Τι είναι ο Σιωνισμός

 

Ο Θε­ό­δω­ρος Χερ­τζλ και άλλοι βιεννέζοι σιωνιστές στο Cafe Louvre το 1896, Imagno/Getty Images.

Ίσραελ Σαχάκ και Νόρτον Μεζβίνσκυ*

Ο Σιω­νι­σμός –ή ε­βρα­ϊ­κός ε­θνι­κι­σμός– εί­ναι έ­να σύγ­χρο­νο πο­λι­τι­κό κί­νη­μα. Ο βα­σι­κός πυ­ρή­νας της ι­δε­ο­λο­γί­ας του εί­ναι ό­τι ό­λοι οι Ε­βραί­οι α­πο­τε­λούν έ­να έ­θνος, και ό­χι α­πλά μια θρη­σκεί­α ή ε­θνι­κή κοι­νό­τη­τα και ε­πι­πλέ­ον ό­τι η μό­νη λύ­ση στον α­ντί-ση­μι­τι­σμό εί­ναι η συ­γκέ­ντρω­ση ό­σο το δυ­να­τόν πε­ρισ­σό­τε­ρων Ε­βραί­ων στην Πα­λαι­στί­νη και η δη­μιουρ­γί­α κρά­τους σ’ αυ­τή.

Η Πα­γκό­σμια Σιω­νι­στι­κή Ορ­γά­νω­ση δη­μιουρ­γή­θη­κε α­πό τον Θε­ό­δω­ρο Χερ­τζλ στα 1897 δια­κη­ρύσ­σο­ντας ό­τι ο βα­σι­κός σκο­πός του Σιω­νι­σμού ή­ταν η ε­γκα­θί­δρυ­ση “ε­νός έ­θνους που θα α­πο­τε­λέ­σει το σπί­τι των Ε­βραί­ων και θα δια­σφα­λί­ζε­ται υ­πό κα­θε­στώς Δι­καί­ου”.
Ο Σιω­νι­σμός εκ­με­ταλ­λεύ­τη­κε τη συ­σχέ­τι­ση της ε­βρα­ϊ­κής θρη­σκεί­ας με την πό­λη της Ιε­ρου­σα­λήμ και τη γη του Ισ­ρα­ήλ (Ε­ρέ­τζ Ισ­ρα­ήλ). Ό­μως οι πο­λι­τι­κές του σιω­νι­σμού ή­ταν ε­πη­ρε­α­σμέ­νες και α­πό ε­θνι­κι­στι­κές ι­δε­ο­λο­γί­ες και α­ντί­στοι­χες α­ποι­κιο­κρα­τι­κές, ε­μπο­τι­σμένες με το ευ­ρω­πα­ϊ­κό αί­τη­μα για ε­πέ­κτα­ση και ε­γκα­τά­στα­σή του και σε άλ­λα μέ­ρη του κό­σμου.
Ο Σιω­νι­σμός βρή­κε α­πή­χη­ση με­τα­ξύ των Ε­βραί­ων και υ­πο­στη­ρί­χθη­κε α­πό πολ­λούς Δυ­τι­κούς ως συ­νέ­πεια των δο­λο­φο­νι­κών διώ­ξε­ων κα­τά των Ε­βραί­ων (γνω­στά ως πο­γκρόμ) στη Ρω­σι­κή Αυ­το­κρα­το­ρί­α, στα τέ­λη του 19ου αι. και στις αρ­χές του 20ού. Ε­πι­πλέ­ον η γε­νο­κτο­νί­α των Να­ζί (ο­λο­καύ­τω­μα) έ­να­ντι των Ε­βραί­ων κα­τά τη διάρ­κεια του Β’ πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, που εί­χε σαν α­πο­τέ­λε­σμα την ε­ξό­ντω­ση πά­νω α­πό έ­ξι ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων αν­θρώ­πων, συ­νη­γό­ρη­σε στην ε­δραί­ω­ση της διε­θνούς υ­πο­στή­ρι­ξης για τη δη­μιουρ­γί­α ε­νός Ε­βρα­ϊ­κού Κρά­τους.

Υ­πάρ­χουν πολ­λές δια­φο­ρε­τι­κές μορ­φές σιω­νι­σμού. Α­πό το 1920 έ­ως το 1970, η κυ­ρί­αρ­χη μορ­φή ή­ταν ο Ερ­γα­τι­κός Σιω­νι­σμός ο ο­ποί­ος ε­πι­χει­ρού­σε τη σύν­δε­ση του σο­σια­λι­σμού με τον ε­θνι­κι­σμό. Α­πό το 1920, οι Ερ­γα­τι­κοί Σιω­νι­στές στη Πα­λαι­στί­νη ε­γκαι­νί­α­σαν το κί­νη­μα των κι­μπούτ­ς (συ­νε­ται­ρι­στι­κές κοι­νό­τη­τες, κυ­ρί­ως στον α­γρο­τι­κό το­μέ­α), το ε­βρα­ϊ­κό συν­δι­κα­λι­στι­κό κί­νη­μα και το α­ντί­στοι­χο συ­νε­ται­ρι­στι­κό, τις κύ­ριες ε­βρα­ϊ­κές ε­θνο­φρου­ρές και τα πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα, τα ο­ποί­α συγ­χω­νεύ­τη­καν στο Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα του Ισ­ρα­ήλ το 1968. Η­γέ­της του Ερ­γα­τι­κού Σιω­νι­σμού ή­ταν ο Δα­βίδ Μπεν Γκου­ριόν που έ­γι­νε και πρω­θυ­πουρ­γός του Ισ­ρα­ήλ.

Έ­να δεύ­τε­ρο εί­δος σιω­νι­σμού ή­ταν το α­να­θε­ω­ρη­τι­κό –“ρε­βι­ζιο­νι­στι­κό”– κί­νη­μα με η­γέ­τη τον Βλα­δί­μη­ρο Ζα­μπο­τίν­σκι. Πή­ρε το ό­νο­μα “ρε­βι­ζιο­νι­στι­κό”, για­τί ή­θε­λε να α­να­θε­ω­ρή­σει τα σύ­νο­ρα της ε­βρα­ϊ­κής γης και να ε­πε­κτα­θεί πέ­ραν της Πα­λαι­στί­νης, στα α­να­το­λι­κά πε­ρί­χω­ρα του Ιορ­δά­νη πο­τα­μού. Στα 1920 και 1930, δια­φο­ρο­ποιού­νται α­πό τους ερ­γα­τι­κούς σιω­νι­στές ε­ξαγ­γέλ­λο­ντας α­νοι­χτά τον σκο­πό της ί­δρυ­σης ε­βρα­ϊ­κού κρά­τους στη Πα­λαι­στί­νη (και ό­χι μια α­κα­θό­ρι­στη “ε­θνι­κή ε­στί­α”). Πί­στευαν ό­τι οι στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις θα ή­ταν α­πα­ραί­τη­τες για την ί­δρυ­ση ε­νός τέ­τοιου κρά­τους. Οι ορ­γα­νώ­σεις τους, που πε­ρι­λαμ­βά­νουν το κί­νη­μα της νε­ο­λαί­ας Betar, την ETZEL (ε­θνι­κή στρα­τιω­τι­κή ορ­γά­νω­ση), α­πο­τέ­λε­σαν τον πυ­ρή­να αυ­τού που ο­νο­μά­στη­κε Χε­ρούτ –Κόμ­μα της Ε­λευ­θε­ρί­ας, με­τά την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση του Ισ­ρα­ήλ. Αυ­τό το κόμ­μα έ­γι­νε εν συ­νε­χεί­α η βά­ση για τη δια­μόρ­φω­ση του κόμ­μα­τος Λι­κού­ντ που εί­ναι το με­γα­λύ­τε­ρο ­δε­ξιό κόμ­μα με­τά το 1970.

Αν και πολ­λοί Ε­βραί­οι έ­γι­ναν σιω­νι­στές α­πό τις αρ­χές του 20ού αι., μέ­χρι την ά­νο­δο του Α­δόλ­φου Χί­τλερ και τη δια­μόρ­φω­ση της “τε­λι­κής λύ­σης” –που σκό­πευε να ε­ξα­λεί­ψει τον ε­βρα­ϊ­σμό– η πλειο­ψη­φί­α των Ε­βραί­ων δεν εί­χαν γί­νει α­κό­μη σιω­νι­στές. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι ορ­θό­δο­ξοι Ε­βραί­οι ή­ταν μά­λι­στα α­ντί-σιω­νι­στές. Πί­στευαν πως μό­νο ο θε­ός θα συ­νέ­νω­νε πά­λι τους Ε­βραί­ους στη γη της ε­παγ­γε­λί­ας και θε­ω­ρού­σαν πως ο Σιω­νι­σμός ή­ταν μια πα­ρα­βί­α­ση της θέ­λη­σης του Θε­ού. Κά­ποιοι Ε­βραί­οι της δια­σπο­ράς, πε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων και αυ­τών στις Η.Π.Α., α­ντι­τί­θε­νται στον Σιω­νι­σμό θε­ω­ρώ­ντας πως κιν­δύ­νευαν τα δι­καιώ­μα­τά τους στις χώ­ρες που ζού­σαν, ε­φό­σον οι Ε­βραί­οι θα α­να­γνω­ρί­ζο­νταν ως ξε­χω­ρι­στή κρα­τι­κή ο­ντό­τη­τα.

Ό­μως οι τε­ρα­τω­δί­ες του ο­λο­καυ­τώ­μα­τος μεί­ω­σαν κα­τά πο­λύ την α­ντί­δρα­ση των Ε­βραί­ων και την α­ντι­πά­θεια στον σιω­νι­σμό, ε­νώ με­τά τον Β΄ πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο οι πε­ρισ­σό­τε­ροι Ε­βραί­οι σε ό­λο τον κό­σμο υ­πο­στή­ρι­ξαν το σιω­νι­στι­κό κί­νη­μα και το αί­τη­μά του για δη­μιουρ­γί­α α­νε­ξάρ­τη­του κρά­τους.
Πα­ρό­τι οι ορ­θό­δο­ξοι Ε­βραί­οι συ­νέ­χι­ζαν να α­ντι­τί­θε­νται στη δη­μιουρ­γί­α του ε­βρα­ϊ­κού κρά­τους για πολ­λές δε­κα­ε­τί­ες α­κό­μα, ω­στό­σο υ­πο­στή­ρι­ζαν τη μα­ζι­κή ε­γκα­τά­στα­ση Ε­βραί­ων στην Πα­λαι­στί­νη ως έ­να μέ­σο για την προ­στα­σί­α και την ε­νί­σχυ­ση της κοι­νό­τη­τας. Με­τά τον α­ρα­βο­ϊσ­ρα­η­λι­νό πό­λε­μο του 1967, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι α­πό αυ­τούς που προ­η­γου­μέ­νως α­ντι­δρού­σαν στον σιω­νι­σμό α­πο­δέ­χτη­καν τε­λι­κά την ά­πο­ψη ό­τι η ο­λο­κλη­ρω­τι­κή νί­κη του Ισ­ρα­ήλ ή­ταν ση­μά­δι της θε­ϊ­κής υ­πο­στή­ρι­ξης. Οι πε­ριο­χές που κα­τε­λή­φθη­σαν το 1967, ει­δι­κά η Δυ­τι­κή Ό­χθη, εί­χαν ι­διαί­τε­ρη ση­μα­σί­α για τους θρη­σκευό­με­νους ε­βραί­ους για­τί α­πο­τε­λού­σαν τον πυ­ρή­να της Βι­βλι­κής γης του Ισ­ρα­ήλ (Ιου­δαί­α και Σα­μά­ρεια). Κα­τά συ­νέ­πεια, η νί­κη του Ισ­ρα­ήλ το 1967 ε­νί­σχυ­σε μια πλέ­ον θρη­σκευ­τι­κή εκ­δο­χή του Σιω­νι­σμού. Με­ρι­κά α­πό τα υ­παρ­κτά πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα που α­ντι­προ­σώ­πευαν τους Ορ­θο­δό­ξους Ε­βραί­ους α­πο­δέ­χτη­καν τον θρη­σκευ­τι­κό ε­θνι­κι­σμό, ε­νώ ι­δρύ­θη­καν και­νούρ­για κόμ­μα­τα και κι­νή­μα­τα για να προ­ω­θή­σουν τον μό­νι­μο έ­λεγ­χο και την ε­πέ­κτα­ση των ε­βρα­ϊ­κών ε­γκα­τα­στά­σε­ων στη Δυ­τι­κή ό­χθη και στη Γά­ζα.

Τα θρη­σκευ­τι­κά-ε­θνι­κι­στι­κά κόμ­μα­τα και ορ­γα­νώ­σεις, που συ­γκρο­τούν την ευ­ρύ­τε­ρη δε­ξιά του ε­βρα­ϊ­κού πο­λι­τι­κού φά­σμα­τος, δια­τη­ρούν μια σκλη­ρή γραμ­μή ό­σον α­να­φο­ρά θέ­μα­τα που σχε­τί­ζο­νται με τα σύ­νο­ρα και την α­ρα­βο­ϊσ­ρα­η­λι­νή σύ­γκρου­ση. Έ­χουν συμ­μα­χή­σει με το Λι­κού­ντ. Αν και το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα εί­χε υ­πο­στη­ρί­ξει την ε­βρα­ϊ­κή ε­γκα­τά­στα­ση στη Δυ­τι­κή Ό­χθη και στη Γά­ζα, μια βα­σι­κή δια­φο­ρά ή­ταν η ε­πι­θυ­μί­α να γί­νει μια χω­ρο­τα­ξι­κή ρύθ­μι­ση με τους Πα­λαι­στί­νιους προ­κει­μέ­νου να λυ­θεί η κρί­ση. Το Λι­κού­ντ και οι σύμ­μα­χοί του α­ντι­τί­θε­νται σε κά­θε μορ­φή α­πο­χώ­ρη­σης α­πό τα ε­δά­φη στα ο­ποί­α βρί­σκο­νται. Στα 1977, το Λι­κού­ντ κέρ­δι­σε τις ε­κλο­γές και για πρώ­τη φο­ρά έ­χα­σε το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα που κυ­βερ­νού­σε τη χώ­ρα συ­νε­χώς α­πό την α­νε­ξαρ­τη­σί­α. Α­πό τό­τε το Λι­κού­ντ και το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα δια­δέ­χο­νται το έ­να το άλ­λο σαν κυ­βερ­νώ­ντα κόμ­μα­τα, ε­νώ κά­ποιες φο­ρές δη­μιούρ­γη­σαν κυ­βέρ­νη­ση συ­νερ­γα­σί­ας, ό­ταν κα­νέ­νας α­πό τους δύ­ο δεν μπο­ρού­σε να κερ­δί­σει μια ξε­κά­θα­ρη ε­κλο­γι­κή νί­κη.

Μια μειο­νό­τη­τα Ε­βραί­ων α­νή­κει στον ευ­ρύ­τε­ρο χώ­ρο της σιω­νι­στι­κής α­ρι­στε­ράς ο ο­ποί­ος δη­μιούρ­γη­σε μια πο­λι­τι­κή συμ­μα­χί­α, γνω­στή ως Meretz. Το Με­ρέ­τζ συ­χνά συμ­με­τέ­χει στις κυ­βερ­νή­σεις που προ­έρ­χο­νται α­πό το ερ­γα­τι­κό κόμ­μα. Οι α­ρι­στε­ροί σιω­νι­στές εί­ναι α­δια­πραγ­μά­τευ­τοι σε ό,τι α­φο­ρά στη δια­τή­ρη­ση του Ισ­ρα­ήλ ως ε­βρα­ϊ­κού κρά­τους, αλ­λά τεί­νουν να εί­ναι πιο διαλ­λα­κτι­κοί α­πό το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα για συμ­βι­βα­σμούς στα ε­δα­φι­κά ζη­τή­μα­τα, ε­νώ δεί­χνουν με­γα­λύ­τε­ρη συ­μπά­θεια στη πα­λαι­στι­νια­κή διεκ­δί­κη­ση για έ­να αυ­τό­νο­μο κρά­τος. Μια πο­λύ μι­κρή μειο­νό­τη­τα ακρο-α­ρι­στε­ρών Ε­βραί­ων αυ­το­χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται ως μη σιω­νι­στές και α­ντί­θε­τοι στον σιω­νι­σμό. Με­ρι­κοί α­πό αυ­τούς φα­ντά­ζο­νται Ισ­ρα­η­λι­νούς και Πα­λαι­στί­νιους να ζουν μα­ζί στο ί­διο κρά­τος με τα ί­δια δι­καιώ­μα­τα για ό­λους τους πο­λί­τες ε­νώ άλ­λοι προ­πα­γαν­δί­ζουν τη δη­μιουρ­γί­α ε­νός πα­λαι­στι­νια­κού κρά­τους σε ό­λη τη Δυ­τι­κή Ό­χθη και στη Λω­ρί­δα της Γά­ζας.

*Κείμενο που δημοσιεύθηκε στο Middle East Report και είναι απόσπασμα από το βιβλίο των Ίσραελ Σαχάκ και Νόρτον Μεζβίνσκυ, Jewish Fundamentalism in Israel, Pluto Press, Λονδίνο 1999, σσ. 58-62. Στα ελληνικά δημοσιεύτηκε στο βιβλίο Εβραίοι εναντίον του Σιωνισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις.