημοκρατίας, με την οικονομική ευημερία και τα κοινωνικά δικαιώματα, αυτό που ο αείμνηστος ευρωπαϊστής Ραλφ Ντάρεντορφ παρομοίασε με τον “τετραγωνισμό του κύκλου”. Η ακυβέρνητη εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης, η αυτονόμηση της οικονομίας του χαρτιού από την πραγματική οικονομία, οι υστερήσεις στην ολοκλήρωση της ΟΝΕ και της Πολιτικής Ένωσης, είναι οι κίνδυνοι που έχουν περιβάλει το ιδιαίτερο, πολύτιμο, επίτευγμα της Ευρώπης.

Η επέτειος του Πολυτεχνείου κάθε χρόνο ζυγίζει μέσα μας διαφορετικά. Πέρσυ, ήταν η αγωνία για την κρίση που εξελισσόταν, φέτος είναι ένας στίχος του Τάσου Λειβαδίτη που τριγυρνά στη σκέψη μου: «Ας ανοίξουμε την ομπρέλα μας» λέει ο ποιητής, «και ας προσπεράσουμε βιαστικά το τέλος μιας εποχής».

*Ο Γιάννης Καλογήρου είναι καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Πηγη: www.protagon.gr