Monday, October 27, 2008

Η ώρα της ιστορίας

Του Στρατή Μυριβήλη

Σε μιαν ώρα που κανείς δεν ξέρει, σε μια στιγμή που μόνο ο Θεός ορίζει, μέσα στο ναό της Ιστορίας σημαίνει ξαφνικά η βαθειά καμπάνα της Μοίρας πάνω στα ριζικά των λαών. Τότε τα άτομα που αποτελούν την εθνικήν ολότητα, πετούν θεληματικά ένα μεγάλο μέρος από τα πιο ακριβά προνόμιά τους, αυτά ίσα-ίσα που κατοχυρώνουν τη μονάδα μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Όλοι τότες, υποταγμένοι σε μιαν ακατανίκητη κεντρομόλο δύναμη, αναζητούν τον πυρήνα της ομογένειας, πυκνώνουνται γύρω εκεί, για να δώσουν, όσο γίνεται πιο υπεύθυνα, το μεγάλο «παρών» της φυλής,. Μπροστά στο κάλεσμα της Μοίρας. . Μια φυλή, ένα έθνος, ένας λαός, είναι προικισμένα με βιολογικά νειάτα τόσο περισσότερο, όσο πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά θα μπορέσουν να κάνουν τη σωτήρια προσαρμογή, από το άτομο στην ομαδική ολότητα.

Σαν γίνει αυτό, τότες πια η φυλή, οπλισμένη με όλα τα ψυχικά και ζωικά της χαρίσματα, παίρνει την ιστορική της φυσιογνωμία και από μια σκόνη ατόμων, που ήταν πριν, γίνεται ξαφνικά μια πελώρια ενιαία μορφή, εμψυχωμένη από μια μοναδική θέληση. Αναπνέει μέσα της ένας ολάκερος λαός, μ' ένα στήθος πελώριο, και το ρυθμό στις πράξεις και στους λογισμούς τους, τον δίνει μια θεόρατη καρδιά με το σφυροκόπημα του ρυθμού της.
Μόνο στους λαούς πού' ναι γερασμένοι βιολογικά, βλέπουμε τα άτομα και τις μικρές ομάδες, να τραβάνε παραζαλισμένα, το καθένα το δρόμο του, μπροστά στην κρίσιμη ώρα, όταν επίσημα θα βαρέσει η βαριά καμπάνα της Μοίρας.

Αυτή η ομοθυμία των δέκα εκατομμυρίων Ελλήνων, με την οποίαν αντίκρυσαν το φοβερό γεγονός του πολέμου, είναι θαρρώ το πιο σπουδαίο φαινόμενο μέσα στην ιστορία του έθνους μας ολόκληρη. Η Ελλάδα σύσσωμη, σύψυχη, στάθηκε μπροστά στο ανοιχτό βιβλίο της Μοίρας και υπαγορεύει το νέο κεφάλαιο της ιστορίας της.
Δεν έγινε αυτό με εξαναγκασμούς ούτε με φοβέρες. Τα δέκα εκατομμύρια των Ελλήνων πρόσφεραν τους πληγωμένους εγωισμούς των, τις φιλοδοξίες και τα μίση και τα πάθη τους τα πολιτικά, και τους προσωπικούς φθόνους και τις ματαιοδοξίες τους, πρόσφεραν τις κοσμοθεωρίες τους και τις διαφωνίες τους και τις αυταρέσκειές τους, πρόσφεραν τις ελευθερίες τους στο βωμό της Ελλάδας, με τον ίδιο τρόπο που τα ζευγάρια πρόσφεραν τις χρυσές βέρες τους και οι πτωχές υπηρέτριες τις οικονομίες τους. Έτσι οι πεντακόσιες χιλιάδες των στρατευμένων νέων πρόσφεραν τα νειάτα και τη ζωή τους. Όλοι με λεύτερη τη θέληση, όλοι από το περίσσευμα της καρδιάς.

Αυτό το θάμα δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται μέσα στην ιστορία της φυλής, Δε θα' ναι και η στερνή. Γιατί η Ελλάδα, μέσα στο προνομιούχο κύτταρό της, είναι ένας αιώνια νέος και ολοζώντανος οργανισμός. Είναι η ίδια η έννοια της νιότης, ενσαρκωμένη σε μια ράτσα εύστροφη, ευφάνταστη, γεμάτη πείσμα και γοητευτική τρέλα.
Απ' την άλλη μεριά των συνόρων μας χτυπά ένας λαός 45 εκατομμυρίων. Τον νικούμε γιατί είμαστε μια φυλή αρσενική και λεύτερη, κι είναι μια φυλή από 45 εκατομμύρια σκλάβους.
Είναι ένας αγώνας άνισος αυτός και οι λαοί του κόσμου, οχτροί και φίλοι και αδιάφοροι, τον παρακολουθούν με κατάπληξη. Ποιο θα' ναι το τέλος του;

Ελάχιστα ενδιαφέρει αυτό το τέλος. Ολάκερη η δικαίωσή μας στέκεται στην αρχή. Το πώς όλοι μαζί κάναμε τον πόλεμο, αυτό είναι η νίκη της φυλής. Όλα τ' άλλα είναι μηχανολογία. Και δεν είναι μόνο μια πράξη τιμής ετούτη η ομόψυχη ενέργεια. Είναι ακόμα μια πράξη υγείας και μια πράξη φαντασίας. Μόνο ένα οργανισμός πλημμυρισμένος από τη χαρά και τη δόξα της ζωής έχει τη δύναμη να ορμά προς τη θυσία με τόσο κέφι. Και μόνο ένας λαός με ισχυρή φαντασία, μπορεί να εξαρθεί πάνω από το υλικό βάρος των ατομικών συμφερόντων και να χυμήξει με τέτοια αποκοτιά, με ανοιχτές τις φτερούγες προς την αναμμένη φλόγα.
Σήμερα στεκόμαστε στην υψηλότατη κορφή της ιστορίας μας. Εκεί που ο αέρας είναι αμβροσία. Μπορούμε σήμερα να δεχτούμε τον Αισχύλο κοντά μας, δίχως να μας ταπεινώσει ο μεγάλος και ιερός ίσκιος του.

Και είναι μια υπεράνθρωπη χαρά για κάθε πνευματικό άνθρωπο, να μπορέσει να σταθεί με ασφάλεια και με επίγνωση σε τούτη την επικίνδυνη θέση, όπου το χώμα είναι σφραγισμένο από τα βήματα των θεών και των ηρώων. Να σταθεί με τη συνείδηση φωτισμένη από το μεγάλο ήλιο της φυλής, φωτισμένη ως τα βαθειά, έτσι όπως φωτίζεται ο καθάριος βυθός της θάλασσας, όταν τον χτυπάει κάθετα ο ήλιος, και ξεχωρίζεις μέσα να γαλανίζουν λογής-λογής πετράδια και νερολούλουδα.

Όρθιος πάνω στη βίγλα της επίσημης ώρας, γεμάτος από ολάκερο το παρελθόν της φυλής, γεμάτος από όλο το νόημα της Ελληνικής Γης, που γέννημα και φύτρο της είναι ο καθένας μας, έργο του ήλιου της και του χώματος και της θάλασσάς της. Να σταθεί ο καθένας μας δικαιωμένος και ήσυχος μπρος σ' οτιδήποτε κι αν πρόκειται να συμβεί. Φτάνει αυτό να 'ναι μέσα στο Νόμο της Ιστορίας της φυλής, που αυτός προστάζει και εμείς πράττουμε. Να σταθεί ευτυχισμένος και να αναπνεύσει με όλο του το στήθος τον αέρα των ελληνικών αιώνων, που' ναι μεθυστικός σαν κρασί, γιατί είναι γεμάτος από σπέρματα ζωής, από τραγούδια και μύθους και φαντασίες.

Ο καθένας να σταθεί έτσι με τη ψυχή γυμνή μπροστά στο Θεό, ώσπου να αισθανθεί την ασήμαντη μονάδα της ύπαρξής του απόλυτα ενσωματωμένη μέσα στην αιώνια μορφή της φυλής, αιώνιος κι αυτός μαζί της.
Γιατί σήμερα μέσα στον καθένα μας υπάρχει ολάκερη η Ελλάδα, ζει μέσα μας με όλους τους αιώνες της ιστορίας της, κοιτάζει μεσ' από τα μάτια μας με όλους τους ήρωές της, λατρεύεται στην προσευχή μας με όλους τους θεούς της, χορεύει μέσα στη φαντασία μας με όλα τα χρώματα, τους ήχους και τις γραμμές της.

Αν όλοι μπορέσουμε να φωτίσουμε την πράξη του πολέμου που πολεμούμε με αυτό το ήρεμο και σταθερό φως, δεν υπάρχει φόβος να λυγίσει κανένα γόνατο, ως το τέλος. Αυτό το φως, το « ιλαρόν φως », που λέει η εκκλησία, είναι κείνο που έκαμε και κάνει όλους τους ήρωες της πανανθρώπινης ιστορίας να τραβάνε χαμογελαστοί το δρόμο της αποστολής τους, με τόση ασφάλεια, με τόση χάρη.

Η ώρα της ιστορίας (Δημοσιεύθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1940 στο περιοδικό Νέα Εστία, τεύχος 334)


11 comments:

Φειδίας said...

Εἶσαι ὡραῖος ἀγαπητὲ Μάκη!
Χρόνια Πολλά!

Cacofonix said...

Να το βάζαν και σε κανένα βιβλίο ιστορίας στο σχολείο!!!

Κόκκινη Πιπεριά said...

Χρόνια Πολλά Καλλίμαχε. Να' σαι πάντα καλά και ευχαριστώ για τα αλά σου λόγια!

Κακοφονίξ έχεις δίκιο. Αλλά βλέπεις η "δεξιά" έδωσε το βιβλίο της ιστορίας στη Ρεπούση, Μυριβήλη θα έβαζαν; Χρόνια Πολλά!

Μάκης

Anef_Oriwn said...

Επειδή κάποιος πρέπει να κάνει και το δικηγόρο του διαβόλου και να το παίζει και αντιπολίτευση (πράγμα που δεν με κωλώνει – “αιρετικό” με λενε κάποιοι) επιτρέψτε μου μια και ο λόγος για το Στρατή Μυριβήλη να παραθέσω κι εγώ ένα απόσπασμα από ένα άλλο βιβλίο του (χωρίς σχόλια όμως μόνο μερικές διευκρινήσεις θα δώσω στο τέλος).


«Σαν έφεξε, βάρεσε η σάλπιγγα συναγερμό πάνου απ’ το χαμηλό λασπωμένα λοφάκι του χωριού. Εκεί μαζεύτηκαν όλοι οι αιχμάλωτοι άντρες και κατόπι ντουφεκίστηκαν. Κάθε ενωμοτία έστηνε αντίκρυ της πεντέξι και τους θέριζε. Βρέθηκα αντίκρυ στο γέρο. Είχε μερικές μελανιές στο πατριαρχικό του πρόσωπο και ψιθύριζε ολοένα προσευχές. Τα μεταξωτά του γένια ανέμιζαν απαλά στον αγέρα. Το πιο μεγάλο καλό που θα μπορούσα να του κάνω ήταν να τον σκοτώσω αμέσως και τελειωτικά, για να μην τυραγνιέται σα μερικούς που σπάραζαν σαν τα βουβάλια χτυπώντας τις απαλάμες στο χώμα. Είχαμε κάτι θαυμάσια μάνλιχερ τότες, ολοκαίνουργα. λαφριά κι ευθύβολα, πού βαρούσες πεντάρα με δαύτα. Τόνε σημάδεψα στο κούτελο, ανάμεσα στα ολάσπρα φρύδια του. Σήκωσε απάνω μου τα γαλανά μάτια του και με κοίταξε γαλήνια. θαρρείς πως ένιωσε την οπτική σκοπευτική μου γραμμή ν' ακουμπά σαν κάτι στερεά πάνου στο κούτελό του.
Τράβηξα τη σκαντάλη και σωριάστηκε μονοκόμματα σαν αστραποκαμμένος στη λάσπη. Μια ψιλή κόκκινη κορδελίτσα κύλισε απ' το κούτελό του πόνου στο ήσυχο πρόσωπο, και λεκέδιασε τα χιόνια της γενειάδας του.
Σαν τέλειωσαν οι εκτελέσεις ανοίχτηκε το τζαμί για νάβγουνε τα μαντρισμένα γυναικόπαιδα. Κατόπι βάλθηκε φωτιά στα χωριό. Οι φαντάροι τρέχανε με γκαζοτενεκέδες και περεχούσανε πετρέλαιο τα σπίτια. [...] Μαυροκόκκινες φωτιές βγάλανε τις πεινασμένες γλώσσες τους απ' τα ξυλένια πορτοπαράθυρα, ανεμίζοντας σαν παράξενες κουρελιασμένες σημαίες πάνου στα καφασωτά. Ο καπνός της πυρκαγιάς ανακατεβότανε μέσ’ τη σκοτεινή αντάρα. Ξεκινήσαμε να φύγουμε. Ξαφνικά μες από ένα σοκάκι χύμηξαν, ένα ξεφρενιασμένο πλήθος, τα μωρά και σι γυναίκες που είχανε κλεισμένες μες το τζαμί και τις ξαπολύκανε. Ούρλιαξαν και τρέχανε προς τα πτώματα. Ήτανε χωρίς γιασμάκ, ξεστηθωμένες σαν άγριες μαινάδες. Τα μάτια τους ήτανε τεράστια ανοιγμένα απ' την τρομάρα και τα μαλλιά τους πετούσανε πίσω σα μαύρα ζωντανεμένα σερπετά. Τρέχανε προς το λόφο, μες απ το γλιστερό καλντερίμι του χωριού, για να ψάξουνε μες τα στρωμένα κουφάρια να γνωρίσουνε τους δικούς τους.
Από τότες χρόνια πέρασαν και διαβαίνουν ολοένα. Όμως μέσα μου κάθεται μια κρύα γαλάζια ματιά. Τη νιώθω που απόμεινε μέσα μου ακίνητη, στυλωμένη και αθάνατη. Ζει και κυκλοφορεί μέσα στο αίμα μου, σα μόλεμα και σα μαράζι. Και θαρρώ πως μόνο μαζί με την ψυχή μου θα φύγει από πάνω μου».

Οι παραπάνω γραμμές δημοσιεύθηκαν πριν από ογδόντα περίπου χρόνια (το 1928), στη συλλογή «Διηγήματα» ενός άσημου ακόμη μυτιληνιού πεζογράφου ονόματι Στρατής Μυριβήλης και αποτελούν εν πολλοίς αυτοβιογραφική περιγραφή. Περιέγραφαν το κάψιμο ενός τουρκικού χωριού της Πτολεμαΐδας —που τότε λεγόταν ακόμη Καλάρια—και τη μαζική εκτέλεση των αρρένων κατοίκων του από τον προελαύνοντα ελληνικό στρατό. τον Νοέμβριο του 1912. Στις αμέσως προηγούμενες σελίδες, ο αφηγητής περιγράφει το βιασμό δυο νεαρών κοριτσιών απ' τους συντρόφους του, με προτροπή και υπό την καθοδήγηση του ανθυπασπιστή της διμοιρίας αμέτοχος ο ίδιος σ' αυτή την αγριότητα, αλλά και χωρίς να «κάνει τίποτα γενναίο» για να την αποτρέψει, θα βρεθεί το επόμενο πρωί στο εκτελεστικό απόσπασμα που τουφεκίζει τον ηλικιωμένο πατέρα τους.

Anef_Oriwn
Τετάρτη 29/10/2008 – 5:56 μ.μ.

Anef_Oriwn said...

Υ.Γ.:
Πόσο μοιάζει αυτή η ιστορία με την περιγραφή της εκτέλεσης κυπρίων αιχμαλώτων το καλοκαίρι του 1974 που παράθεσες στο post σου με τίτλο “Διαταγή «Εκτελέστε τους αιχμαλώτους»”. Ο πόλεμος είναι παντού και πάντοτε το ίδιο απάνθρωπος, αποτρόπαιος και αποκρουστικός!

Anef_
6:04 μ.μ.

Κόκκινη Πιπεριά said...

Anef_Oriwn καλά κάνεις και είσαι "αντιπολίτευση". Το κακό είναι όταν είσαι μόνο "στείρα" αντιπολίτευση.

Μάκης

Anef_Oriwn said...

ΚοκκινοΠίπερε,

Άποψη δίκια σου αυτό! Και το παραγωγική (αντίθετο του «στείρα») – συμπολίτευση - το είδα και το εμπέδωσα από την απάντηση που έδωσες στα παραπάνω σχόλια μου!!!

Anef_Oriwn
Τετάρτη 29/10/2008 – 11:30 μ.μ.

Anonymous said...

Αλήθεια Anef_oriwn γιατί κάθε φορά που (σωστά...) θέλεις να δείξεις ότι ο πόλεμος είναι κάτι το απεχθές (και συμφωνώ απολύτως...) χρησιμοποιείς παραδείγματα με τους Ελληνες στο ρόλο του θύτη; Οι Τούρκοι δεν έχουν κάνει εγκλήματα σε βαρος Ελλήνων και άλλων λαών; Να γράψω για την εισβολή στη Κύπρο; Οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, για να πιάσω τους βαλκανικούς λαούς που πάμπολες φορές έχουν αιματοκυλισθεί. Γιατί τέτοια εμμονή; Οχι ότι ο ελληνικός στραρός δεν εχει κάνει απαράδεκτα πράγματα. ναι έχει κάνει. Και δεν είμαστε περήφανοι γι' αυτά, αλλά δεν είναι δυνατόν να επικαλείσαι μόνο τα ελληνικά άσχημα πράγματα.
Αυτά έτσι ως καλοπροαίρετη απορία...

Μάκης

Anef_Oriwn said...

Απλούστατα αγαπητέ Μάκη ΚοκκινοΠίπερε,
Γιατί μέσα από τα κείμενα που αναρτάς (είτε δικά σου είτε δανεικά) γίνεται μια προσπάθεια (είτε σκόπιμα είτε άθελα) να περαστεί το μήνυμα “εμείς είμαστε καλύτεροι από τους άλλους”. Δεν μ’ αρέσει η μονόπλευρη παρουσίαση των γεγονότων – κάπου αντιδρά το είναι μου.

(Μπορώ να σου παρουσιάσω και παρόμοια γεγονότα με εμπλεκόμενους έλληνες και βούλγαρους λόγου χάριν, αλλά δεν εξυπηρετεί τίποτα εφ’ όσο δεν άπαντα σε κάτι συγκεκριμένο).

Καλοπροαίρετα όμως να σε ρωτήσω, γιατί σε ενοχλεί αυτή η “τακτική” μου; Γιατί δεν το βλέπεις ότι προβάλω και την άλλη άποψη;

Υ.Γ.: Μια απάντηση σου οφείλω και για το post «Σκοτώστε τους αιχμαλώτους». (Απλά έχε ένια).

Anef_Oriwn
Τετάρτη 29/10/2008 – 11:43 μ.μ.

Φειδίας said...

Δὲν ἔχω παρακολουθήσει προηγούμενες συζητήσεις σας, ἀλλὰ ἐπιτρέψτε μου παρακαλῶ μιὰ παρέμβασι.
Κατὰ τὴν λογική, λοιπόν, τοῦ προλαλήσαντος «Ἄνευ ὁρίων», οἱ ἐγκυκλοπαίδειες πρέπει νὰ γράφονται ὡς ἐξῆς:

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Κατ᾿ ἄλλους ἐθνικὸς ἥρωας καὶ ἐπαναστάτης, κατ᾿ ἄλλους τρομοκράτης καὶ ἐγκληματίας γενοκτόνος.
Ἀδόλφος Χίτλερ: Κατ᾿ ἄλλους στυγνὸς δικτάτωρ ποὺ αἱματοκύλισε τὴν Εὐρώπη, κατ᾿ ἄλλους κοινωνικὸς ἀναμορφωτής, ἀπελευθερωτὴς καὶ ἐξυγιαντὴς τῆς Εὐρώπης.
Ὀλοκαύτωμα: Κατ᾿ ἄλλους γενοκτονία ἕξι ἑκατομμυρίων ἑβραίων ἀπὸ τοὺς Ναζί, κατ᾿ ἄλλους συνωμοτικὸ ψεῦδος τοῦ διεθνοῦς σιωνισμοῦ.
Θεωρία τῆς ἐξέλιξης: Κατ᾿ ἄλλους ἡ βιολογικὴ διαδικασία ποὺ ἐξηγεῖ τὴν ἐξέλιξη τῶν εἰδῶν, κατ᾿ ἄλλους συνωμοτικὸ ψεῦδος ἀθέων μασώνων.

Ὑπάρχουν ὄντως ὅλες οἱ παραπάνω ἀπόψεις, καὶ ἴσως μάλιστα καμμία δὲν εἶναι 100% ψευδὴς (ἴσως 99%), ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἀλλάζει τὴν βασικὴ ἀλήθεια.

Π.χ. μπορεῖ νὰ μοῦ πεῖς ὅτι ἡ ἀνάπτυξι τοῦ ναζισμοῦ ἐξέφραζε ὑπαρκτὲς ἀνάγκες τῶν λαῶν, ἢ νὰ μοῦ πεῖς ὅτι τὸ ὁλοκαύτωμα γίνεται ἀντικείμενο ἐκμεταλλεύσεως σήμερα ἀπὸ ἑβραϊκὰ συμφέροντα. Καὶ μᾶλλον θὰ ἔχεις δίκιο. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἀναιρεῖ τὸ ὅτι ὁ Χίτλερ αἱματοκύλισε τὴν Εὐρώπη, οὔτε τὸ ὅτι τὸ ὁλοκαύτωμα ἔγινε καὶ ἦταν ἀπίστευτα φρικτό. Ὅπως οἱ ἀγριότητες ποὺ ἀνέφερες δὲν ἀναιροῦν τὸ ὅτι Μακεδονία σημαίνει Ἑλλάδα. Οὔτε τὸ ὅτι οἱ χριστιανοὶ τῆς Μικρασίας (ἀλλὰ καὶ τῆς Πόλης στὴν συνέχεια) ἐξολοθρεύτηκαν, οὔτε τὸ ὅτι ἡ μισὴ Κύπρος βρίσκεται ὑπὸ ξένη στρατιωτικὴ κατοχή.

Ἀλλὰ ἔστω ἂς ὑποθέσουμε ὅτι εἶναι καλὸ νὰ ἀκούγεται ἡ ἄποψις καὶ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Τούρκων καὶ τῶν Σκοπιανῶν. Καὶ βεβαίως εἶναι καλὸ νὰ γνωρίζουμε τὴν ἄποψι τοῦ ἐχθροῦ - καμμία ἀντίρρησις. Ἐκεῖνο ποὺ μὲ ξενίζει εἶναι ὄχι τὸ νὰ ὑποστηρίζει ὁ ἐχθρὸς αὐτὰ ποὺ ὑποστηρίζει (ἀπ᾿ τὴν μεριὰ του καλὰ κάνει), οὔτε τὸ νὰ τὰ μαθαίνουμε ἐμεῖς, ἀλλὰ τὸ νὰ τὰ ὑποστηρίζει ὁ Ἕλληνας - καὶ μὲ ἀνεξήγητη, παθολογικὴ ἐμμονὴ -δὲν ἀναφέρομαι στοὺς παρόντες- νὰ προσπαθεῖ νὰ μᾶς πείσει ὅτι ὁ ἐχθρὸς ἔχει δίκιο.

Anonymous said...

Αγαπητέ Anef_Oriwn κάνεις μεγάλο λάθος. Σε καμία περίπτωση τα post που ανεβάζω δεν έχουν στόχο να αποδείξουν "οτι είμαστε καλύτεροι από τους άλλους". Σε καμία περίπτωση. Ομως όταν αναφερόμαστε στην 28η Οκτωβρίου του 1940, τι να κάνω; Να βάλω κείμενα που θα αναφέρονται σε σκοτωμούς Ιταλών & Γερμανών από τους Ελληνες; Δεν γίνεται αυτό! Εγώ θέλω να τιμήσω τη μνήμη, θέλω να τιμήσω την ημερα. Επιλέγω κείμενα προς σ' αυτή την κατεύθυνση.
Αγαπητέ Anef_Oriwn δεν είμαι άπατρις. Είμαι Ελληνας και είμαι περήφανος γι' αυτό! Δεν θεωρώ ότι είμαστε ο καλύτερος λαός του πλανήτη, αλλά δεν θεωρώ ότι είμαστε και οι χειρότεροι! Εχουμε προτερήματα, έχουμε ελαττωματα. Ελληνας ο Σοφοκλής, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης. Ελληνας και ο Αλκιβιάδης, ο Εφιάλτης. Ελληνας ο Κολοκοτρώνης, ο Ρήγας Φεραίος, ο Καραίσκάκης. Ελληνας ο Πήλιος Γούσης, Ελληνας ο Μαυροκορδάτος.