Αριστερές πιθανότητες

Του Σπύρου Ι. Ασδραχά, ΕΝΘΕΜΑΤΑ της Κυριακάτικης Αυγής, 27/9/09

...Σε στιγμές δοκιμασίες του ΠΑΣΟΚ, δημοσκοπικά ο ΣΥΝ και οι σύμμαχοί του έγγιζαν το 17% του εκλογικού συνόλου• το ίδιο είχε συμβεί, καθώς έχει επισημάνει πρόσφατα ο Α. Καρκαγιάννης, όταν σε ανάλογες συνθήκες των Κεντρώων η ΕΔΑ έφτασε στα 25%. Παρεμφερής συγκυρία συνέβαλε, νομίζω, στην επιτυχία της Ανοικτής Πόλης. Τούτο σημαίνει ότι το τότε Κέντρο και το κατοπινό ΠΑΣΟΚ έχουν μια ισχυρή συνιστώσα ΕΑΜογενούς (στην πρώτη φάση), ανανεωτικής Αριστεράς στη δεύτερη: αυτή η συνιστώσα δεν μεταφέρεται αυτομάτως στις ηγεσίες των κομμάτων αυτών• είναι ωστόσο υπολογιστέα και ίσως "διαβρώνει" τη μεσαία τους στελέχωση. Αυτός είναι ο κόσμος που θα έπρεπε να φροντίζει ο Συνασπισμός και οι σύμμαχοί του: όχι για να τού πει να διαλύσει το κόμμα του, αλλά για να του πει ότι είναι η σοσιαλιστική του συνείδηση, με φιλοδοξία να γίνει η σοσιαλιστική του εγγύηση. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να υπερκεραστούν πολλά "δογματικά" εξαρτημένα αντανακλαστικά: ανάμεσά τους εκείνο που λέει ότι ο εχθρός της Αριστεράς είναι ο αριστερός γείτονας...
Συμφωνώ απολύτως μαζί σας, όταν ζητάτε να αναδειχθεί το ζήτημα της πολιτικής της Αριστεράς, των προβλημάτων και των προοπτικών της. Οι ρίζες της εσωτερικής πολεμικής που συντάραξε τον χώρο του ΣΥΝ και των συμμάχων του ανάγονται στην αμήχανη απάντηση στην αυτοκατάρρευση του σοβιετικού προτύπου, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι έχουν λείψει οι ερμηνείες, διατυπωμένες μάλιστα πολύ πριν από το 1989: μόνο που δεν έχουν αναχθεί σε σύνθεση που λαβαίνει υπόψη όλα τα συστατικά της στοιχεία -- οικονομικά, ιδεολογικά, δημογραφικά, πολιτικά, δηλαδή συνολικώς κοινωνικά. Η πολυφωνία της εσωτερικής πολεμικής κατέληξε σε αποδιαρθρωτική κακοφωνία. Υπάρχουν και οι τρόποι διαχείρισης του κοινωνικού: δεν ήταν όλοι τους, φυσικά, αποδιαρθρωτικοί, αλλά στην πρόσφατη ελληνική εμπειρία ήταν κατ' εξοχήν αποδιαρθρωτικοί• τους τελευταίους τους υπαγόρευσαν εννοιολογικές συγχύσεις και ελλιπείς κατανοήσεις της πραγματικότητας.

Συγχύσεις: οι "πρόσκαιρες" κοινωνικές ομάδες θεωρήθηκαν περίπου ως διαμορφούμενο κοινωνικό ρεύμα -- αναφέρομαι στις μαθητικές κινήσεις του Δεκέμβρη της περασμένης χρονιάς• τα fora εκτιμήθηκαν μόνο ως προς την όποια κινηματική αιχμή τους, και όχι προς το ποσοτικό τους αντίκρισμα. Επιπρόσθετα, το άνοιγμα προς τους νέους δεν σταθμίστηκε από τη σκοπιά των κοινωνικών αδρανειών που καταπνίγουν την αυθόρμητη αμφισβήτηση: το ποσοστό των νεαρών ηλικιών που ψήφισε στις ευρωεκλογές ΣΥΡΙΖΑ υπολειπόταν των αντίστοιχων άλλων κομμάτων. Δεν χρειάζεται να επαναλάβω όσα έχουν διαπιστωθεί για την αρνητική δημόσια πρόσληψη του ΣΥΡΙΖΑ κατά τα "Δεκεμβριανά", πρόσληψη που δεν οφείλεται αποκλειστικά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις σκοπιμοθηρίες τους, που μετέτρεπαν την ερμηνεία των φαινομένων σε δικαίωση της τυφλής βίας.

Σύγχυση και ελλιπής κατανόηση είναι επόμενο να καταλήγουν σε αντιφατικό, μη επακριβή και τελικώς ανειλικρινή λόγο• δεν μας έλειψε καμιά από τις ιδιότητες αυτές: γενικολογίες για σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, για σοσιαλισμό (μήπως κομμουνισμό;) με δημοκρατία, γενικολογίες για κοινωνία των πολιτών (σάμπως οι κοινωνίες να είναι ενιαίες), παλιότερα εργατικές αυτοδιαχειρίσεις και άλλα πλείστα (που δεν στερούνται, βέβαια, της τραγικής τους συνισταμένης).

Δεν έχω την αρμοδιότητα να μιλήσω για όλα αυτά, ούτε τη διάθεση να αναμασήσω την αφειδώς προσφερμένη διανοητική τροφή επ' αυτών. Θα επισημάνω μόνο τη μεγάλη σιωπή: Σε τι "έδαφος" όλα αυτά; Σε τι έδαφος καλείται να λειτουργήσει η πολιτική πρακτική; Δεν συζητώ την εκδοχή μιας επιθυμίας που έχει γίνει ένα σχεδόν διαιώνιο παρελθόν: έσσεται ήμαρ, αλλιώς θα ολοκληρωθεί η λογική της ιστορίας και η ουτοπία του παρελθόντος θα γίνει ουτοπία (ή λογική επιταγή) του μέλλοντος -- βλαστός κι αυτή του Διαφωτισμού.

Θα πω μόνο ότι στη σημερινή (μεγάλης διάρκειας) κατάσταση, η ανατροπή του καπιταλισμού μετατίθεται όχι στο αύριο αλλ' ούτε στο μεθαύριο, καθώς είδα να γράφεται κάπου στο πλαίσιο της κακοφωνίας μας. Τι έχουμε, συνεπώς, να διαχειριστούμε σε μια μεσαία διάρκεια (που το βέλος του χρόνου της δεν μοιάζει προσδιορίσιμο); Προφανώς τον καπιταλισμό, χρηματιστικό και μονεταριστικό στη σημερινή του φάση. Τι είναι δυνατό να προταθεί (και να εδραιωθεί κοινωνικά) σ' αυτή την καπιταλιστική φάση που δεν είναι, άλλωστε, τόσο καινοφανής;

Ζητάμε, δηλαδή, την επάνοδο του καπιταλισμού στους πρωταρχικούς του χαρακτήρες, την παραγωγή εμπορευμάτων μέσω εμπορευμάτων, την ικανοποίηση της ζήτησης και της προσφοράς της εσωτερικής αγοράς ως προϋπόθεση της "παγκόσμιας", δηλαδή του (οικονομικού) ιμπεριαλισμού (αν και αυτός δεν αποκόπηκε από τον πρόγονό του, εκείνον που γινόταν και manu militari). Σκοπός αυτού που ονομάζουμε Αριστερά είναι να διασώσει τον καπιταλισμό;

Προφανώς όχι. Η πολιτική πρακτική, ωστόσο, οφείλει να αξιοποιεί τις αντιφάσεις εκείνου που θέλει να ανατρέψει: όχι να επιδίδεται σε διαμάχες του είδους αν ένας ή πόσοι άγγελοι μπορούν να περάσουν από την τρύπα μιας βελόνας. Όλα αυτά που, χονδροειδώς και χωρίς καμιά πρωτοτυπία, ξεστομίζω οδηγούν σε μια ιεράρχηση δράσεων και σκοπών: η κακοφωνία περιττεύει. Περιττεύουν επίσης οι μικροηγεμονισμοί, που είναι η γελοιογραφία μιας διανοητικής τάρας, σύνδρομο της μη κατανόησης των όρων με τους οποίους επιχειρήθηκε το 1917 η ανατροπή του κόσμου και των ιστορικά και κοινωνιολογικά εξηγήσιμων μηχανισμών της αυτοκαταστροφής του επαναστατικού σχεδίου. Περί αυτών άλις.

Θα υπενθυμίσω μόνο (προς την αντίθετη κατεύθυνση) ότι ο "τρίτος δρόμος" του Labour, των σοσιαλδημοκρατών και σοσιαλιστών αυτοαναιρέθηκε και δεν αποτελεί πλέον υπόδειγμα• θα υπενθυμίσω επίσης ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις που οφείλονται στην πρώτη σοσιαλδημοκρατία ήταν υπόφορες δύο φόβων: της πάλης των τάξεων και του εγκαθιδρυμένου εξουσιαστικού συστήματος της ΕΣΣΔ. Θα υπενθυμίσω επίσης ότι στην κοινωνική εξισορρόπηση (και δικαιοσύνη) της σοσιαλδημοκρατίας ενεφώλευε ένας ανθρωπισμός (η γαλλική συνιστώσα του Μαρξ). Τώρα έχουν λείψει πολλοί από τους φόβους, σε τελευταία ανάλυση η ταξικότητα: γι' αυτή την έλλειψη ευθύνονται πολλοί, ανάμεσά τους και τα συνδικάτα που από "αριστοκρατικά" μεταλλάχθηκαν σε κομματικά, αλλιώς (ας μου επιτραπεί η υπερβολή) σε όργανα αναίρεσης της ταξικότητας προς όφελος της "κλαδικότητας".

Μιλάμε, ωστόσο, για στρατηγικό ρόλο του δημόσιου τομέα, για τη συνύπαρξή του με τον ιδιωτικό. Πώς όμως μπορεί ο δημόσιος τομέας, δηλαδή το κράτος, να λειτουργήσει όχι ως όργανο τής (ως προς το παρόν) αιχμής της ιθύνουσας τάξης (δηλαδή του χρηματιστικού Κεφαλαίου), χωρίς η Δημοκρατία να αποκτήσει συνάμα ταξικότητα και "ανθρωπιστικότητα"; Μήπως, και ως προς αυτό, οι οικολόγοι ως πολιτικά μορφώματα έδωσαν κακές εξετάσεις; Πώς η ταξικότητα θα γίνει "ανθρωπικότητα" αφού η ανισομερής οικονομική ανάπτυξη ανέκοψε τον "προλεταριακό διεθνισμό"; Πώς, υπ' αυτούς τους όρους, θα ανασηματοδοτηθεί προς οικουμενική κατεύθυνση ο εθνισμός ως προάγγελος (όπως υπήρξε στο ξεκίνημά του) της κοινωνικής απελευθέρωσης; Πώς θα απαλλαγούμε από τη συνηγορία (στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας) υπέρ τυράννων και φυλάρχων;

Ας πέσουμε από τα σύγνεφα στη Γη. Σε λίγες μέρες έχουμε εκλογές: στις εκλογές μετρά ο μεγάλος αριθμός, και ο μεγάλος αριθμός θέλει να κυβερνηθεί (ή να διαλέξει να αγοράσει το σκοινί με το οποίο θα κρεμαστεί): εύκολο να πούμε "αρχόντοι, κλήρος, βασιλιάδες με πλάνα λόγια σάς γελούν"• με τον τρόπο αυτό μπορεί να υπάρξει μια ανατρεπτική δύναμη στη γωνία (δεν είναι συνώνυμο με το "ράβδος εν γωνία",άρα θα βρέξει• όχι. Τη βροχή δεν τη φέρνουν οι αναδυόμενες αυτοκρατορίες -- η κινεζική με τον υπό "κομμουνιστικό" [=κομματικό] έλεγχο θριαμβεύοντα εξωστρεφή καπιταλισμό και η ρωσική, για μην αναφερθούμε στα "ισλαμικά" προανακρούσματα της Τουρκίας, που ορισμένοι παίρνουν σοβαρά υπόψη). Σ' αυτές τις επικείμενες εκλογές θα πρέπει να δοθεί μια (ακόμη) ευκαιρία στον Συνασπισμό και στους συμμάχους του, στην "κακοφωνία", αν θέλετε. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί και ενόψει τίνος.

Σε στιγμές δοκιμασίες του ΠΑΣΟΚ, δημοσκοπικά ο ΣΥΝ και οι σύμμαχοί του έγγιζαν το 17% του εκλογικού συνόλου• το ίδιο είχε συμβεί, καθώς έχει επισημάνει πρόσφατα ο Α. Καρκαγιάννης, όταν σε ανάλογες συνθήκες των Κεντρώων η ΕΔΑ έφτασε στα 25%. Παρεμφερής συγκυρία συνέβαλε, νομίζω, στην επιτυχία της Ανοικτής Πόλης. Τούτο σημαίνει ότι το τότε Κέντρο και το κατοπινό ΠΑΣΟΚ έχουν μια ισχυρή συνιστώσα ΕΑΜογενούς (στην πρώτη φάση), ανανεωτικής Αριστεράς στη δεύτερη: αυτή η συνιστώσα δεν μεταφέρεται αυτομάτως στις ηγεσίες των κομμάτων αυτών• είναι ωστόσο υπολογιστέα και ίσως "διαβρώνει" τη μεσαία τους στελέχωση. Αυτός είναι ο κόσμος που θα έπρεπε να φροντίζει ο Συνασπισμός και οι σύμμαχοί του: όχι για να τού πει να διαλύσει το κόμμα του, αλλά για να του πει ότι είναι η σοσιαλιστική του συνείδηση, με φιλοδοξία να γίνει η σοσιαλιστική του εγγύηση. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να υπερκεραστούν πολλά "δογματικά" εξαρτημένα αντανακλαστικά: ανάμεσά τους εκείνο που λέει ότι ο εχθρός της Αριστεράς είναι ο αριστερός γείτονας.

Για να γίνεις συνείδηση του αριστερού νεφελώματος, χρειάζεται να μιλάς με ωμή γλώσσα, καθοριζόμενη από το πραγματικό πεδίο, στο οποίο θέλεις να κλιμακώσεις τη σκοποθεσία σου: ωμή γλώσσα σε όλα τα επίδικα θέματα. Θα αναφερθώ σε ένα και μόνο παράδειγμα, στο εκπαιδευτικό.

Δεν θα το θυσιάσεις στη μαζικότητα και στην εθιμοφροσύνη: θα πεις ότι χρειάζεται άρδην αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος και δεν θα αναγάγεις σε απολυτότητα το "κύρος" των Πανεπιστημίων. Θα αξιοδοτήσεις την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και δεν θα την κολακεύσεις ανάγοντάς την σε "πανεπιστημιακή". Με τον τρόπο αυτόν θα αξιοδοτήσεις την εργασία και τα δικαιώματα της εργασίας. Αυτά και άλλα τέτοια, χωρίς καιροσκοπικούς υπολογισμούς, θα πεις στους ομόθυμούς σου ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ και δεν θα εξαντληθείς στην πολεμική εναντίον της ηγεσίας του. Και κυρίως: δεν θα ζητήσεις κυβερνητικές θέσεις, γιατί είσαι τακτικός και όχι στρατηγικός σύμμαχος. Με δυο λόγια, καθαρές κουβέντες (η λέξη "κουβέντα" προέρχεται από το "conventum", δηλαδή την ανταλλαγή απόψεων σε συμβούλιο), οι οποίες προϋποθέτουν την επεξεργασία του δικού σου κοινωνικού σχεδίου: βεβαίως, οι κοινωνίες δεν φτιάχνονται με σχέδια, αλλά οδηγούν σε σχέδια.

Σε στιγμές κρίσης του ΠΑΣΟΚ (αλλά όχι μόνο κατ' αυτές) μεγάλο ποσοστό των ψηφοφόρων του ήταν υπέρ της συνεργασίας με τον Συνασπισμό, το ίδιο (ή περίπου) συνέβαινε με αξιοσημείωτο μέρος από τους πραγματικούς ή δυνητικούς ψηφοφόρους του Συνασπισμού: αν αντικαθιστούσαμε (χωρίς να την προδίδουμε) τη λέξη "συνεργασία" με τη λέξη "προοπτική" (έλλογη δυναμική προοπτική) θα ανοιγόταν ένας δρόμος για το αναζητούμενο "έσσεται ήμαρ". Δεν είμαστε ως προς το παρόν εκεί.

Πού είμαστε; Είμαστε στο ότι μια αποτυχία του ΣΥΝ και των συμμάχων του στις κοντινές εκλογές δεν θα ήταν μόνο μια αποτυχία αυτών των δυο, αλλά, εκτός όλων των άλλων, και της αριστερής (αν όχι άφωνης, ημίφωνης) θεμελιακής συνιστώσας του ΠΑΣΟΚ. Ας το καταλάβουν τουλάχιστον οι πικραμένοι ή οργισμένοι οπαδοί του ΣΥΝ και ας αναλογιστούν τις ευθύνες τους οι σύμμαχοί του: κυρίως οι ίδιες οι συνιστώσες του ΣΥΝ. Ας καταλάβουν ότι μάλλον δεν θα έχουμε μεταβατική βουλή και ότι θα πρέπει (εντός Βουλής) να διαμορφώσουν την κλιμακωτή αλλά ενιαία στην πολιτική πρακτική φυσιογνωμία τους.

Οι ευκαιρίες θα είναι πολλές για πιθανές επιμέρους συγκλίσεις κατά την κοινοβουλευτική διαδικασία και πιθανότερα για ουσιώδεις αποκλίσεις: θα τις προσδιορίσει και τις δυο η πρακτική και η σκοποθεσία του κόμματος που όλοι προδικάζουν την εκλογική του επικράτηση, δηλαδή του ΠΑΣΟΚ. Οι συγκλίσεις όμως και οι αποκλίσεις θα δώσουν ένα έναυσμα στη θεμελιακή και όμορη με τον ΣΥΝ και τους συμμάχους του συνιστώσα αυτού του κόμματος για να αναζητήσει την ιδιοπροσωπία που του ανήκει.