«Αν η ελευθερία σημαίνει κάτι, σημαίνει το δικαίωμα να λες στους ανθρώπους αυτό που δεν θέλουν να ακούσουν» George Orwell
Wednesday, December 24, 2014
Wednesday, December 17, 2014
Ο πάσχων Θεός, ο σύντροφος Θεός
Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου*
«Πού είναι ο φιλεύσπλαχνος Θεός; Πού είναι;», ρώτησε κάποιος πίσω μου […]. Μετά από λίγο ήρθε η ώρα να παρελάσουμε μπροστά από τα θύματα. Οι δυο άντρες είχαν πεθάνει. Οι γλώσσες τους κρέμονταν έξω, πρησμένες και μαβιές. Όμως η τρίτη κρεμάλα ακόμη κουνιόταν: το παιδί […] ακόμα ανέπνεε. Κι αυτό συνεχίστηκε για πάνω από μισή ώρα, με το παιδί σε ρόγχο μεταξύ ζωής και θανάτου, να σπαρταράει μπροστά στα μάτια μας […]. Ακόμη ζούσε όταν πέρασα από μπρος του. Η γλώσσα του ήταν ακόμη κόκκινη και τα μάτια του δεν είχαν σβήσει ακόμη. Από πίσω μου άκουσα τον ίδιο άντρα να ρωτά: «Για τ’ όνομα του Θεού, πού είναι ο Θεός;»[1].
Τι μας μεταφέρει εδώ ο Βίζελ; Την αμηχανία, το αδιέξοδο μπροστά στο απόλυτο κακό. Την σπαραχτική αμηχανία που οδηγείται στο ερώτημα: Τι κάνει ο Θεός μπροστά στον ανυπόφορο πόνο και στο αδιανόητο άδικο; Απλά παρατηρεί;
Προδήλως υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν βλάσφημο ένα τέτοιο ερώτημα. Και όμως, αν πρόκειται για πραγματική κραυγή κι όχι για ρητορικό σχήμα, τότε είναι ερώτημα που μόνο πιστός μπορεί να ξεστομίσει· άνθρωπος που πιστεύει στον Θεό και του λείπει ο Θεός. Είναι ερώτημα βγαλμένο από τα έγκατα της θρησκευτικής εμπειρίας, βιωμένο από αμέτρητους τυραννισμένους σε αμέτρητες εποχές και τόπους, το οποίο όμως τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης το κατέστησαν εμβληματικό. Είναι η κραυγή του Ιερεμία και η κραυγή του Δαβίδ, που θέτουν το αρχαίο ερώτημα για την αρχαία αγωνία:
Κύριε, εσύ είσαι δίκαιος. Πώς μπορώ να διαμαρτυρηθώ εναντίον σου; Όμως θέλω να σε ρωτήσω κάτι σχετικά με τη δικαιοσύνη: Γιατί ευτυχούν οι ασεβείς; [2]
Ως πότε, Κύριε, οι ασεβείς, ως πότε οι ασεβείς θα θριαμβεύουν; [...] Τσακίζουν, Κύριε, το λαό σου, καταπιέζουνε εκείνους που σου ανήκουν. Χήρες και ξένους εξοντώνουν, και τα ορφανά δολοφονούν. Λένε: «Δε βλέπει ο Κύριος· τίποτα δεν καταλαβαίνει ο Θεός του Ιακώβ»[3].
Είναι το περίφημο ερώτημα της θεοδικίας: Πώς συμβιβάζεται η κυριαρχία του κακού στον κόσμο, με την ύπαρξη ενός Θεού που είναι πανάγαθος και παντοδύναμος; Απαντήσεις έχουν δοκιμαστεί πάμπολλες. Όσο, όμως, συμπαγείς κι αν είναι, παραμένει, πέρα από κάθε θεολογική εκλογίκευση, κάτι εντελώς δυσβάστακτο: Το να καλπάζει ανεμπόδιστη η ανείπωτη οδύνη, και ο Θεός να φαίνεται ότι παρακολουθεί βουβός την αγωνία των θυμάτων.
Το ερώτημα το συναντάμε κάπως και στη Μεγάλη βδομάδα. Ο Χριστός οδεύει προς τη σταύρωσή του. Περνά μπροστά από τη μητέρα του, η οποία σπαράζει: «Δος μοι λόγον, Λόγε. Μη σιγών παρέλθεις με»[4]. Μπορεί να είναι η κραυγή όλων των μανάδων που είδαν τα παιδιά τους να πεθαίνουν πριν από αυτές. Αλλά ο Χριστός την προσπερνά σιωπηρός. Λίγο αργότερα, επί του σταυρού, ο ίδιος κραυγάζει: «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;». Το αξιοπαρατήρητο είναι ότι αυτά τα λόγια του Χριστού είναι απόσπασμα από τον 22ο Ψαλμό, ο οποίος αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο δίκαιος παραπονείται στο Θεό για εγκατάλειψη. Στο δεύτερο μέρος, αφήνεται στο Θεό με εμπιστοσύνη. Ο Χριστός, όμως, επί του σταυρού χρησιμοποίησε μόνο το πρώτο μέρος του Ψαλμού· εξέφρασε μόνο την εγκατάλειψη[5]. Και ενώ στη βάπτιση είχε ακουστεί η φωνή του Πατρός, και ενώ πριν από τον Μυστικό Δείπνο ο Πατέρας επίσης διαβεβαίωσε ότι το πάθος του Υιού θα ήταν ο δοξασμός του, κατά την αγωνία επί του σταυρού δεν έρχεται φωνή εξ ουρανού. Βρισκόμαστε στα έγκατα ενός μυστηρίου.
Ξαναγυρίζω στην αφήγηση του Βίζελ και συνεχίζω από το σημείο όπου σταμάτησα, από το ψιθυριστό ερώτημα, δηλαδή, «Πού είναι τώρα ο Θεός;»: Και τότε άκουσα μέσα μου μια φωνή να απαντά: «Πού είναι; Εδώ ακριβώς είναι. Κρέμεται σ’ αυτές τις αγχόνες»[6].
Την απάντηση αυτή μπορεί κάποιος να την εννοήσει ως θανάτωση – εκμηδένιση του Θεού, δηλαδή ως πραγματική απόσυρση και απουσία του στο εξής από την ανθρώπινη ζωή. Ο ίδιος ο Βίζελ βίωσε έναν τέτοιο μηδενισμό, ζώντας, συν τοις άλλοις, την κατάρρευση και εν τέλει τον θάνατο του συγκρατούμενου πατέρα του, τον οποίο μάταια ο έφηβος Ελιέζερ πάσχισε να βοηθήσει[7]. Αλλά και μετά από πολλά χρόνια, ήταν χαρακτηριστικός ο διάλογος που καταγράφει ο Βίζελ στα απομνημονεύματά του. Ρώτησε ο ίδιος τον ραβίνο: «Πώς μπορείς να πιστεύεις στον Θεό μετά το Άουσβιτς;». Και ο ραβίνος του απάντησε, «Πώς μπορείς να μην πιστεύεις στον Θεό μετά το Άουσβιτς;», εξηγώντας ότι μόνο στον Θεό μπορεί να πιστεύει κανείς από τη ώρα που στο Άουσβιτς αχρειώθηκε και ηττήθηκε η ανθρωπότητα. Ο Βίζελ δέχτηκε τα λόγια του ως άλλο ένα ερώτημα, τα απέρριψε όμως ως απάντηση[8].
Ωστόσο, η θανάτωση του Θεού μπορεί πράγματι να διαβαστεί διαφορετικά, και να ανοίξουν άλλοι ορίζοντες – χωρίς πάντως αυτό να σημαίνει ότι πρόκειται για εύκολο εγχείρημα.
Η ματιά μας χρειάζεται να στραφεί ακριβώς σ’ αυτόν που κρέμεται στην αγχόνη ή, αλλιώς, σ’ αυτόν που κρεμάται επί ξύλου. Είναι το παράδοξο του Σταυρού. Γιατί άραγε ο Χριστός δεν έμεινε απέθαντος; Ή, γιατί δεν πέθανε σε βαθειά γηρατειά έναν θάνατο ήρεμο και τιμημένο, περίπου σαν αυτόν που ονειρεύεται ο Βάρναλης στη «Μάνα του Χριστού», περιτριγυρισμένος από αγαπημένα πρόσωπα;[9] Το κλειδί ίσως βρίσκεται ακριβώς εδώ: Ο Χριστός ήρθε για πόλεμο. Ήρθε για να καταστρέψει τα έργα του διαβόλου[10]. Και ενώ είχε την εξουσία να μην πεθάνει καν, πεθαίνει θάνατο με τα πιο ακραία χαρακτηριστικά: θάνατο οδυνηρό, ατιμωτικό και σε εγκατάλειψη. Γιατί; Διότι αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση. Αν ο Χριστός πέθαινε άλλον θάνατο, τότε η ενανθρώπισή του δεν θα ήταν πλήρης. Δεν θα είχε προσλάβει την πληρότητα του ανθρώπου, τις εσχατιές της ανθρώπινης ζωής, την άβυσσο του παράλογου που τυραννά τον άνθρωπο. Ο Χριστός φορτώθηκε εκούσια στον εαυτό του το τραγικό, για να διανοίξει στο τραγικό μιαν ενδοχώρα, την οποία αυτό από μόνο του δεν έχει. Αν το τραγικό δεν το συναντήσει ο ίδιος ο Θεός, αν ενδοχώρα δεν γίνει η ίδια η ζωή του Θεού, τότε το τραγικό θα είναι το τέρμα των πάντων.
Ποιος, λοιπόν, κρεμάστηκε στον σταυρό; Που σημαίνει, ποιος αναμετρήθηκε με το τραγικό αυτοπροσώπως; Ποιος έπαθε;
Η απάντηση που συχνά δίνεται, είναι ότι επί του σταυρού ο Χριστός έπαθε ως άνθρωπος, αλλά ως Θεός έμεινε απαθής, αφού δεν μπορεί να υπάρξει πάθος, οδύνη και άρα μεταβολή στον Θεό. Η σκέψη αυτή έχει πολύ παλιές ρίζες. Ήδη το αντάμωμα της Εκκλησίας με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο είχε δημιουργήσει μια ένταση, ένα ερώτημα, μια διελκυστίνδα.
Από τη μια, ο Θεός της Βίβλου παρουσιάζεται ως ένας Θεός σε κίνηση, σε δράση, ένας Θεός εργαζόμενος και ζηλωτής. Ένας Θεός που σε άλλα σημεία της Παλαιάς Διαθήκης εμφανίζεται να έχει αμετάβλητες αποφάσεις, και άλλοτε εμφανίζεται να αλλάζει γνώμη – κι αυτή η αλλαγή (η σπλαχνική, μάλιστα, αλλαγή) είναι ακριβώς αυτό που θλίβει τον Ιωνά, όταν διαπιστώνει ότι ο Κύριος τελικά δεν θα καταστρέψει τους Νινευίτες, όπως είχε προαναγγείλει[11]. Σε κάθε περίπτωση, μέσα από ένα μπαράζ ποιητικών και ανθρωποπαθών εκφράσεων η Βίβλος δίνει τη διαβεβαίωση ότι ο Θεός δεν είναι μια ουσία αδρανής και άσχετη προς την ιστορία.
Ο Θεός των φιλοσόφων, από την άλλη, εδραζόταν στην ιδέα ότι για να είναι Θεός ο Θεός δεν μπορεί να γνωρίζει οιαδήποτε κίνηση, αλλαγή, πάθος. Αυτή η φιλοσοφική αντίληψη φαινόταν να ενισχύει τις όποιες εβραϊκές τάσεις υπέρ ενός απαθούς Θεού. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πρώτος που έγραψε πραγματεία περί του αμεταβλήτου του Θεού ήταν ο Φίλων ο Ιουδαίος (20 πΧ – 50 μΧ), ο οποίος, ως γνωστόν προσπάθησε να συγκεράσει την ελληνιστική φιλοσοφία με τον Ιουδαϊσμό[12].
Έτσι, στο διάβα των αιώνων, συχνά τονίστηκε εξαιρετικά το απαθές του Θεού, σε αντιδιαστολή προς το παθητό της ανθρώπινης φύσης του σαρκωμένου Υιού[13]. Σα να λέμε ότι ο άνθρωπος Ιησούς πάσχει, ο Υιός όμως απλώς παρακολουθεί. Η στατικότητα αναδεικνυόταν σε κύριο χαρακτηριστικό του Θεού, για να εξασφαλιστεί η πληρότητά του: το ανενδεές και το αμετάβλητό του. Αυτή όμως η στατικότητα έφερε τον Θεό σε αγεφύρωτη απόσταση από τον άνθρωπο, και ιδίως σε στιγμές όπου η ανθρώπινη τραγικότητα κορυφωνόταν μέσα στο αίμα, τον πόνο και το παράλογο.
Μετά, λοιπόν, την εμπειρία του Άουσβιτς, και αντιδρώντας στην ιδέα ενός αμέτοχου Θεού, σημαντικοί θεολόγοι όπως οι ρωμαιοκαθολικοί Χέριμπερτ Μύλεν (1927 – 2006) και Χανς Κυνγκ (1928- ), οι προτεστάντες Γιούργκεν Μόλτμαν (1926- ) και Τσόαν-Σεν Σονγκ (1929- ), και άλλοι, μίλησαν, με διαφορετικές εμφάσεις ο καθένας, για πάθος του Θεού ή για πάθος της θεότητας, ακόμα και για μεταβολή του ίδιου του Θεού[14]. Σε διάλογο με ορισμένους από αυτούς από Ορθόδοξης πλευράς ήρθε ο π. Δημήτριος Στανιλοάε (1903-1993), σε άλλα σημεία συμφωνώντας και σε άλλα διαφωνώντας, όπως θα δούμε παρακάτω. Αλλά ας ξεκινήσουμε με μια ψηλάφηση της Ορθόδοξης αυτοσυνειδησίας (η οποία συχνά θολώνει σε αλαζονεία).
Το περισπούδαστο βιβλίο του Μόλτμαν επιγράφεται Ο σταυρωμένος Θεός[15]. «Βλασφημία!», μου είπε κάποιος ευσεβής φίλος προ καιρού, όταν του το ανέφερα. «Εσταυρωμένος άνθρωπος ναι, εσταυρωμένος Θεός ποτέ»! Δεν του ζήτησα να διαβάσει το βιβλίο. Του ζήτησα μόνο να σκύψει στη Ορθόδοξη παράδοση. Και να προσέξει ότι τη Μεγάλη Πέμπτη οι πιστοί απευθύνονται στον Χριστό περίπου με τον τίτλο του βιβλίου του Μόλτμαν, λέγοντας: «Σε τον σταυρωθέντα Θεόν ημών υμνούμεν»[16]. Ακόμα παραπέρα: τη Μεγάλη Πέμπτη θα ακούσουμε τον συγκλονιστικό ύμνο: «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας». Ποιος, λέει ο ύμνος, ότι κρεμάται επί ξύλου; Ο άνθρωπος Ιησούς; Όχι. Ο εν ύδασι την γην κρεμάσας κάποτε, δηλαδή ο δημιουργός· ο Θεός. Και πώς ονομάζει, τη Μεγάλη Παρασκευή η υμνολογία μας την ταφή του Χριστού; Ταφή ενός άδειου κουφαριού; Όχι! Την ονομάζει «θεόσωμον ταφήν». Η υμνολογία, δηλαδή, μιλά για συμμετοχή του ίδιου του Θεού (του Υιού, δηλαδή) στο πάθος!
Μήπως, όμως, αυτές οι εκφράσεις της υμνολογίας δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη κυριολεκτικά; Μήπως λένε και δυο λόγια παραπάνω, λόγω ποιητικής αδείας; Νομίζω πως συμβαίνει το αντίθετο! Οι ύμνοι αυτοί (και είναι δεκάδες στις μεγαλοβδομαδιάτικες ακολουθίες) αποτυπώνουν ολοζώντανα την καρδιά του μυστηρίου, όπως αυτή έχει εκφραστεί σε μια από τις αρχαιότερες ομολογίες της πρώτης Εκκλησίας, η οποία παραδόθηκε στον Παύλο, ο οποίος και μας την παρέδωσε κατόπιν: «Ο Χριστός πέθανε, σύμφωνα με τις Γραφές, για τις αμαρτίες μας»[17].
Σε σχέση με αυτές τις δύο αντίθετες τάσεις (αφ’ ενός τη φιλοσοφική εννόηση του Θεού ως ακίνητης ουσίας, και αφ’ ετέρου σύγχρονες θεολογίες του οικουμενικού χώρου που μιλούν για έναν θεό προσωπικό μεν, αλλά ανολοκλήρωτο, ο οποίος μεταβάλλεται και είναι εν τω γίγνεσθαι), η Ορθόδοξη θεολογία καλείται να διαλεχθεί, να μαρτυρήσει και να γονιμοποιήσει δυναμικά στοιχεία της παράδοσής της. Θα προσπαθήσω να επισημάνω κάποια.
Η δογματική μάς λέει ότι στην περίπτωση του Χριστού η ένωση των δύο φύσεων (της θεϊκής και της ανθρώπινης) είναι υποστατική. Πράγμα που σημαίνει ότι ο Χριστός είναι μίαυπόσταση, ένα πρόσωπο, με δύο φύσεις. Επί του σταυρού, λοιπόν, έπαθε ο Θεάνθρωπος – όχι απλώς ένας άνθρωπος ονόματι Ιησούς. Έτσι, κατά έναν μυστήριο τρόπο, ο ίδιος ο Θεός συμμετείχε στην οδύνη και το πάθος, χωρίς ταυτόχρονα να υφίσταται αλλοίωση η θεία φύση του. Είναι ένα μυστήριο ασύλληπτο, το οποίο όμως διασφαλίζει την πληρότητα του Θεού αλλά και την αληθινή συμμετοχή του στη ιστορία.
Δε το χωράει ο νους του ανθρώπου, αλλά αυτή είναι η μαρτυρία της εκκλησιαστικής εμπειρίας από τον Βιβλικό Θεό. «Έκστηθι φρίττων, ουρανέ», ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, «και σαλευθήτωσαν τα θεμέλια της γης. Ιδού γαρ, εν νεκροίς λογίζεται ο εν υψίστοις οικών και τάφω σμικρώ ξενοδοχείται» [μτφρ: «Άλλαξε όψη, ουρανέ, από τη φρίκη σου, και τα θεμέλια της γης ας τρανταχτούν. Γιατί αυτός που σ’ απέραντα ύψη κατοικεί, μ’ όλους τους πεθαμένους λογαριάζεται και σε μικρό και ξένο τάφο καταλύει»][18].
Τη μυστήρια συμμετοχή του Θεού στο πάθος τη φωτίζει κάπως ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της δογματικής παράδοσης: η αντίδοση ιδιωμάτων των δύο φύσεων του Χριστού[19].
Αντίδοση ιδιωμάτων σημαίνει ότι οι ιδιότητες καθεμιάς από τις δύο φύσεις του Θεανθρώπου δεν μένουν περίκλειστες στην αντίστοιχη φύση, αλλά τελούν σε όσμωση, σε αλληλοπεριχώρηση μεταξύ τους. Έτσι, «κάθε τι που έκανε [ο Χριστός] ως άνθρωπος, ήταν εξ ίσου θεία πράξη, αλλά αυτός που ενεργούσε δεν ήταν η θεία φύση. Ενεργούσε το συγκεκριμένο πρόσωπο· ήταν όλα πράξεις του Υιού» [20].
Αυτού του είδους ο θεοπασχητισμός (ο Ορθόδοξος θεοπασχητισμός), λοιπόν, αφορά το πρόσωπο του Χριστού. Ο Θεός Υιός έζησε το πάθος, διότι είναι αυτός που ενανθρώπησε. Αυτό επιβεβαιώνεται και από άλλες εκβολές της δογματικής παράδοσης. Οι Πατέρες, λ.χ., επέμειναν ότι αυτός τον οποίο γέννησε η Θεοτόκος δεν ήταν μια ανθρώπινη υπόσταση, αλλά ο ίδιος ο Θεός Λόγος (το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας), η ανθρώπινη φύση του οποίου ήταν από το πρώτο δευτερόλεπτο αδιαίρετα ενωμένη με τη θεότητά του. Ακριβώς υπ’ αυτό το πρίσμα η Παναγία αποκαλείται «Θεοτόκος», και αυτοί που σταύρωσαν τον Χριστό αποκαλούνται «θεοκτόνοι».
Χαρακτηριστικός είναι ένας από τους αναθεματισμούς της 5ης οικουμενικής συνόδου (553): Αναθεματίζεται όποιος δεν ομολογεί ότι ο Λόγος του Θεού (δηλαδή το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας· όχι ο άνθρωπος τάχα Ιησούς) έπαθε κατά το ανθρώπινο και σταυρώθηκε κατά το ανθρώπινο και γεύτηκε θάνατο κατά το ανθρώπινο[21]. Ότι στο πρόσωπο του Χριστού ο Θεός γεύτηκε την ανθρώπινη οδύνη και εγκατάλειψη, το ψάλλουμε αδιάκοπα σε ό,τι πιο προσιτό και καθημερινό για τον πιστό· στη θεία Λειτουργία:
Ο μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού αθάνατος υπάρχων και καταδεξάμενος δια την ημετέραν σωτηρίαν σαρκωθήναι εκ της αγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, ατρέπτως ενανθρωπήσας, σταυρωθείς τε, Χριστέ ο Θεός, θανάτω θάνατον πατήσας, είς ών της Αγίας Τριάδος, συνδοξαζόμενος τώ Πατρί και τώ Αγίω Πνεύματι, σώσον ημάς[22].
Στην οπτική αυτή, λοιπόν, πάσχει (το επαναλαμβάνω) ο Χριστός, δεν πάσχει όμως η θεία φύση. Αυτή τη θέση τη βρίσκουμε διαχρονικά, μέχρι και σε σύγχρονους Ορθόδοξους θεολόγους[23]. Η θεία φύση εξ ορισμού βρίσκεται πέρα από κάθε λογής περιορισμούς, στους οποίους, αντίθετα, υπόκεινται τα κτιστά όντα. Ο τρόπος, λοιπόν, με τον οποίον ο Θεός βιώνει περιορισμούς (εδώ: ο τρόπος με τον οποίον συμμετέχει στην οδύνη), είναι η ελεύθερη και ηθελημένη απόφασή του, μια πράξη δηλαδή ακραίας αγάπης· αυτή που τολμηρά ο Παύλος ονόμασε εκούσια κένωση (Φιλιπ. 2: 7).
Αυτό, ωστόσο, μπορεί, άραγε, να σημαίνει ότι η προαιώνια ενδοτριαδική ζωή (η θεία ζωή καθαυτήν, ανεξάρτητα από την ύπαρξη του κόσμου) είναι άσχετη προς την έννοια του πάσχειν ή, καλύτερα, προς κάθε έννοια του πάσχειν; Εδώ χρειάζεται μεγάλη διάκριση. Γνωρίζουμε την οδύνη τη σύμφυτη με την κτιστότητα, δηλαδή την οδύνη των υπάρξεων που ανά πάσα στιγμή ροκανίζονται από τη φθορά. Το αντίθετό της, όμως, δεν είναι η αδράνεια και η αναισθησία. Δεν είναι, μήπως, αιωνίως αγάπη ο Θεός (1 Ιω. 4: 8); Το ότι είναι αγάπη, σημαίνει ότι καθαυτόν ο τρόπος ύπαρξής του είναι η ηθελημένη αγαπητική κίνηση, το αγαπητικό άνοιγμα, η αγαπητική δεξίωση καθενός Προσώπου της Τριάδας προς τα άλλα. Επειδή προαιωνίως είναι αγάπη, γι’ αυτό και μας αγαπά – γι’ αυτό και μας δημιούργησε. Η προς εμάς αγάπη του, δηλαδή, δεν αποτελεί προσθήκη πάνω σε μια αδρανή και αναίσθητη θεία ύπαρξη, αλλά συνιστά έμπρακτο και εκούσιο ξεχείλισμα της ζωής του[24]. Υπ’ αυτή την έννοια, η συμμετοχή του Θεού στην ανθρώπινη οδύνη (που ψηλαφήσαμε παραπάνω) έχει τα ριζώματά της στην ενδοτριαδική ζωή. Ο Πατήρ και το Πνεύμα δεν σαρκώθηκαν μεν και δεν γεύτηκαν θάνατο, συμμετέχουν όμως σε όλο το εγχείρημα του Χριστού μέσω και λόγω της αγάπης τους, η οποία κάνει, χαρακτηριστικά, το Πνεύμα να μεσιτεύει στον Πατέρα για μας «με στεναγμούς που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις» (Ρωμ. 8: 26). Να το πούμε αυτό «οδύνη»; Να το πούμε «πάθος»; Να το πούμε, καλύτερα, «απαθές πάθος»; Μπορούμε να το πούμε με όποιον τρόπο δυνηθεί η αδύναμη γλώσσα μας, αρκεί καλοπροαίρετα και διαυγώς να συνομολογήσουμε τι παλεύουμε να ψηλαφίσουμε[25]. Και να μη γινόμαστε, βέβαια, αστείοι, φανταζόμενοι ότι θα δυνηθούμε να περιγράψουμε επαρκώς ένα μυστήριο… Ο Στανιλοάε φωτίζει κάπως την έννοια του «απαθούς πάθους», αφ’ ενός υπογραμμίζοντας την κινητικότητα της ενδοτριαδικής ζωής, και αφ’ ετέρου αποσυνδέοντάς την από την αγωνία η οποία στοιχειώνει την ανθρώπινη κινητικότητα, ως αναμονή ανταπόκρισης του άλλου στην αγάπη που του εκπέμψαμε. Στον Θεό, τόσο η κίνηση προς το άλλο Πρόσωπο όσο και η ανταπόκριση του άλλου Προσώπου είναι ταυτόχρονες και ακαριαίες[26]. Δεν πρόκειται για πάθος σαν του ανθρώπου, ούτε όμως και για απάθεια σαν του αδρανούς θεού των φιλοσόφων.
Τις ανθρωπομορφικές διατυπώσεις μας, που αφορούν τον Θεό, στο πλαίσιο ενός λόγου αφηγηματικού, ποιητικού και παραβολικού, τις παρακολουθεί βεβαίως ο κίνδυνος στρεβλώσεων και απολυτοποίησης των διαφόρων εικόνων. Αλλά ποια ανθρώπινη διατύπωση είναι ελεύθερη από αυτόν τον κίνδυνο; Η δογματική παράδοση, που ψηλαφίσαμε παραπάνω, εκφράζεται κατά βάσιν με όρους οντολογίας. Ποιος κίνδυνος καραδοκεί εδώ; Ο κίνδυνος, η επικέντρωσή μας στο «είναι» του Θεού δίκην «χημικής» προσέγγισής του, να ενισχύει την εννόησή του ως αδρανούς υπάρξεως, να εμφανίζει τη συνάντησή μας μαζί του ως ένα είδος «χημικής ένωσης», και να αδυνατίζει τη δυναμική ενός Θεού που πράττει απελευθερωτικά μέσα στην ιστορία. Η δυναμική αυτή συνέχει δίκην ραχοκοκαλιάς ολόκληρη την αποκάλυψη ανέκαθεν, δηλαδή ακόμα και πριν να διατυπώσει η Εκκλησία τους λεπτούς Τριαδολογικούς και Χριστολογικούς όρους της. Η Εκκλησία υπήρξε κάποτε και χωρίς τις διατυπώσεις αυτές, δεν υπήρξε ποτέ όμως χωρίς την εν λόγω δυναμική. Πολύ ζωντανά τη δυναμική αυτή την αποδίδουν οι ανθρωπομορφικές βιβλικές εκφράσεις, οι οποίες, όταν (όπως είπαμε) δεν απολυτοποιούνται, αφήνουν χώρο στο μυστήριο και ως προς τούτο συναντιώνονται με την αποφατική παράμετρο της θεολογίας. Οι οντολογικές κατηγορίες, εν τέλει, ούτε αχρηστεύουν ούτε υποκαθιστούν την αφηγηματικότητα και την παραβολικότητα. Όλων των ειδών τα λεξιλόγια είναι πολύτιμα, αλλά ουδέν αύταρκες.
Μετά από αυτή τη δογματική παρέκβαση, τα ερώτημα, για ακόμη μια φορά, είναι τι συνεπάγεται η πίστη για την καθημερινότητα, την οδύνη, την αδικία και το παράλογο που λυσσομανά μέσα στη ιστορία. Η σταύρωση του Χριστού, τελικά, είναι απλώς κάτι που έλαβε χώρα και τελείωσε για να τη διαδεχτεί η Ανάσταση; Ή μήπως η σταύρωση συνεχίζει και αποτελεί μια πραγματικότητα της ιστορίας, όσο η ιστορία συνεχίζει να είναι το πεδίο αναμέτρησης των φιλόθεων και αντίθεων δυνάμεων;
Η Ανάσταση είναι το μέλλον μας. Είναι το έσχατο που εισβάλλει στην ιστορία. Αλλά την Ανάσταση την στοιχειώνει, τη συνοδεύει για πάντα η σταύρωση, υπό την έννοια ότι η σταύρωση δείχνει τι λογής γεγονός είναι η Ανάσταση: ότι δηλαδή δεν είναι οιοδήποτε ξαναζωντάνεμα, αλλά είναι η νίκη της θυσιαστικής Αγάπης επί του θανάτου. Υπ’ αυτή την έννοια, η σταύρωση δεν είναι η ήττα, την οποία διαδέχεται η νίκη, αλλά είναι η νίκη, την οποία διαδέχεται η νίκη. «Η Ανάστασις», έχει επισημάνει ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «αποκαλύπτει […] και συνεχίζει τη νίκη επί του Σταυρού […]. Η δύναμις της Αναστάσεως είναι ακριβώς “η δύναμις του Σταυρού”»[27].
Ναι. Η ιστορία είναι ένας πόλεμος μέχρις Εσχάτων. Και μέσα σ’ αυτό τον πόλεμο, συχνά ο Χριστός «ηττάται» και κάνει ζωή του την οδύνη, το παράλογο, την εγκατάλειψη. Μέχρι την τελική νίκη των εσχάτων, όσο ακόμη μανιάζει το δαιμονικό και η απανθρωπιά, ο Χριστός όχι μόνο είναι με τα θύματα της ιστορίας, αλλά γίνεται ένα θύμα της ιστορίας. Το δόγμα του πάσχοντος Θεού (του πάσχοντος αυτοπροσώπως μέσα στην ιστορία) δίνει τη βάση για μια πολιτική θεολογία (πολιτική με την ευρεία έννοια, της έγνοιας και της ευθύνης απέναντι στον κοινό βίο), η οποία οφείλει να πει ευθαρσώς: Ο κόσμος αυτός δεν είναι θέλημα Θεού. Ο κόσμος αυτός οφείλει να αλλάξει[28].
Οι Χριστιανοί, είχε πει ο Φλωρόφσκυ, «πρέπει να κατανοούν πως η κοινωνική αθλιότητα είναι η συνεχιζόμενη αγωνία του Xριστού, που υποφέρει ακόμη στο πρόσωπο των μελών του»[29]. Και ο Στανιλοάε προχώρησε ακόμη παραπέρα, και μίλησε για τη συμμετοχή του Χριστού στην οδύνη όχι μόνο των μελών του, αλλά κάθε αδικημένου: Ο Χριστός «εξισώνει την αξία των ανθρώπων που πάσχουν, με την δική του αξία [...]. Δείχνει ότι αυτός ο ίδιος πάσχει με τους πάσχοντες»[30]. Αυτό το είχε εκφράσει περίφημα ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής στο έργο του «Μυσταγωγία», στο οποίο ερμηνεύει τη θεία Λειτουργία. Αντίθετα προς μονιστικές, εσωστρεφείς θεωρήσεις της λειτουργικής ζωής, ο Μάξιμος κλείνει την ερμηνεία του με έναν ύμνο για το άνοιγμα στο πρόσωπο του αδικημένου, έναν ύμνο προς την αλληλεγγύη: Ως το τέλος της ζωής αυτής ο Χριστός υποφέρει μυστικά τις οδύνες των αδυνάτων και καλεί τους πιστούς να τον μιμηθούν, να διακονήσουν το πάθος των ανθρώπων πάσχοντας οι ίδιοι. Ο Μάξιμος συνδέει την θέωση του ανθρώπου όχι μόνο με τη μυστηριακή ζωή ή έναν εσωτερισμό (όπως συνήθως κάνουν πολλοί), αλλά με την φιλάνθρωπη πράξη (την οποία, αντίστοιχα, απαξιώνουν πολλοί). Και ταυτόχρονα μιλά ρητά για μυστική οδύνη του Θεού μέχρι το τέλος της ιστορίας.
Τίποτα δεν είναι τόσο επιτήδειο για τη θέωση και για την προσέγγιση του Θεού, όσο το έλεος που προσφέρεται από το βάθος της ψυχής με ικανοποίηση και χαρά σε όσους τα έχουν ανάγκη. Ο Λόγος έδειξε ότι είναι Θεός αυτός που έχει ανάγκη να ευεργετηθεί […]. Κι αν είναι Θεός ο φτωχός από συγκατάβαση του Θεού, που έγινε φτωχός για μας και δέχεται με αγάπη επάνω στον εαυτό του τα πάθη του καθενός κι ως το τέλος της ζωής αυτής ανάλογα προς το πάθος καθενός πάντα θα υποφέρη μυστικά από αγάπη, είναι φανερό κατά φυσικό λόγο ότι περισσότερο θεός θα είναι αυτός, που μιμητής του θεού, θεραπεύει όπως ο Θεός των άλλων τα πάθη από φιλανθρωπία με δικό του πάθος και δείχνει πως έχει μέσα του κατ’ αναλογία την ίδια με το Θεό δύναμη σωστικής πρόνοιας. [31]
Σύγχρονα θεολογικά κείμενα συνήθως νοούν τη συσταύρωση του πιστού με τον Χριστό μονάχα ως καταπολέμηση των παθών του πιστού. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι και η συμμετοχή σε ένα απελευθερωτικό έργο μέσα στην ιστορία. Στην πραγματικότητα αμφότερα (η καταπολέμηση των παθών και η στροφή προς τον άλλον) είναι παράμετροι του ενός και του αυτού απελευθερωτικού έργου. Η απελπισία που αποτυπώνει ο Βίζελ ρέπει προς τον θάνατο. Αφήνει τον άνθρωπο να τερματίσει στην οδύνη. «Σ’ αυτό το μέρος», είχε πει ωμά και ρεαλιστικά ένας συγκρατούμενος στον μικρό Βίζελ, συμβουλεύοντάς τον να μη μοιράζεται τη μερίδα του με τον ετοιμοθάνατο πατέρα του, «δεν υπάρχει πατέρας, αδερφός, φίλος. Καθένας μας ζει και πεθαίνει μοναχός του».[32] Αντίθετα, η πίστη παλεύει να μεταμορφώσει την οδύνη σε κάτι άλλο, το οποίο και οδηγεί τον άνθρωπο στα ουσιώδη. Να τη μεταμορφώσει σε αλληλεγγύη. Πράγματα δύσκολα, πολύ δύσκολα…
Όλη η προοπτική που προσπαθήσαμε να ψηλαφίσουμε, δεν δίνει μια εύκολη απάντηση, δεν σταματά εδώ και τώρα τον ανυπόφορο πόνο, δεν αίρει τον πειρασμό του παράλογου. Είναι ο δύσκολος δρόμος της διάνοιξης ενδοχώρας εκεί που όλα δείχνουν να τερματίζουν. Τη Μεγάλη Τρίτη η Κασσιανή θα μας θυμίσει ότι κάποτε οι άνθρωποι άκουσαν στον παράδεισο τα βήματα του Θεού και κρύφτηκαν. Μετά την θυσία του Χριστού, ο Θεός βαδίζει μαζί με τους ανθρώπους, γίνεται συνοδοιπόρος τους έως εσχάτου της γης, γίνεται όχι μόνο ομοτράπεζος, αλλά και συγκακουχούμενος, γίνεται σύντροφος του ανθρώπου και συναγωνιστής του σε έναν αγώνα κατά του δαιμονικού μέσα στην ιστορία. Την Ανάσταση την διακονεί αυτός που συσταυρώνεται με τον Θεό, ο οποίος –ναι! – βρίσκεται εδώ, και κρέμεται στις αγχόνες.
[1] Ellie Wiesel, Night (μτφρ. από τα γαλλικά: Marion Wiesel), Hill & Wang, New York 2006, σσ. 64-65 [απόδοση δική μου· στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει ως Ελί Βιζέλ, Η Νύχτα (μτφρ. Γιώργος Ξενάριος), εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2007, αλλά δεν έχω κατορθώσει να βρω]. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε σε εκτεταμένη μορφή στη γερμανοεβραϊκή γλώσσα γίντις το 1954, και πολύ συντομευμένο στα γαλλικά το 1958. Αυτή, η δεύτερη μορφή του, είναι εκείνη που στη συνέχεια καθιερώθηκε (και χρησιμοποιώ). Έχει προκαλέσει διεθνώς μεγάλες συζητήσεις, αναλύσεις, επαίνους, αλλά και αμφισβητήσεις, ακόμη και περιστατικών που μνημονεύει. Αυτό πάντως που μας ενδιαφέρει εδώ δεν είναι η ιστορική ακριβολογία, αλλά η οπτική την οποία καταθέτει ο Βίζελ και η οποία μπορεί να τροφοδοτήσει περαιτέρω προβληματισμούς, όπως, λ.χ. συνέβη με τον χριστιανό θεολόγο Jürgen Moltmann, The Crucified God (μτφρ. R. A. Wilson & John Bowden), SCM Press,22001, σ. 283. Για τη συζήτηση που πυροδότησε, βλ. ενδεικτικά Thomas G. Weinandy,Does God suffer?, University of Notre Dame Press, Notre Dame, Indiana 2000, σσ. 3-4, καθώς και: http://en.wikipedia.org/wiki/Night_%28book%29#Writing_and_publishing (22-2-2014).
[2] Ιερ. 12:1. Τη μετάφραση των βιβλικών κειμένων την παίρνω από τις εκδόσεις Η Παλαιά Διαθήκη. Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, και Η Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με μετάφραση στη δημοτική, έκδ. Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας, Αθήνα 1997 και 1989 αντίστοιχα.
[3] Ψαλμ. 94 (93): 3-7.
[4] Μ. Πέμπτη εσπέρας, ο οίκος.
[5] Σάββας Αγουρίδης, «Τα πάθη του Χριστού κατά Ματθαίον», στου ιδίου, Θεολογία και κοινωνία σε διάλογο, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 1999, σ. 279. Για την ακρίβεια, στα ευαγγέλια του Ματθαίου (27: 46-50) και του Μάρκου (15: 34-37), αμέσως μετά από αυτό το παράπονο ο Χριστός έβγαλε μια δυνατή κραυγή και ξεψύχησε, μένοντας χωρίς απάντηση. Στο Λουκά (23: 46) ο Ιησούς ομοίως απευθύνεται στον Πατέρα με τη φράση «Στα χέρια σου παραδίνω το πνεύμα μου» και ξεψυχά επίσης χωρίς να λάβει απάντηση, στον δε Ιωάννη (19: 30) λέει απλώς «τετέλεσται». Η απουσία απάντησης υπογραμμίζει το τραγικό, δεν σημαίνει όμως απουσία του Πατρός ή προοπτικής (πρβλ. Πράξ. 2: 32, 1 Κορ. 15: 15). Το «τετέλεσται» στον Ιωάννη σημαίνει ότι όλες οι προφητείες εκπληρώθηκαν και ότι η αποστολή εκτελέστηκε Υπ’ αυτό το πρίσμα, η εν λόγω εκούσια πρόσληψη της τραγικότητας συνιστά νίκη. Βλ. Σάββας Αγουρίδης, Το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Β΄κεφ. 13-21, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005, σσ. 251-252
[6] Wiesel, Night, ό.π., σ. 65.
[7] Βλ. Elie Wiesel’s Night. Bloom’s Modern Critical Interpretation (Harold Bloom, ed.), Infobase Publishing, New York 2010. Από αυτό, βλ. ιδίως Frederick Downing, ‘’Elie Wiesel and Post-Holocaust Theological Reflection’’, σσ. 147-168.
[8] Elie Wiesel, All Rivers Run to the Sea: Memoirs, Schocken Books, New York 1995, σ. 403.
[9] Κώστας Βάρναλης, «Η μάνα του Χριστού», στου ίδιου, Το φως που καίει, εκδ. Κέδρος, Αθήνα χ.χ., σ. 71.
[10] 1 Ιω. 3: 8.
[11] Ιων. 3: 10, 4: 1-3.
[12] Weinandy, ό.π., σ. 19. Πρβλ. Hans Küng, Incarnation de Dieu, σσ. 565-566, όπως παρατίθεται στο π. Δημήτριος Στανιλοάε, Ο Θεός είναι αγάπη (μτφρ. Νίκος Ματσούκας) εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 100: «Στην ελληνική μεταφυσική η γνώση και η αγάπη του κόσμου αποδείκνυαν ήδη μια έλλειψη της θεότητας. Γι’ αυτό υπέθεσαν ότι γνώση και αγάπη ενός άλλου ή του εαυτού της έπρεπε ν’ αποκλειστούν από τη θεότητα […]. Το γίγνεσθαι γενικά σήμαινε έλλειψη. Γι’ αυτό με κανέναν τρόπο δεν μπορούσε να νοηθεί γίγνεσθαι στη θεότητα».
[13] Βλ. Στανιλοάε, Αγάπη, ό.π., σ. 33, Moltmann, ό.π., σσ. 235-265.
[14] Βλ. Weinandy, ό.π., Στανιλοάε, Αγάπη, ό.π., καθώς και Choan-Seng Song, The Compassionate God; An Exercise in the Theology of Transposition, SCM Press, Orbis Books, Maryknoll, New York 1982.
[15] Ο Μόλτμαν είδε την αφήγηση του Βίζελ ως έκφανση της ραβινικής θεολογίας περί αυτοταπείνωσης του Θεού και, ως χριστιανός ο ίδιος, τόνισε ότι «κάθε άλλη απάντηση [σσ. πλην του ότι ο Θεός κρέμεται στις αγχόνες] θα ήταν βλασφημία. Δεν μπορεί να δοθεί άλλη χριστιανική απάντηση στο ερώτημα αυτού του βασανισμού. Το να κάνουμε λόγο για έναν Θεό που δεν θα μπορούσε να υποφέρει, θα έκανε τον Θεό δαίμονα» (Moltmann, ό.π., σ. 283).
[16] Μ. Πέμπτη απόγευμα, αντίφωνο ιε’.
[17] 1 Κορ. 15: 3. Βλ. Σωτήριος Δεσπότης, «Ο εκκεντημένος Μεσσίας», εισήγηση στην ημερίδα που αναφέραμε στην αρχή (πρόκειται να δημοσιευτεί στην Επετηρίδα της Θεολογικής Σχολής Αθηνών).
[18] Μ. Παρασκευή απόγευμα, Ωδή η΄, ο ειρμός. Η μετάφραση είναι από το Η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα (απόδοση Γιάννης Σούκης), εκδ. Αρμός 22007, σ. 407.
[19] Επίσης, την απουσία διάκρισης ουσίας και ενέργειας στον Θεό ο Στανιλοάε τη θεωρεί αιτία της δυσκολίας της δυτικής θεολογίας «να εκφράσει με ικανοποιητικό τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη θεία στάση και στη θεία κίνηση». Στανιλοάε, Αγάπη, ό.π., σσ. 19-20, 35.
[20] John Zizioulas, Lectures in Christian Dogmatics, T & T Clark, London 2008, σ. 116 (μτφρ. δική μου).
[21] 12ο ανάθεμα: «Ει τις ουχ ομολογεί τον του Θεού Λόγον παθόντα σαρκί και εσταυρωμένον σαρκί και θανάτου γευσάμενον σαρκί γεγονότα τε πρωτότοκον εκ ων νεκρών, καθό ζωή τε εστι και ζωοποιός ως Θεός, ανάθεμα έστω». Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, Η Πέμπτη οικουμενική σύνοδος (εισαγωγή, πρακτικά, σχόλια), Αθήναι 1985, σσ. 471-472. Για τη διαμόρφωση της ορθόδοξης στάσης βλ. Aloys Grillmeier & Theresia Hainthalter, Christ in Christian Tradition, 2.2: The Church of Constantinople in the 6th c., Mowbray, London & Westminster John Knox Press, Louisville 1995, σσ. 317-343. Ευχαριστίες εκφράζω στον φίλο π. Δημήτριο Μπαθρέλλο για τις πολύτιμες επισημάνσεις του πάνω στο δακτυλόγραφό μου.
[22] 2ο αντίφωνο θ. λειτουργίας Ι. Χρυσοστόμου.
[23] Βλ. χαρακτηριστικά Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως(κείμ. – μτφρ. Νίκου Ματσούκα), εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1976, σσ. 220-225, 320. Νικόδημος Αγιορείτης, Ο αόρατος πόλεμος, εκδ. ΧΕΕΝ, Αθήναι 1977, σ. 190. Στανιλοάε,Αγάπη, ό.π, σσ. 61-62. Zizioulas, ό.π., σσ. 109-110. π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «Επί του ξύλου του σταυρού» (μτφρ, Σταμ. Χατζησταματίου), στου ίδιου, Θέματα Ορθοδόξου Θεολογίας, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήναι 1973, σσ. 65, 68-70. Νίκος Ματσούκας, Δογματική και συμβολική θεολογία, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1985, σσ. 277-279. Μέγας Λ. Φαράντος, Η περί Θεού Ορθόδοξος διδασκαλία, Αθήναι 1985, σσ. 258, 565, 571-572.
[24] Μεταφέροντας αυτό στο πεδίο της σχέσης ουσίας – ενεργειών, ο Στανιλοάε σημειώνει ότι, παρ’ όλο που οι ενέργειες του Θεού δεν ταυτίζονται με την ουσία του, «ο Θεός, ως πρόσωπο, εκφράζει κάτι από τη θεία ουσία του στις ίδιες τις ενέργειες. […] Η θεία ουσία δεν παραμένει αυστηρά έξω από τούτη την κίνηση που είναι οι πράξεις του Θεού και […] οι πράξεις αυτές δεν είναι ούτε εξωτερικές ούτε αντίθετες προς τη θεία ουσία αλλά ριζώνουν σ’ αυτή· είναι σαν ελεύθερες ακτινοβολίες». Βλ. Αγάπη, ό.π., σ. 23.
[25] Ο Moltmann, ό.π., σ. 237, συνδέει την ταυτότητα του Θεού ως αγάπης με την έννοια ενός ιδιαίτερου είδους πάσχειν, και σημειώνει: «Αν ο Θεός θα ήταν υπό οιαδήποτε έννοια, δηλαδή απολύτως, αδύνατον να οδυνάται, τότε θα ήταν αδύνατο και να αγαπά».
[26] «H αγάπη είναι προσφορά ενός “εγώ” σ’ ένα άλλο, και η αναμονή της ανταπόκρισης: η ολοκληρωτική προσφορά του άλλου. Γι’ αυτό, μόνο στην άμεση και πλήρη ανταπόκριση ο αγαπημένος ενώνεται με αυτόν που τον αγαπά και η αγάπη γίνεται ολοκληρωμένη. Ο χρόνος είναι η διάρκεια της αναμονής τούτης […]. Εκφράζει την πνευματική απόσταση μεταξύ των προσώπων. [… Όμως] στο Θεό η αναμονή για ανταπόκριση στην αγάπη είναι μηδενική, γιατί η αγάπη μεταξύ των προσώπων της Τριάδας είναι τέλεια». Στανιλοάε,Αγάπη ό.π., σ. 48. Τα εισαγωγικά στο «εγώ» τα πρόσθεσα ο ίδιος, για να διευκολυνθεί η κατανόηση του κειμένου.
[27] Φλωρόσφσκυ, ό.π., σ. 71. Πρβλ. Στανιλοάε, Στο φως του σταυρού και της αναστάσεως (μτφρ. Σωτήρης Γουνελάς), σ. 53: “Ο Σταυρός εξακολουθεί να μεταδίδει τη δύναμή του μέσα από τον Αναστημένο Χριστό στον κόσμο», .
[28] «Σίγουρα υπάρχει ένας παράδεισος, στον οποίο εισέρχονται οι ψυχές των πιστών μετά θάνατο. Αλλά μπορεί να υπάρχει ένας εν εξελίξει παράδεισος και εδώ στη γη, αποκατάσταση του αρχικού παραδείσου. Μπορεί να εξελιχθεί δια του σταυρού, που υψώνεται στο μέσο της γης και που οι άνθρωποι τον αποδέχονται ως κανόνα της ζωής τους [...]. Τελικά ο εν εξελίξει επίγειος παράδεισος, θα γίνει μετά την ανάσταση των σωμάτων, ο τέλειος και αιώνιος παράδεισος. Αλλά χωρίς την προσπάθεια να κάνουμε τη γη, σ’ ένα κάποιο βαθμό, παράδεισο, δεν προχωρούμε προς το παράδεισο του επέκεινα. Γι’ αυτό το σκοπό ο Χριστός μένει μαζί μας ως το τέλος του κόσμου”. π. Δημήτριος Στανιλοάε, Στο φως του σταυρού, ό.π., σ. 29.
[29] π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «Το κοινωνικό πρόβλημα στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία», στου ίδιου, Χριστιανισμός και Πολιτισμός (μτφρ. Ν. Πουρναρά), εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 169.
[30] π. Δημήτριος Στανιλοάε, «Η χριστιανική αντίληψη για το αίσθημα ευθύνης» (μτφρ. Ελένη Ταμαρέση – Παπαθανασίου), Σύναξη 118 (2011), σ. 8.
[31] Μυσταγωγία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού (μτφρ. Ιγνάτιος Σακαλής), εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973, σσ. 247, 249 (Μαξίμου Ομολογητού, Μυσταγωγία, PG 91, 713A-B). Βλ. το ημέτερο, «Χαμένοι στην ηθική. Στάσεις της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας», Η επιστροφή της ηθικής. Παλαιά και νέα ερωτήματα (επιμ. Σταύρος Ζουμπουλάκης), εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 2013, σσ. 308-309.
[32] Wiesel, ό.π., σ. 111.
Πηγή: Περιοδικό Σύναξη
Wednesday, December 10, 2014
Ο ιερέας Χρήστος Ζαρκαδούλας στο πλευρό του Ρωμανού
«Ως άνθρωπος και ως διάκονος της ανόθευτης διδασκαλίας του Χριστού αισθάνομαι την ανάγκη να διατρανώσω την συμπαράστασή μου στον δίκαιο και σκληρό αγώνα του Νίκου Ρωμανού.
Ο Νίκος, ως εκ των πραγμάτων καταδεικνύεται, δεν επέλεξε, εξαναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει το έσχατο αμυντικό όπλο που είχε για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων όχι μόνο του ίδιου, αλλά και όλων όσων βρίσκονται ή θα βρεθούν στη θέση του. Γνωρίζει καλά ότι η ασπίδα που κρατά τον δηλητηριάζει και τον οδηγεί στον θάνατο, αλλά δεν έχει άλλο μέσο. Φυσικά αυτή η στάση ζωής είναι αδιανόητη για τους πολλούς που έχουν μάθει να σέρνονται και να γλείφουν για να βολεύονται.. Η υποταγή όμως και η οσφυοκαμψία, ως φαίνεται, δεν ταιριάζουν στο Νίκο που ξέρει και θέλει να μάχεται όρθιος.
Ο Ρωμανός δεν αυτοκτονεί. Αγαπά πολύ τη ζωή, αλλά την θυσιάζει για το δίκιο, για τη δυνατότητα ελεύθερης και ισότιμης συμμετοχής του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην οποία εισήλθε δίνοντας εξετάσεις μέσα από τη φυλακή. Αγαπά πολύ τη ζωή, άλλως δεν θα πονούσε τόσο από την δολοφονία του φίλου του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Αγαπά τη ζωή γι’ αυτό μετείχε στη διαδικασία εξετάσεων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από τη φυλακή, γιατί η γνώση εμπλουτίζει τη ζωή. Αγαπά, τιμά και σέβεται όχι μόνο τη δική του ζωή, αλλά και των άλλων, γι’ αυτό απελευθέρωσε τους ομήρους, αντί να τους χρησιμοποιήσει και να είναι ίσως τώρα ελεύθερος. Ευρισκόμενος σε θέση ισχύος έναντι των αστυνομικών στο πρόσωπο των οποίων έβλεπε τον δολοφόνο του φίλου του και κατέχοντας επιθετικό οπλισμό δεν τον χρησιμοποίησε για να μη τραυματιστούν μη εμπλεκόμενοι. Σεβάστηκε τη ζωή για να λάβει ως ανταπόδοση σκληρότατα βασανιστήρια.
Σήμερα ο Νίκος Ρωμανός δεν ζητά προνομιακή αλλά ίση μεταχείριση. Αγωνίζεται να έχει δικαιώματα που άλλοι φυλακισμένοι για φοβερά εγκλήματα είχαν και έχουν.
Σε απάντηση τα όργανα του αστικού κράτους δείχνουν τους κυνόδοντές τους στον Νίκο για να τους δούμε κι εμείς. Τον δολοφονούν για να μας τρομοκρατήσουν.
Αυτό το έγκλημα μπορούμε και πρέπει να το σταματήσουμε. Μπορούμε και πρέπει να αντισταθούμε. Η συμπαράσταση στον αγώνα του Νίκου Ρωμανού δεν είναι δικαίωμα, είναι καθήκον όλων όσων θέλουν να λέγονται άνθρωποι.
Με σεβασμό και τιμή στον αγώνα του Νίκου Ρωμανού
Πρεσβύτερος Χρήστος Κ. Ζαρκαδούλας
Εφημέριος Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Καραβομύλου Φθιώτιδας»
Ο Νίκος, ως εκ των πραγμάτων καταδεικνύεται, δεν επέλεξε, εξαναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει το έσχατο αμυντικό όπλο που είχε για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων όχι μόνο του ίδιου, αλλά και όλων όσων βρίσκονται ή θα βρεθούν στη θέση του. Γνωρίζει καλά ότι η ασπίδα που κρατά τον δηλητηριάζει και τον οδηγεί στον θάνατο, αλλά δεν έχει άλλο μέσο. Φυσικά αυτή η στάση ζωής είναι αδιανόητη για τους πολλούς που έχουν μάθει να σέρνονται και να γλείφουν για να βολεύονται.. Η υποταγή όμως και η οσφυοκαμψία, ως φαίνεται, δεν ταιριάζουν στο Νίκο που ξέρει και θέλει να μάχεται όρθιος.
Ο Ρωμανός δεν αυτοκτονεί. Αγαπά πολύ τη ζωή, αλλά την θυσιάζει για το δίκιο, για τη δυνατότητα ελεύθερης και ισότιμης συμμετοχής του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στην οποία εισήλθε δίνοντας εξετάσεις μέσα από τη φυλακή. Αγαπά πολύ τη ζωή, άλλως δεν θα πονούσε τόσο από την δολοφονία του φίλου του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Αγαπά τη ζωή γι’ αυτό μετείχε στη διαδικασία εξετάσεων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από τη φυλακή, γιατί η γνώση εμπλουτίζει τη ζωή. Αγαπά, τιμά και σέβεται όχι μόνο τη δική του ζωή, αλλά και των άλλων, γι’ αυτό απελευθέρωσε τους ομήρους, αντί να τους χρησιμοποιήσει και να είναι ίσως τώρα ελεύθερος. Ευρισκόμενος σε θέση ισχύος έναντι των αστυνομικών στο πρόσωπο των οποίων έβλεπε τον δολοφόνο του φίλου του και κατέχοντας επιθετικό οπλισμό δεν τον χρησιμοποίησε για να μη τραυματιστούν μη εμπλεκόμενοι. Σεβάστηκε τη ζωή για να λάβει ως ανταπόδοση σκληρότατα βασανιστήρια.
Σήμερα ο Νίκος Ρωμανός δεν ζητά προνομιακή αλλά ίση μεταχείριση. Αγωνίζεται να έχει δικαιώματα που άλλοι φυλακισμένοι για φοβερά εγκλήματα είχαν και έχουν.
Σε απάντηση τα όργανα του αστικού κράτους δείχνουν τους κυνόδοντές τους στον Νίκο για να τους δούμε κι εμείς. Τον δολοφονούν για να μας τρομοκρατήσουν.
Αυτό το έγκλημα μπορούμε και πρέπει να το σταματήσουμε. Μπορούμε και πρέπει να αντισταθούμε. Η συμπαράσταση στον αγώνα του Νίκου Ρωμανού δεν είναι δικαίωμα, είναι καθήκον όλων όσων θέλουν να λέγονται άνθρωποι.
Με σεβασμό και τιμή στον αγώνα του Νίκου Ρωμανού
Πρεσβύτερος Χρήστος Κ. Ζαρκαδούλας
Εφημέριος Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Καραβομύλου Φθιώτιδας»
Monday, December 8, 2014
Ἀλοίμονο σὲ κείνους ποὺ ποδοπατᾶνε τὸ δίκιο τοῦ φτωχοῦ
Ἡσαΐας 5, 18-23
Ἀλοίμονο σὲ κείνους ποὺ ἀραδιάζουνε τὶς ἁμαρτίες τους σὰν νά᾽ναι σκοινὶ μακρύ, καὶ τὶς ἀνομίες τους σὰν νά ᾽ναι τὸ λουρὶ ποὺ ζεύγουνε τὸ βόδι στ᾽ ἀλέτρι. Κεῖνοι ποὺ λένε, ἄς μᾶς ἔρθει γλήγορα ὅ,τι θέλει νὰ μᾶς κάνει ὁ Θεός, κι ἄς μᾶς προστάξει τὸ τὶ βούλεται νὰ μᾶς παιδέψει, γιὰ νὰ τὸ δοῦμε. Ἀλοίμονο σὲ κείνους ποὺ λένε τὸ πονηρὸ καλό καὶ τὸ καλὸ πονηρό, κεῖνοι ποὺ ἔχουνε τὸ σκοτάδι γιὰ φῶς καὶ τὸ φῶς γιὰ σκοτάδι, κεῖνοι ποὺ μολογᾶνε τὸ πικρὸ γιὰ γλυκὸ καὶ τὸ γλυκὸ γιὰ πικρό. Ἀλοίμονο σὲ κείνους ποὺ θαρροῦνε μέσα στὸ νοῦ τους πὼς εἶναι σοφοὶ καὶ μπροστὰ στὸν ἑαυτό τους πολύξεροι. Ἀλοίμονο σὲ κείνους πού ᾽ναι ἄρχοντες καὶ δυνατοί, κεῖνοι ποὺ πίνουνε κρασὶ καὶ ποὺ κερνᾶνε τὰ πιοτὰ ποὺ μεθᾶνε. Κεῖνοι ποὺ δίνουνε δίκιο στὸν κακὸ τὸν ἄνθρωπο γιατὶ παίρνουνε τὰ μπαξίσια, καὶ ποὺ ποδοπατᾶνε τὸ δίκιο τοῦ φτωχοῦ. (Μετάφραση Φώτη Κόντογλου)
Friday, December 5, 2014
Άστεγη στα Δεκεμβριανά - Δόμνα Σαμίου
Αυτό το πράγμα εξακολούθησε χρόνια: δουλειά, μουσική και σχολείο.Όλη την ημέρα ήμουνα απασχολημένη, τα νιάτα μου τα πέρασα έτσι. Έμενα στο Κολωνάκι τότε, από το ’41 μέχρι το ’45 ήμουνα στο Κολωνάκι, οι υπόλοιποι τρεις στην Καισαριανή.
Θυμάμαι ότι 12 Οκτωβρίου, που είναι και η μέρα των γενεθλίων μου και είναι μέρα σημαδιακιά, ξεχυθήκαμε στους δρόμους η κυρία Ζάννου, η Λία, η Βαλή, ο Αλέξης ο Στεφάνου κι εγώ -έχω μια φωτογραφία ακριβώς εκείνη την ημέρα στην οδό Πανεπιστημίου. Αφήσαμε το σπίτι, κλείσαμε την πόρτα και πεταχτήκαμε όλοι. Η Αθήνα ήτανε γεμάτη από κόσμο και τα τελευταία αυτοκίνητα και τανκς των Γερμανών κατεβαίνανε την Πανεπιστημίου και φεύγανε, το θυμάμαι αυτό πολύ καλά.
Εγώ λοιπόν μένω στο Κολωνάκι, ο πατέρας μου έχει πεθάνει το ’41 από την πείνα, η αδερφή μου πεθαίνει το ’44 από φυματίωση σε έξι μήνες, σε ηλικία είκοσι χρονών και μένει μόνη της η μητέρα μου στην Καισαριανή. Το ’44 κάηκε η παράγκα. Η φωτιά έγινε στα Δεκεμβριανά.
Θυμάμαι εκείνη την Κυριακή του Δεκέμβρη με το συλλαλητήριο. Το απόγευμα αυτής της Κυριακής πήγα στο σπίτι μου. Την επόμενη μέρα που ήταν Δευτέρα θα ερχόταν η μητέρα μου να κάνει μπουγάδα. Μου λέει λοιπόν η κυρία Ζάννου, «πάρε την μητέρα σου και φέρτην να μείνει εδώ το βράδυ». Την παίρνω όπως ήταν η γυναίκα, χωρίς πράγματα, μόνο τα ρουχαλάκια της σε μια τσαντούλα και τη φέρνω στο σπίτι. Αρχίζει η ιστορία των Δεκεμβριανών και μένει πια μαζί μας.
Μετά από λίγες ημέρες που ήταν του Αγίου Νικολάου, μου λέει «εγώ θα πάω στο σπίτι μου να δω τι γίνεται». Φεύγει και πάει, ανέβαινε την Φορμίωνος και πρόλαβε κι έστριψε και ακούει πίσω της ένα μπαμ και σκάει ένας όλμος, ευτυχώς είχε στρίψει στη γωνία. Πάει με τα πολλά στη γειτονιά, νεκρή η γειτονιά, να μην υπάρχει κανείς, είχανε μπει στην εκκλησία. Κάτω από το παράθυρό μας ένας νεκρός. Αγριεύτηκε η γυναίκα, τα χάνει, μπαίνει μέσα βρίσκει τρύπες σ’ όλη την παράγκα, πεσμένη μια εταζερίτσα με ό,τι είχε επάνω... Και από τη σαστιμάρα της, τι να πάρει, τι να πάρει, και πήρε ένα κιούπι αλάτι. Γύρισε πίσω κατατρομαγμένη μ’ ένα κιούπι χοντρό αλάτι.
Παραμονή Χριστουγέννων είδα από το μπαλκόνι τον καπνό. Είχα επισημάνει πού ήταν το νοσοκομείο του Συγγρού, πού ήταν η εκκλησία και δίπλα οι παράγκες, και όταν είδα τον καπνό και τις φλόγες εγώ λέω, «αυτές είναι οι παράγκες μας» και φωνάζω την κυρία Ζάννου για να μην πω τίποτα στη μητέρα μου, «κοιτάξτε, καίγεται η γειτονιά μου». Την άλλη μέρα ήταν Χριστούγεννα και διαδόθηκε ότι ελευθερώθηκε η Καισαριανή.
Λέω στη μάνα μου, «πάμε να δούμε τι γίνεται το σπίτι». Ενώ εγώ ήξερα από πριν ότι δεν υπήρχε πια, έλεγα μέσα μου ότι μπορεί να κάνω και κάποιο λάθος και να μην είναι καμένο. Και ήτανε η γειτονιά μου. Θυμάμαι πρώτον την εικόνα, που μόλις στρίψαμε ένα δρομάκι που υπάρχει ακόμα, ήταν «τα χτιστά» τα λεγόμενα πιο πάνω από μας, και ήτανε μια τρύπα σ’ έναν τοίχο μάλλον από όλμο κι ήταν ένα καμιόνι της εθνοφρουράς, γεμάτο πτώματα, και βγάζαν εκείνη την ώρα με φορείο έναν ελασίτη προφανώς, δεν είχε στολή ο άνθρωπος, ήταν τα μαλλιά του κολλημένα από το αίμα και το χέρι του κοκαλιασμένο και τον πετάξανε πάνω στα άλλα πτώματα.
Πρώτο θέαμα ήταν αυτού του ανθρώπου, ταράχτηκα φοβερά και στρίβουμε να πάμε προς τα κάτω και δεν υπήρχε τίποτα, μόνο στάχτη. Να είναι εκεί οι γειτόνισσες με τα κλάματα, σκυμμένες και να σκαλίζουν τις στάχτες... Να προσπαθείς να εντοπίσεις πού ήταν η παράγκα και πού η δική μου και πού η δική σου και πού του αλλουνού...
Έτσι μένουμε η μητέρα μου κι εγώ χωρίς ούτε ένα κεραμίδι. Μέχρι τότε είχαμε την παράγκα, από τότε και μετά ούτε αυτή δεν είχαμε και αναγκαζόμαστε να μένουμε σ’ ένα σπίτι από δω, σ’ άλλο σπίτι από κει. Καταφέρνω πάλι με τη βοήθεια της κυρίας Ζάννου το ’47 να πάρω από το Υπουργείο Προνοίας αυτό το οικόπεδο στη Νέα Σμύρνη, εδώ που μένω τώρα. Μου δίνει λοιπόν το Υπουργείο Προνοίας αυτό το οικόπεδο και σιγά σιγά με τη μητέρα μου καταφέραμε και κάναμε ένα δωματιάκι και μια κουζίνα.
Πηγή: Blog Αέναη επΑνάσταση
Η ζωή και το έργο της Δόμνας Σαμίου ΕΔΩ
Tuesday, November 18, 2014
Πανελλαδική εκστρατεία αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες του Κομπάνι
Πίσω από τις φλόγες και τις εκρήξεις υπάρχουν πάντα οι πρόσφυγες. Την ώρα που οι μάχες μαίνονται στο Κομπάνι, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, στην πλειοψηφία τους γυναικόπαιδα, σύντομα θα βρεθούν στο έλεος του χειμώνα. Σήμερα, 100.000 πρόσφυγες, βρίσκονται συγκεντρωμένοι στην περιοχή του Σουρούτς στη νοτιοανατολική Τουρκία και ζουν μέσα σε σκηνές. Μόνο στο ένα τρίτο των προσφύγων είναι δυνατό να παρασχεθούν τα στοιχειώδη μέσα επιβίωσης.
Η ευθύνη της διεθνούς κοινότητας είναι τεράστια. Εμείς, η Ελλάδα της κρίσης και της φτώχειας, αποφασίσαμε να σηκώσουμε ένα μέρος αυτής της ευθύνης. Μπροστά στην εικόνα των προσφύγων και της ανθρωπιστικής κρίσης ο ρ/σ Στο Κόκκινο, το ΚΕΘΕΑ, η Αλληλεγγύη για όλους, το Συντονιστικό κοινωνικών ιατρείων-φαρμακείων Αττικής και η ΑΔΕΔΥ οργανώνουν πανελλαδική εκστρατεία αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες του Κομπάνι και των γύρω περιοχών με τη συμμετοχή δήμων και ραδιοφωνικών σταθμών όλης της χώρας.
Μέχρι την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου συγκεντρώνουμε τρόφιμα, είδη υγιεινής και φαρμακευτικό υλικό.
Απευθυνόμαστε σε αυτόν τον πολύχρωμο γαλαξία της Ελλάδας της κρίσης που αντιστέκεται, οργανώνει και οργανώνεται μέσα από συλλογικότητες, οργανώσεις, σωματεία, συλλόγους, Δήμους, δομές αλληλεγγύης και ξεκινάμε άμεσα τη συγκέντρωση των απαραίτητων ειδών.
Λέμε ναι, στην έκκληση των γειτόνων μας και πολύ σύντομα θα βρεθούμε στο πλευρό τους.
Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Λυδία Κονιόρδου για τη δημιουργική συμμετοχή της στην εκστρατεία.
Ακολουθεί η λίστα με τα είδη και τα σημεία συλλογής.
Είδη: Τρόφιμα (όσπρια, ζυμαρικά, ρύζι, ζάχαρη, παιδικό γάλα και κρέμα σε σκόνη)
Είδη υγιεινής (παιδικές πάνες και σερβιέτες)
Φάρμακα (αντιπυρετικά, αντιυπερτασικά, αντιβιοτικά ευρέως φάσματος, παυσίπονα, τραυματολογικό υλικό όπως γάζες, Betadine, επιδέσμους, οινόπνευμα, φάρμακα για διαβητικούς)
Σημεία Συλλογής
Αθήνα: 105,5 Κόκκινο Σαρρή 19, Ψυρρή, τηλ.: 210. 3217 777
Αλληλεγγύη για όλους, Ακαδημίας 74, 7ος όροφος, τηλ: 210 3801921, 210 3801925
Σύλλογος Οικογένειας ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, Ζολιώτη 3, Αγ. Παντελεήμονας, τηλ. 210 8838110, Δευτέρα και Τετάρτη 17:30-19:30
Πειραιάς: ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ-ΕΞΑΝΤΑΣ: Κολοκοτρώνη 93, Πειραιάς, τηλ. 210 4227940, Δευτέρα έως Παρασκευή 12:00-17:00
Θεσσαλονίκη: ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, Λαδάδικα (πλ. Μοριχόβου) 4ος όροφος
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, Ρέμπελου 7 (πίσω από το παλαιό Δημαρχείο) Τετάρτη και Παρασκευή 11:00- 13:00
Καβάλα: 102,8 Κόκκινο Ομονοίας 66, τηλ.: 2510. 211 228
Πάτρα: Δίκτυο Αλληλεγγύης, Αγίου Νικολάου 101
ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ Φώκαιας 26, Προσφυγικά, τηλ. 2610 343400
Η λίστα με τα σημεία συλλογής θα ανανεώνεται τακτικά με πληροφόρηση σε καθημερινή βάση από τις ιστοσελίδες των εμπλεκόμενων φορέων καθώς και από όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς του Κόκκινου σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Πάτρα.
Πληροφορίες:
www.stokokkino.gr και στο τηλ. 210 3217777
www.kethea.gr και στο τηλ. 210 9241993 - 6
www.solidarity4all.gr και στα τηλ. 210 3801921, 210 3801925
www.adedy.gr και στο τηλ. 213 1616 900
Η ευθύνη της διεθνούς κοινότητας είναι τεράστια. Εμείς, η Ελλάδα της κρίσης και της φτώχειας, αποφασίσαμε να σηκώσουμε ένα μέρος αυτής της ευθύνης. Μπροστά στην εικόνα των προσφύγων και της ανθρωπιστικής κρίσης ο ρ/σ Στο Κόκκινο, το ΚΕΘΕΑ, η Αλληλεγγύη για όλους, το Συντονιστικό κοινωνικών ιατρείων-φαρμακείων Αττικής και η ΑΔΕΔΥ οργανώνουν πανελλαδική εκστρατεία αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες του Κομπάνι και των γύρω περιοχών με τη συμμετοχή δήμων και ραδιοφωνικών σταθμών όλης της χώρας.
Μέχρι την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου συγκεντρώνουμε τρόφιμα, είδη υγιεινής και φαρμακευτικό υλικό.
Απευθυνόμαστε σε αυτόν τον πολύχρωμο γαλαξία της Ελλάδας της κρίσης που αντιστέκεται, οργανώνει και οργανώνεται μέσα από συλλογικότητες, οργανώσεις, σωματεία, συλλόγους, Δήμους, δομές αλληλεγγύης και ξεκινάμε άμεσα τη συγκέντρωση των απαραίτητων ειδών.
Λέμε ναι, στην έκκληση των γειτόνων μας και πολύ σύντομα θα βρεθούμε στο πλευρό τους.
Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Λυδία Κονιόρδου για τη δημιουργική συμμετοχή της στην εκστρατεία.
Ακολουθεί η λίστα με τα είδη και τα σημεία συλλογής.
Είδη: Τρόφιμα (όσπρια, ζυμαρικά, ρύζι, ζάχαρη, παιδικό γάλα και κρέμα σε σκόνη)
Είδη υγιεινής (παιδικές πάνες και σερβιέτες)
Φάρμακα (αντιπυρετικά, αντιυπερτασικά, αντιβιοτικά ευρέως φάσματος, παυσίπονα, τραυματολογικό υλικό όπως γάζες, Betadine, επιδέσμους, οινόπνευμα, φάρμακα για διαβητικούς)
Σημεία Συλλογής
Αθήνα: 105,5 Κόκκινο Σαρρή 19, Ψυρρή, τηλ.: 210. 3217 777
Αλληλεγγύη για όλους, Ακαδημίας 74, 7ος όροφος, τηλ: 210 3801921, 210 3801925
Σύλλογος Οικογένειας ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, Ζολιώτη 3, Αγ. Παντελεήμονας, τηλ. 210 8838110, Δευτέρα και Τετάρτη 17:30-19:30
Πειραιάς: ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ-ΕΞΑΝΤΑΣ: Κολοκοτρώνη 93, Πειραιάς, τηλ. 210 4227940, Δευτέρα έως Παρασκευή 12:00-17:00
Θεσσαλονίκη: ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, Λαδάδικα (πλ. Μοριχόβου) 4ος όροφος
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, Ρέμπελου 7 (πίσω από το παλαιό Δημαρχείο) Τετάρτη και Παρασκευή 11:00- 13:00
Καβάλα: 102,8 Κόκκινο Ομονοίας 66, τηλ.: 2510. 211 228
Πάτρα: Δίκτυο Αλληλεγγύης, Αγίου Νικολάου 101
ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ Φώκαιας 26, Προσφυγικά, τηλ. 2610 343400
Η λίστα με τα σημεία συλλογής θα ανανεώνεται τακτικά με πληροφόρηση σε καθημερινή βάση από τις ιστοσελίδες των εμπλεκόμενων φορέων καθώς και από όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς του Κόκκινου σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Πάτρα.
Πληροφορίες:
www.stokokkino.gr και στο τηλ. 210 3217777
www.kethea.gr και στο τηλ. 210 9241993 - 6
www.solidarity4all.gr και στα τηλ. 210 3801921, 210 3801925
www.adedy.gr και στο τηλ. 213 1616 900
Monday, November 17, 2014
Χριστιανοί και πολιτική δράση στη δικτατορία '67
«Η χρεωκοπία των ιδεολογιών και η αποτυχία των κοινωνικών πολιτικών συστημάτων να δώσουν λύση στα κοινωνικά προβλήματα προκάλεσαν την στροφή των ανθρώπων στην μεταφυσική, παραμερίζοντας το ενδιαφέρον τους για την πολιτική και τις όποιες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Έτσι, μεγάλο κομμάτι του κόσμου στρέφεται στην παραθρησκεία, στις αιρέσεις, καθώς επίσης και στην Ορθοδοξία. Αρκετοί θριαμβολογούν μιλώντας για τη νίκη της πίστεως κατά της αθεΐας κάνοντας ταυτόχρονα μνεία στην κατάρρευση του ¨υπαρκτού¨ σοσιαλισμού. Δεν έχουν αντιληφθεί όμως ότι πολλοί από τους επανακάμψαντες στην Εκκλησία εκλαμβάνουν τον Χριστιανισμό σαν θρησκευτικό μέγεθος με πνευματικές ή ακόμη και μαγικές προεκτάσεις. Τα όρια της δεισιδαιμονίας, των προλήψεων και της αληθινής πίστης, στις μέρες μας είναι δυσδιάκριτα. Ο χώρος της εκκλησίας για αρκετούς είναι χώρος περισσότερο ψυχολογικής ασφάλειας και λιγότερο αγαπητικών σχέσεων. Ηθελημένα αγνοείται από πολλούς ο ιστορικός και κοινωνικός χαρακτήρας της Εκκλησίας και η παρουσία και ο ρόλος των χριστιανών σε κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες από παλαιότερα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Όποιος αναφέρεται σε τέτοια ζητήματα θεωρείται ¨εκτός εποχής¨, γίνεται αντικείμενο σαρκασμού και περιφρόνησης. Σ' αυτό, όπως προείπαμε, βοηθάει και η σημερινή συγκυρία. Όμως τέτοιες αντιλήψεις υπήρχαν δυστυχώς πάντοτε. Το συγκεκριμένο θέμα δεν επιλέχθηκε τυχαία, αλλά στο πλαίσιο των παραπάνω διαπιστώσεων. Αποτελεί μια απόπειρα διερεύνησης του ερωτήματος για τη σχέση μεταξύ Ορθοδόξου τρόπου ζωής και Πολιτικής, για τη σχέση μεταξύ Χριστιανισμού και Πολιτικής. Η επιλογή του έγινε από μια πλειάδα θεμάτων, που αφορούν την δραστηριοποίηση των χριστιανών σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Τέτοια δραστηριοποίηση συναντάμε από τότε που η Εκκλησία εισέρχεται στο κεντρικό ιστορικό προσκήνιο. Παράδειγμα αποτελεί η κοινωνικοπολιτική δραστηριότητα πολλών Πατέρων της Εκκλησίας. Στον αιώνα μας γνωστή είναι η κριτική που άσκησαν χριστιανοί διανοούμενοι τόσο στον Μαρξισμό όσο και στον Καπιταλισμό, προβάλλοντας παράλληλα τις προϋποθέσεις για τη θεμελίωση μιας χριστιανικής κοινωνίας. Επίσης, ενώ είναι γνωστή η συνοδοιπορία πολλών χριστιανικών δυνάμεων με την άνοδο του Φασισμού και του Ναζισμού, υπάρχει περιορισμένη πληροφόρηση, δυστυχώς, για τους Χριστιανούς εκείνους, λαϊκούς και κληρικούς, στα μέσα του αιώνα που αντιστάθηκαν σ' αυτά τα καθεστώτα με τίμημα ακόμη και την ίδια τη ζωή τους. Λίγο γνωστή είναι επίσης και η συμμετοχή Χριστιανών στις παγκόσμιες κινητοποιήσεις του Μάη του 1968". Από τον πρόλογο του συγγραφέα Ανδρέα Αργυρόπουλου.
Η περίπτωση όμως της πολιτικής Θεολογίας σ' όλες τις μορφές της, όπως η λεγόμενη Θεολογία της Απελευθέρωσης, η Μαύρη Θεολογία, η Θεολογία της Επανάστασης, κλπ. είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό θέμα κοινωνικοπολιτικής παρέμβασης Χριστιανών που απασχόλησε τον αιώνα μας. Οι συνθήκες που επικράτησαν την τελευταία τριακονταετία στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Ανατολική Ασία και Νότια Αφρική (ρατσισμός, στρατιωτικές δικτατορίες, φτώχεια, εξαθλίωση, τρομοκρατία από ακροδεξιές παραστρατιωτικές οργανώσεις, κλπ.) δεν οδήγησαν απλά στη θεωρητική διαμόρφωση των ρευμάτων της Πολιτικής Θεολογίας, αλλά είχαν και ως συνέπεια στην πράξη το μαρτυρικό θάνατο πολλών αγωνιστών Χριστιανών από τις τάξεις λαού και κλήρου. Σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο μπορούμε να διαπιστώσουμε απόπειρες ενός κριτικού πολιτικού λόγου και στοιχειώδους άρθρωσης ενός πολιτικού προτάγματος στις αγωνιστικές μορφές του Μακρυγιάννη, του Απόστολου Μακράκη για την ελληνική κοινωνία του 19ου αι. ή κατόπιν του Μαρίνου Αντύπα. Όσο κι αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις προθέσεις ή το τελικό αποτέλεσμα, τα πρόσωπα αυτά προσπάθησαν σε μια κριτική προοπτική να συγκεκριμενοποιήσουν μια χριστιανική κοινωνική πράξη. Περαιτέρω, πρέπει κανείς να αναφέρει τη συμμετοχή των μελών της Εκκλησίας στην Εθνική Αντίσταση, τους επίσκόπους Ηλείας Αντώνιο, Σάμου Ειρηναίο και Κοζάνης Ιωακείμ και τον ηγούμενο αντάρτη αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκο - γνωστό και ως π. Ανυπόμονο - κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Στη συνάφεια αυτή ανήκουν, όσον αφορά τον αντιδικτατορικό αγώνα, και οι πολιτικοποιημένοι χριστιανοί - μέλη κυρίως της ¨Χριστιανικής Δημοκρατίας¨ (Χ.Δ.) με πρόεδρο το Νίκο Ψαρουδάκη κατά τη διάρκεια της επταετίας (1967-1974) - τη στιγμή μάλιστα που το σύνολο σχεδόν της Διοίκησης της Εκκλησίας και των θρησκευτικών οργανώσεων είχαν ταυτιστεί ολοκληρωτικά με το δικτατορικό καθεστώς…»
Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η έρευνα και παρουσίαση της δράσης των πολιτικοποιημένων χριστιανών ενάντια στο καθεστώς της επταετούς δικτατορίας. Το όλο ζήτημα συνιστά μια ειδικότερη πτυχή του ερωτήματος για τη σχέση Ορθοδοξίας και Πολιτικής, δηλαδή της σχέσης της Εκκλησίας μ' ένα δικτατορικό καθεστώς που παρουσιάστηκε περιβεβλημένο και με χριστιανικό ένδυμα.
Το βιβλίο έχει 154 σελίδες και χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο «Εκκλησία, οργανώσεις και έντυπα κατά τη δικτατορία», γίνεται μια παρουσίαση της στάσης της Διοίκησης της Εκκλησίας αλλά και των θρησκευτικών οργανώσεων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή, αυτό κρίθηκε απαραίτητο προκειμένου να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του εκκλησιαστικού κλίματος της εποχής, αλλά και του εκκλησιαστικού περιβάλλοντος, παρά την ύπαρξη του οποίου οι Χριστιανοσοσιαλιστές επέλεξαν να αντιταχθούν στη δικτατορία.
Στο δεύτερο κεφάλαιο « Η πρώτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα των πολιτικοποιημένων χριστιανών», παρουσιάζονται οι απέλπιδες προσπάθειες του Νίκου Ψαρουδάκη, αλλά και άλλων στελεχών του κινήματος, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο αλλά και άλλους Ιεράρχες για όσα συμβαίνουν και να τους θέσουν προ των ευθυνών τους, απόπειρα που απέτυχε. Επίσης, αναφέρεται η αντίθεση του Ν. Ψαρουδάκη και της Χ.Δ. στο Σύνταγμα που πρότεινε η Δικτατορία. Στο τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο, «Δεύτερη φάση της αντιδικτατορικής δράσης των χριστιανών: Ιανουάριος 1970 - Μάρτιος 1972» και «Τρίτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα - η τελική ρήξη και ο καταλυτικός ρόλος της ¨ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ¨», γίνεται η παρουσίαση των αγώνων και της δράσης των ελλήνων Χριστιανοκοινωνιστών καθώς και των διώξεων που υπέστησαν. Την εποχή αυτή αρχίζει να εκδηλώνεται στο θεολογικό χώρο της πατρίδας μας μια πρώτη αποδοχή των θέσεων της Χ.Δ. Παράλληλα, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τη θεολογικοπολιτική παρουσία του Κινήματος από ομάδες, κινήσεις και προσωπικότητες του εξωτερικού, που ανήκουν σε όλα τα χριστιανικά δόγματα. Το πέμπτο κεφάλαιο, «Τέταρτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα των πολιτικοποιημένων χριστιανών - ο Ψαρουδάκης στη Γυάρο - πτώσης της Δικτατορίας», αναφέρεται στην οριστική ρήξη της Χ.Δ. με το καθεστώς. Η εφημερίδα ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ κλείνει και ο ηγέτης του Κινήματος Νίκος Ψαρουδάκης φυλακίζεται και εξορίζεται στη Γυάρο.
Η περίπτωση όμως της πολιτικής Θεολογίας σ' όλες τις μορφές της, όπως η λεγόμενη Θεολογία της Απελευθέρωσης, η Μαύρη Θεολογία, η Θεολογία της Επανάστασης, κλπ. είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό θέμα κοινωνικοπολιτικής παρέμβασης Χριστιανών που απασχόλησε τον αιώνα μας. Οι συνθήκες που επικράτησαν την τελευταία τριακονταετία στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Ανατολική Ασία και Νότια Αφρική (ρατσισμός, στρατιωτικές δικτατορίες, φτώχεια, εξαθλίωση, τρομοκρατία από ακροδεξιές παραστρατιωτικές οργανώσεις, κλπ.) δεν οδήγησαν απλά στη θεωρητική διαμόρφωση των ρευμάτων της Πολιτικής Θεολογίας, αλλά είχαν και ως συνέπεια στην πράξη το μαρτυρικό θάνατο πολλών αγωνιστών Χριστιανών από τις τάξεις λαού και κλήρου. Σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο μπορούμε να διαπιστώσουμε απόπειρες ενός κριτικού πολιτικού λόγου και στοιχειώδους άρθρωσης ενός πολιτικού προτάγματος στις αγωνιστικές μορφές του Μακρυγιάννη, του Απόστολου Μακράκη για την ελληνική κοινωνία του 19ου αι. ή κατόπιν του Μαρίνου Αντύπα. Όσο κι αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις προθέσεις ή το τελικό αποτέλεσμα, τα πρόσωπα αυτά προσπάθησαν σε μια κριτική προοπτική να συγκεκριμενοποιήσουν μια χριστιανική κοινωνική πράξη. Περαιτέρω, πρέπει κανείς να αναφέρει τη συμμετοχή των μελών της Εκκλησίας στην Εθνική Αντίσταση, τους επίσκόπους Ηλείας Αντώνιο, Σάμου Ειρηναίο και Κοζάνης Ιωακείμ και τον ηγούμενο αντάρτη αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκο - γνωστό και ως π. Ανυπόμονο - κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Στη συνάφεια αυτή ανήκουν, όσον αφορά τον αντιδικτατορικό αγώνα, και οι πολιτικοποιημένοι χριστιανοί - μέλη κυρίως της ¨Χριστιανικής Δημοκρατίας¨ (Χ.Δ.) με πρόεδρο το Νίκο Ψαρουδάκη κατά τη διάρκεια της επταετίας (1967-1974) - τη στιγμή μάλιστα που το σύνολο σχεδόν της Διοίκησης της Εκκλησίας και των θρησκευτικών οργανώσεων είχαν ταυτιστεί ολοκληρωτικά με το δικτατορικό καθεστώς…»
Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η έρευνα και παρουσίαση της δράσης των πολιτικοποιημένων χριστιανών ενάντια στο καθεστώς της επταετούς δικτατορίας. Το όλο ζήτημα συνιστά μια ειδικότερη πτυχή του ερωτήματος για τη σχέση Ορθοδοξίας και Πολιτικής, δηλαδή της σχέσης της Εκκλησίας μ' ένα δικτατορικό καθεστώς που παρουσιάστηκε περιβεβλημένο και με χριστιανικό ένδυμα.
Το βιβλίο έχει 154 σελίδες και χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο «Εκκλησία, οργανώσεις και έντυπα κατά τη δικτατορία», γίνεται μια παρουσίαση της στάσης της Διοίκησης της Εκκλησίας αλλά και των θρησκευτικών οργανώσεων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή, αυτό κρίθηκε απαραίτητο προκειμένου να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του εκκλησιαστικού κλίματος της εποχής, αλλά και του εκκλησιαστικού περιβάλλοντος, παρά την ύπαρξη του οποίου οι Χριστιανοσοσιαλιστές επέλεξαν να αντιταχθούν στη δικτατορία.
Στο δεύτερο κεφάλαιο « Η πρώτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα των πολιτικοποιημένων χριστιανών», παρουσιάζονται οι απέλπιδες προσπάθειες του Νίκου Ψαρουδάκη, αλλά και άλλων στελεχών του κινήματος, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο αλλά και άλλους Ιεράρχες για όσα συμβαίνουν και να τους θέσουν προ των ευθυνών τους, απόπειρα που απέτυχε. Επίσης, αναφέρεται η αντίθεση του Ν. Ψαρουδάκη και της Χ.Δ. στο Σύνταγμα που πρότεινε η Δικτατορία. Στο τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο, «Δεύτερη φάση της αντιδικτατορικής δράσης των χριστιανών: Ιανουάριος 1970 - Μάρτιος 1972» και «Τρίτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα - η τελική ρήξη και ο καταλυτικός ρόλος της ¨ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ¨», γίνεται η παρουσίαση των αγώνων και της δράσης των ελλήνων Χριστιανοκοινωνιστών καθώς και των διώξεων που υπέστησαν. Την εποχή αυτή αρχίζει να εκδηλώνεται στο θεολογικό χώρο της πατρίδας μας μια πρώτη αποδοχή των θέσεων της Χ.Δ. Παράλληλα, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τη θεολογικοπολιτική παρουσία του Κινήματος από ομάδες, κινήσεις και προσωπικότητες του εξωτερικού, που ανήκουν σε όλα τα χριστιανικά δόγματα. Το πέμπτο κεφάλαιο, «Τέταρτη φάση του αντιδικτατορικού αγώνα των πολιτικοποιημένων χριστιανών - ο Ψαρουδάκης στη Γυάρο - πτώσης της Δικτατορίας», αναφέρεται στην οριστική ρήξη της Χ.Δ. με το καθεστώς. Η εφημερίδα ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ κλείνει και ο ηγέτης του Κινήματος Νίκος Ψαρουδάκης φυλακίζεται και εξορίζεται στη Γυάρο.
Sunday, November 16, 2014
Φοβάμαι...
Φοβάμαι τους ανθρώπους που εφτά χρόνια έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου– βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας «Δώστε τη χούντα στο λαό».
Φοβάμαι τους ανθρώπους που με καταλερωμένη τη φωλιά πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους που σου 'κλειναν την πόρτα μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους που γέμιζαν τις ταβέρνες και τα 'σπαζαν στα μπουζούκια κάθε βράδυ και τώρα τα ξανασπάζουν όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν και τώρα σε λοιδορούν γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους. Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.
Το ποίημα «Φοβάμαι» γράφτηκε τον Νοέμβρη του 1983 και δημοσιεύτηκε στην εφημ. Αυγή.
Φοβάμαι τους ανθρώπους που με καταλερωμένη τη φωλιά πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους που σου 'κλειναν την πόρτα μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους που γέμιζαν τις ταβέρνες και τα 'σπαζαν στα μπουζούκια κάθε βράδυ και τώρα τα ξανασπάζουν όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν και τώρα σε λοιδορούν γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους. Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.
Μανόλης Αναγνωστάκης
Το ποίημα «Φοβάμαι» γράφτηκε τον Νοέμβρη του 1983 και δημοσιεύτηκε στην εφημ. Αυγή.
Wednesday, November 12, 2014
Μάριος Ζέρβας: Δεν μετανιώνω, γιατί υπερασπίστηκα τη γενιά μου
11 Μαρτίου 2010. Ο Μάριος Ζέρβας κατεβαίνει μαζί με τους φίλους του σε μια πορεία διαμαρτυρίας, για να διαδηλώσει ειρηνικά. Ήταν εκείνη ακριβώς την ημέρα που η ζωή του θα άλλαζε άρδην, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με το πιο βίαιο πρόσωπο του νόμου. Δυνάμεις των ΜΑΤ τον συλλαμβάνουν. Προπηλακισμοί, υβρεολόγιο, προσαγωγή και σύλληψη. Η συνέχεια για εκείνον και τους οικείους του ήταν σκληρή: ένα βαρύ κατηγορητήριο (ρίψη και κατοχή μολότοφ, διατάραξη της κοινής ειρήνης και σκόπιμη σωματική βλάβη), με τις επιβαρυντικές διατάξεις του “κουκουλονόμου”, πέντε ημέρες στα κρατητήρια της ΓΑΔΑ και άλλες 39 εγκλεισμός στην α’ πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, έως την αποφυλάκισή του, με περιοριστικούς όρους.
12 Νοεμβρίου 2014. Τέσσερα χρόνια μετά, ο Μάριος συνεχίζει τη ζωή του, εξασκώντας ως επάγγελμα αυτό που αγαπά περισσότερο, την κολύμβηση. Την Τετάρτη, ξεκινά η δίκη του στο Τριμελές Εφετείο Αθηνών. Ήδη, με αίτημα να αθωωθεί, τη μέρα της δίκης στις 09:00 το πρωί έχει προγραμματιστεί συγκέντρωση συμπαράστασης έξω από το κτίριο του Εφετείου.
Ο Μάριος, ένας νέος, βαθιά συναισθηματικός, με ήρεμο τόνο αλλά και με μια ειλικρίνεια αφοπλιστική μιλά στο Tvxs.gr για τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, λίγες μόλις ώρες προτού δώσει μια από τις πιο σημαντικές μάχες της ζωής του.
- Βρίσκεσαι αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη. Τι είναι αυτό που σκέφτεσαι περισσότερο, λίγο πριν την έναρξη αυτής της δίκης;
Μάριος Ζέρβας: Θαρρώ πως σε αυτή τη φάση έχει περάσει καιρός και έχουν καταλαγιάσει τα πράγματα μέσα μου. Ελπίζω, πλέον, σε μια δίκαιη αντιμετώπιση της κατάστασης. Γιατί, εάν το βάλουμε από την αρχή πώς πήγε το πράγμα, η πρώτη απόπειρα απονομής δικαιοσύνης που έγινε ενώπιον του ανακριτή, μάλλον δεν πήγε καλά. Ο ανακριτής άκουσε μόνον εμένα και έναν μάρτυρα, ενώ άκουσε τρεις κατήγορους, που ήταν οι άνδρες των ΜΑΤ. Οπότε αυτό, όπως καταλαβαίνεις, δεν ήταν απόλυτα ισότιμο.
- Έμεινες στη φυλακή 44 ημέρες. Ποιες ήταν οι εμπειρίες που αποκόμισες από τις ημέρες εκείνες μέσα στο κελί;
Μ.Ζ.: Πώς μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος, ο οποίος στερείται κάθε πτυχή της ελευθερίας του αλλά και άμεσα δικαιώματα; Της συναναστροφής, της βόλτας του, της σκέψης του. Σε ένα περιβάλλον, όπου υφίστασαι εγκλεισμό, ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματα και οι σκέψεις; Είναι όπως όλες οι εμπειρίες που περνάμε στη ζωή μας, όλες κάτι μας δίνουν. Έχουμε κάτι να πάρουμε, όσο κι αν αυτό μπορεί να ακούγεται κάπως απόλυτο. Ωστόσο, η δική μου εμπειρία είναι κάτι που σίγουρα δεν θέλεις. Δεν τη θέλει σίγουρα κανείς. Ωστόσο, αυτοί που στέλνουν ανθρώπους με τέτοια ευκολία στη φυλακή, ας βάλουν τους εαυτούς τους στη θέση των φυλακισμένων, να δουν πώς πραγματικά είναι και όχι να βάζουν τον κόσμο απέναντι.
- Βγαίνεις από τη φυλακή με περιοριστικούς όρους...
Μ.Ζ.: Ναι, μετά το πέρας των 40 ημερών, βγήκα με απόφαση του Δικαστικού Συμβουλίου, που δέχτηκε την αίτηση αποφυλάκισης, με περιοριστικούς όρους, δηλαδή κάθε 1η και 16 του μήνα να παρουσιάζομαι στην αστυνομία και απαγόρευση εξόδου από τη χώρα. Ο πρώτος όρος έχει φύγει, έχει αρθεί, ο δεύτερος παραμένει ακόμα.
- Πώς θυμάσαι την ημέρα της σύλληψής σου;
Ξεκινήσαμε με τους φίλους μου, τη Χρυσάνθη και το Φίλιππο, να κατεβούμε στην πορεία. Εκείνο το μεσημέρι θα πήγαινα στη δουλειά μου, στο κολυμβητήριο. Στο σημείο, όπου βρισκόμασταν, στη συμβολή Πανεπιστημίου και Σίνα, λίγο πιο κάτω έχει σταματήσει η πορεία και αστυνομικοί πραγματοποιούν κάποιες συλλήψεις. Παρατηρούμε τη σύλληψη, με περίσσειο ζήλο, ενός ανηλίκου από άνδρες των ΜΑΤ και αποφασίζουμε να διαμαρτυρηθούμε ως εκπαιδευτικοί για την κατάσταση αυτή. Ξαφνικά βλέπουμε δυνάμεις των ΜΑΤ να πλησιάζουν γύρω μας και αρχίζουμε να τραβιόμαστε προς τα πίσω. Εκεί ακριβώς, δέχομαι μια επίθεση, ένα χέρι να με τραβάει από τα μαλλιά, με περίσσειο μένος και δύναμη. Από εκεί και πέρα ξεκινάει η στιγμή της σύλληψης.
- Απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που σου φέρθηκαν με αυτό το βίαιο τρόπο, πώς βλέπεις τον εαυτό σου;
Μ.Ζ.: Εννοείς τους τρεις άνδρες των ΜΑΤ... Είναι δύσκολο να το περιγράψεις. Βρίσκεσαι σε μια κατάσταση από εκεί και μετά που δεν μπορείς να συνειδητοποιήσεις, δεν καταλαβαίνεις τι σου έχει συμβεί. Αλλά από εκεί και μετά, καταλήγεις με τις μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, που τους δίνουν μεγαλύτερη αξία από τις δικές σου και αυτό δεν μπορώ να το καταλάβω. Γιατί έχει μεγαλύτερη δύναμη και αξίας ο λόγος ενός άντρα των ΜΑΤ απ’ ό,τι ενός άλλου απλού πολίτη; Και βρίσκεσαι εξαιτίας αυτών των ανθρώπων στη φυλακή. Ε, δεν μπορείς να νιώσεις καλά γι’ αυτούς! Εκείνη τη στιγμή που με συλλάβανε προσπαθούσα να δω τι συμβαίνει και να ηρεμήσω και κυρίως να ηρεμήσω αυτούς που βρίσκονταν γύρω μου. Εγώ, από την πρώτη στιγμή, σε αυτούς τους ανθρώπους, έλεγα «ήρεμα, ήρεμα δεν έγινε κάτι». Οι απαντήσεις που έπαιρνα ήταν απλά επιθετικοί προσδιορισμοί για τη μητέρα μου. Μπαίνοντας στη φυλακή, αυτούς τους ανθρώπους τους άφησα. Τους απώθησα από το μυαλό μου, τους παράτησα, δεν ασχολήθηκα άλλο μαζί τους. Είναι λίγο αυτό που μου συνέβη στη σύλληψη σε σύγκριση με αυτό που ερχόταν μπροστά μου, η φυλακή.
- Έχοντας βιώσει όλη αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, εάν μπορούσες να γυρίσεις το χρόνο πίσω, θα ξανακατέβαινες στην πορεία της 11ης Μαρτίου;
Αυτό που έχει γίνει, που έχει συμβεί, δεν αλλάζει. Με τίποτα. Δεν μπορώ να μετανιώσω για καμία στιγμή, για το ότι υπερασπίστηκα τα δικαιώματά μου, τα δικαιώματα των γενιών που έρχονται, τα δικαιώματα των γονιών μου και των ανθρώπων που αγαπάω. Για αυτόν, ακριβώς, τον λόγο δεν μετανιώνω για τίποτα, ούτε για ό,τι μου συνέβη, ούτε για τίποτε άλλο.
- Σε ευχαριστούμε πολύ...
Μ.Ζ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Συνέντευξη στον Χρήστο Παναγόπουλο για τον TVXS
Λουκάρεως 14 4ος όροφος, αίθουσα 100Α ΝΑ ΑΘΩΩΘΕΙ Ο ΜΑΡΙΟΣ ΖΕΡΒΑΣ
12 Νοεμβρίου 2014. Τέσσερα χρόνια μετά, ο Μάριος συνεχίζει τη ζωή του, εξασκώντας ως επάγγελμα αυτό που αγαπά περισσότερο, την κολύμβηση. Την Τετάρτη, ξεκινά η δίκη του στο Τριμελές Εφετείο Αθηνών. Ήδη, με αίτημα να αθωωθεί, τη μέρα της δίκης στις 09:00 το πρωί έχει προγραμματιστεί συγκέντρωση συμπαράστασης έξω από το κτίριο του Εφετείου.
Ο Μάριος, ένας νέος, βαθιά συναισθηματικός, με ήρεμο τόνο αλλά και με μια ειλικρίνεια αφοπλιστική μιλά στο Tvxs.gr για τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, λίγες μόλις ώρες προτού δώσει μια από τις πιο σημαντικές μάχες της ζωής του.
- Βρίσκεσαι αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη. Τι είναι αυτό που σκέφτεσαι περισσότερο, λίγο πριν την έναρξη αυτής της δίκης;
Μάριος Ζέρβας: Θαρρώ πως σε αυτή τη φάση έχει περάσει καιρός και έχουν καταλαγιάσει τα πράγματα μέσα μου. Ελπίζω, πλέον, σε μια δίκαιη αντιμετώπιση της κατάστασης. Γιατί, εάν το βάλουμε από την αρχή πώς πήγε το πράγμα, η πρώτη απόπειρα απονομής δικαιοσύνης που έγινε ενώπιον του ανακριτή, μάλλον δεν πήγε καλά. Ο ανακριτής άκουσε μόνον εμένα και έναν μάρτυρα, ενώ άκουσε τρεις κατήγορους, που ήταν οι άνδρες των ΜΑΤ. Οπότε αυτό, όπως καταλαβαίνεις, δεν ήταν απόλυτα ισότιμο.
- Έμεινες στη φυλακή 44 ημέρες. Ποιες ήταν οι εμπειρίες που αποκόμισες από τις ημέρες εκείνες μέσα στο κελί;
Μ.Ζ.: Πώς μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος, ο οποίος στερείται κάθε πτυχή της ελευθερίας του αλλά και άμεσα δικαιώματα; Της συναναστροφής, της βόλτας του, της σκέψης του. Σε ένα περιβάλλον, όπου υφίστασαι εγκλεισμό, ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματα και οι σκέψεις; Είναι όπως όλες οι εμπειρίες που περνάμε στη ζωή μας, όλες κάτι μας δίνουν. Έχουμε κάτι να πάρουμε, όσο κι αν αυτό μπορεί να ακούγεται κάπως απόλυτο. Ωστόσο, η δική μου εμπειρία είναι κάτι που σίγουρα δεν θέλεις. Δεν τη θέλει σίγουρα κανείς. Ωστόσο, αυτοί που στέλνουν ανθρώπους με τέτοια ευκολία στη φυλακή, ας βάλουν τους εαυτούς τους στη θέση των φυλακισμένων, να δουν πώς πραγματικά είναι και όχι να βάζουν τον κόσμο απέναντι.
- Βγαίνεις από τη φυλακή με περιοριστικούς όρους...
Μ.Ζ.: Ναι, μετά το πέρας των 40 ημερών, βγήκα με απόφαση του Δικαστικού Συμβουλίου, που δέχτηκε την αίτηση αποφυλάκισης, με περιοριστικούς όρους, δηλαδή κάθε 1η και 16 του μήνα να παρουσιάζομαι στην αστυνομία και απαγόρευση εξόδου από τη χώρα. Ο πρώτος όρος έχει φύγει, έχει αρθεί, ο δεύτερος παραμένει ακόμα.
- Πώς θυμάσαι την ημέρα της σύλληψής σου;
Ξεκινήσαμε με τους φίλους μου, τη Χρυσάνθη και το Φίλιππο, να κατεβούμε στην πορεία. Εκείνο το μεσημέρι θα πήγαινα στη δουλειά μου, στο κολυμβητήριο. Στο σημείο, όπου βρισκόμασταν, στη συμβολή Πανεπιστημίου και Σίνα, λίγο πιο κάτω έχει σταματήσει η πορεία και αστυνομικοί πραγματοποιούν κάποιες συλλήψεις. Παρατηρούμε τη σύλληψη, με περίσσειο ζήλο, ενός ανηλίκου από άνδρες των ΜΑΤ και αποφασίζουμε να διαμαρτυρηθούμε ως εκπαιδευτικοί για την κατάσταση αυτή. Ξαφνικά βλέπουμε δυνάμεις των ΜΑΤ να πλησιάζουν γύρω μας και αρχίζουμε να τραβιόμαστε προς τα πίσω. Εκεί ακριβώς, δέχομαι μια επίθεση, ένα χέρι να με τραβάει από τα μαλλιά, με περίσσειο μένος και δύναμη. Από εκεί και πέρα ξεκινάει η στιγμή της σύλληψης.
- Απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που σου φέρθηκαν με αυτό το βίαιο τρόπο, πώς βλέπεις τον εαυτό σου;
Μ.Ζ.: Εννοείς τους τρεις άνδρες των ΜΑΤ... Είναι δύσκολο να το περιγράψεις. Βρίσκεσαι σε μια κατάσταση από εκεί και μετά που δεν μπορείς να συνειδητοποιήσεις, δεν καταλαβαίνεις τι σου έχει συμβεί. Αλλά από εκεί και μετά, καταλήγεις με τις μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, που τους δίνουν μεγαλύτερη αξία από τις δικές σου και αυτό δεν μπορώ να το καταλάβω. Γιατί έχει μεγαλύτερη δύναμη και αξίας ο λόγος ενός άντρα των ΜΑΤ απ’ ό,τι ενός άλλου απλού πολίτη; Και βρίσκεσαι εξαιτίας αυτών των ανθρώπων στη φυλακή. Ε, δεν μπορείς να νιώσεις καλά γι’ αυτούς! Εκείνη τη στιγμή που με συλλάβανε προσπαθούσα να δω τι συμβαίνει και να ηρεμήσω και κυρίως να ηρεμήσω αυτούς που βρίσκονταν γύρω μου. Εγώ, από την πρώτη στιγμή, σε αυτούς τους ανθρώπους, έλεγα «ήρεμα, ήρεμα δεν έγινε κάτι». Οι απαντήσεις που έπαιρνα ήταν απλά επιθετικοί προσδιορισμοί για τη μητέρα μου. Μπαίνοντας στη φυλακή, αυτούς τους ανθρώπους τους άφησα. Τους απώθησα από το μυαλό μου, τους παράτησα, δεν ασχολήθηκα άλλο μαζί τους. Είναι λίγο αυτό που μου συνέβη στη σύλληψη σε σύγκριση με αυτό που ερχόταν μπροστά μου, η φυλακή.
- Έχοντας βιώσει όλη αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, εάν μπορούσες να γυρίσεις το χρόνο πίσω, θα ξανακατέβαινες στην πορεία της 11ης Μαρτίου;
Αυτό που έχει γίνει, που έχει συμβεί, δεν αλλάζει. Με τίποτα. Δεν μπορώ να μετανιώσω για καμία στιγμή, για το ότι υπερασπίστηκα τα δικαιώματά μου, τα δικαιώματα των γενιών που έρχονται, τα δικαιώματα των γονιών μου και των ανθρώπων που αγαπάω. Για αυτόν, ακριβώς, τον λόγο δεν μετανιώνω για τίποτα, ούτε για ό,τι μου συνέβη, ούτε για τίποτε άλλο.
- Σε ευχαριστούμε πολύ...
Μ.Ζ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Συνέντευξη στον Χρήστο Παναγόπουλο για τον TVXS
H σημερινή δίκη διεκόπη και το δικαστήριο του Μάριου Ζέρβα μεταφέρθηκε για τις 2 Δεκέμβρη, 2014. Η αλληλεγγύη και η προσέλευση του κόσμου ήταν συγκινητική.
ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΞΑΝΑ την Τρίτη 2/12 στις 9πμ Α’ΤΡΙΜΕΛΕΣ ΕΦΕΤΕΙΟ ΚΑΚΟΥΡΓΗΜΑΤΩΝΛουκάρεως 14 4ος όροφος, αίθουσα 100Α ΝΑ ΑΘΩΩΘΕΙ Ο ΜΑΡΙΟΣ ΖΕΡΒΑΣ
Tuesday, November 11, 2014
«Δεν μπορεί ο κάθε τσόγλανος»
Ένας «αποσυρμένος» μεγάλος ηθοποιός και ένας νεαρός δημοσιογράφος. Μία συνέντευξη που εξελίσσεται σε μια από ψυχής εξομολόγηση. Δύο κόσμοι που συγκρούονται επιστρατεύοντας όλα τα όπλα τους. Μια παρ’ολίγον φιλία που ξεγυμνώνει αυτόν που την έχει πραγματικά ανάγκη. Πάντα αυτό δεν συμβαίνει; Κουρασμένος από την μετριότητα που τον περιβάλλει ο ένας και οχυρωμένος στην αλεξίσφαιρη μετριότητά του ο άλλος. Ποιο είναι επιτέλους το μεγάλο μυστικό; Και πότε θα εκραγεί; Ένα ρινγκ η σκηνή και πώς να βγεις αλώβητος από το μακελειό;
"Δεν μπορεί ο κάθε τσόγλανος" του Κίμωνα Ρηγόπουλου στο θέατρο σημείο, Χ. Τρικούπη 4, πίσω από το Πάντειο, τηλ.2109229579. Από 22 Νοεμβρίου 2014, κάθε Σάββατο στις 21.30 και Κυριακή στις 19.30. Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ, φοιτητικά 8 ευρώ
"Δεν μπορεί ο κάθε τσόγλανος" του Κίμωνα Ρηγόπουλου στο θέατρο σημείο, Χ. Τρικούπη 4, πίσω από το Πάντειο, τηλ.2109229579. Από 22 Νοεμβρίου 2014, κάθε Σάββατο στις 21.30 και Κυριακή στις 19.30. Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ, φοιτητικά 8 ευρώ
Σκηνοθεσία: Τζένη Σκαρλάτου
Σκηνικό: Μαρία Βλαντή
Φωτισμοί: Δημήτρης Μαργαρίτης
Μουσική επιλογή: Βίκτωρ-Κίμων Γεράρδος
Φωτογραφίες-βίντεο: Βάλλυ Κωνσταντοπούλου, Θάνος Πολύδωρας
Παίζουν: Κίμων Ρηγόπουλος, Τζέρυ Άρτις
Σκηνικό: Μαρία Βλαντή
Φωτισμοί: Δημήτρης Μαργαρίτης
Μουσική επιλογή: Βίκτωρ-Κίμων Γεράρδος
Φωτογραφίες-βίντεο: Βάλλυ Κωνσταντοπούλου, Θάνος Πολύδωρας
Παίζουν: Κίμων Ρηγόπουλος, Τζέρυ Άρτις
Friday, November 7, 2014
Απογοήτευση στην επαναστατημένη Ρωσία!
Με αφορμή τα 97 χρόνια από την Οκτωβριανή επανάσταση (7 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) η "Κόκκινη Πιπεριά" προτείνει το βιβλίο της Εμμα Γκόλντμαν: "Η απογοήτευση μου στη Ρωσία - Δυο χρόνια στη Ρωσία (1920-1921)". Μαρτυρία ζωντανή, αδιαμεσολάβητη, μέσα από συναντήσεις και συνομιλίες με ένα τεράστιο φάσμα πρωταγωνιστών της ιστορίας (από τον Λένιν και την ηγεσία των μπολσεβίκων μέχρι «ανώνυμους» μπολσεβίκους εργάτες, φαντάρους αλλά και παράνομους αναρχικούς και σοσιελεπαναστάτες σε δυσμένεια).
Σελίδα τη σελίδα ο πρωταρχικός ενθουσιασμός της Γκόλντμαν για τη χώρα των σοβιέτ μετατρέπεται σε αμφιβολία, σκεπτικισμό, απογοήτευση, οργισμένη απόρριψη. Διαπιστώνει την απόσταση ανάμεσα στις διακηρύξεις και την πραγματικότητα, τον εξωφρενικό και τερατώδη μηχανισμό προπαγάνδας που είναι ταυτόχρονα μηχανισμός ελέγχου, αποκλεισμού των διαφορετικών φωνών, οργάνωσης του εκτεταμμένου «κυνηγιού μαγισσών» για τους διαφωνούντες μέσα κι έξω απ’ το κόμμα.
Μια μικρή παρατήρηση αφορά τα ζητήματα της τέχνης στη μετεπαναστατική περίοδο, που η συγγραφέας θίγει αλλά δεν θα μπορούσε ακόμη να γνωρίζει (γιατί οι εξελίξεις είτε ήταν υπόγειες είτε τα αποτελέσματα φάνηκαν στα αμέσως επόμενα χρόνια): Η Γκόλντμαν με απογοήτευση διαπιστώνει καλλιτεχνική στασιμότητα και απονέκρωση εξαιτίας της ακολουθούμενης κυβερνητικής πολιτικής, ωστόσο πολύ σύντομα οι εξελίξεις π.χ. στο χώρο του κινηματογράφου θα είναι εκρηκτικές και θα αφήσουν το σημάδι τους παγκόσμια με την ορμητική εμφάνιση του Αϊζενστάϊν, του Βερτόφ, του Πουντόβκιν και άλλων σημαντικών δημιουργών.
Μια παράλληλη, αντίστοιχης σημασίας, εξέλιξη βλέπουμε να συμβαίνει στη ζωγραφική με τη δουλειά του Καντίνσκι, του Σαγκάλ και των υπόλοιπων ζωγράφων της «Ρώσικης πρωτοπορίας». Στην ποίηση ο Μαγιακόφσκι θα βάλει την ανεξίτηλη σφραγίδα του, αποδεινύοντας ότι η τέχνη δεν σταματάει να αναπτύσσεται ξεπερνώντας τις κοντόφθαλμες κομματικές ντιρεκτίβες.
Ακόμα και αν δεν ταυτιστεί κανείς απόλυτα με τις επιμέρους παρατηρήσεις της Γκόλντμαν, η μαρτυρία της διατηρεί ακέραιη τη σημασία της γιατί καταγράφει την αποτυχία του μπολσεβίκικου βολονταρισμού που επιδίωξε να δημιουργήσει μια κοινωνία ανθρώπινης απελευθέρωσης με εκτεταμένες διοικητικές, αυταρχικές μεθοδεύσεις.
Γεννημένη σε μικρομεσαία αστική οικογένεια ιδιοκτητών μικρής επιχείρησης στη Λιθουανία, η Emma Goldman (Έμμα Γκόλντμαν) από μικρή μισούσε την εξουσία αφού ως παιδί είχε δει ένα δούλο να μαστιγώνεται στο δρόμο δημοσίως από τον αφέντη του, ενώ τα πρώτα της ερωτικά σκιρτήματα στην εφηβεία ήταν με έναν υπηρέτη. Ο μαγαζάτορας πατέρας της δεν την έγραψε στο σχολείο γιατί πίστευε πως οι γυναίκες πρέπει μόνο να γεννάνε παιδιά, κι έτσι η Goldman διάβαζε μόνη της βιβλία ως αυτοδίδακτη, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα πολιτικά δοκίμια. Τελικά αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή της στο αναρχοκομμουνιστικό κίνημα αφότου έμαθε για το κρέμασμα τεσσάρων αναρχικών στο Σικάγο μετά απο μια απεργεία στην οποία έπεσε πιστολίδι, τη γνωστή υπόθεση του Χέϊμάρκετ (Haymarket affair). Οι γονείς της, μην συμφωνόντας με τις ριζοσπαστικές τροπές της συμπεριφοράς της, την έδιωξαν από το σπίτι, κι έτσι η Goldman έφυγε ως μετανάστρια στις ΗΠΑ και γνωρίστηκε με τους εκεί αναρχικούς. Έζησε από το 1869 ως το 1940 και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αναρχισμού στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Χιλιάδες κόσμος άκουγε τις ομιλίες της και διάβαζε τα γραπτά της, τα οποία εξέδιδε σε αναρχική εφημερίδα που ίδρυσε.
Σελίδα τη σελίδα ο πρωταρχικός ενθουσιασμός της Γκόλντμαν για τη χώρα των σοβιέτ μετατρέπεται σε αμφιβολία, σκεπτικισμό, απογοήτευση, οργισμένη απόρριψη. Διαπιστώνει την απόσταση ανάμεσα στις διακηρύξεις και την πραγματικότητα, τον εξωφρενικό και τερατώδη μηχανισμό προπαγάνδας που είναι ταυτόχρονα μηχανισμός ελέγχου, αποκλεισμού των διαφορετικών φωνών, οργάνωσης του εκτεταμμένου «κυνηγιού μαγισσών» για τους διαφωνούντες μέσα κι έξω απ’ το κόμμα.
Μια μικρή παρατήρηση αφορά τα ζητήματα της τέχνης στη μετεπαναστατική περίοδο, που η συγγραφέας θίγει αλλά δεν θα μπορούσε ακόμη να γνωρίζει (γιατί οι εξελίξεις είτε ήταν υπόγειες είτε τα αποτελέσματα φάνηκαν στα αμέσως επόμενα χρόνια): Η Γκόλντμαν με απογοήτευση διαπιστώνει καλλιτεχνική στασιμότητα και απονέκρωση εξαιτίας της ακολουθούμενης κυβερνητικής πολιτικής, ωστόσο πολύ σύντομα οι εξελίξεις π.χ. στο χώρο του κινηματογράφου θα είναι εκρηκτικές και θα αφήσουν το σημάδι τους παγκόσμια με την ορμητική εμφάνιση του Αϊζενστάϊν, του Βερτόφ, του Πουντόβκιν και άλλων σημαντικών δημιουργών.
Μια παράλληλη, αντίστοιχης σημασίας, εξέλιξη βλέπουμε να συμβαίνει στη ζωγραφική με τη δουλειά του Καντίνσκι, του Σαγκάλ και των υπόλοιπων ζωγράφων της «Ρώσικης πρωτοπορίας». Στην ποίηση ο Μαγιακόφσκι θα βάλει την ανεξίτηλη σφραγίδα του, αποδεινύοντας ότι η τέχνη δεν σταματάει να αναπτύσσεται ξεπερνώντας τις κοντόφθαλμες κομματικές ντιρεκτίβες.
Ακόμα και αν δεν ταυτιστεί κανείς απόλυτα με τις επιμέρους παρατηρήσεις της Γκόλντμαν, η μαρτυρία της διατηρεί ακέραιη τη σημασία της γιατί καταγράφει την αποτυχία του μπολσεβίκικου βολονταρισμού που επιδίωξε να δημιουργήσει μια κοινωνία ανθρώπινης απελευθέρωσης με εκτεταμένες διοικητικές, αυταρχικές μεθοδεύσεις.
Γεννημένη σε μικρομεσαία αστική οικογένεια ιδιοκτητών μικρής επιχείρησης στη Λιθουανία, η Emma Goldman (Έμμα Γκόλντμαν) από μικρή μισούσε την εξουσία αφού ως παιδί είχε δει ένα δούλο να μαστιγώνεται στο δρόμο δημοσίως από τον αφέντη του, ενώ τα πρώτα της ερωτικά σκιρτήματα στην εφηβεία ήταν με έναν υπηρέτη. Ο μαγαζάτορας πατέρας της δεν την έγραψε στο σχολείο γιατί πίστευε πως οι γυναίκες πρέπει μόνο να γεννάνε παιδιά, κι έτσι η Goldman διάβαζε μόνη της βιβλία ως αυτοδίδακτη, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα πολιτικά δοκίμια. Τελικά αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή της στο αναρχοκομμουνιστικό κίνημα αφότου έμαθε για το κρέμασμα τεσσάρων αναρχικών στο Σικάγο μετά απο μια απεργεία στην οποία έπεσε πιστολίδι, τη γνωστή υπόθεση του Χέϊμάρκετ (Haymarket affair). Οι γονείς της, μην συμφωνόντας με τις ριζοσπαστικές τροπές της συμπεριφοράς της, την έδιωξαν από το σπίτι, κι έτσι η Goldman έφυγε ως μετανάστρια στις ΗΠΑ και γνωρίστηκε με τους εκεί αναρχικούς. Έζησε από το 1869 ως το 1940 και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αναρχισμού στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Χιλιάδες κόσμος άκουγε τις ομιλίες της και διάβαζε τα γραπτά της, τα οποία εξέδιδε σε αναρχική εφημερίδα που ίδρυσε.
Ως επαναστάτρια, η Emma Goldman σχεδίασε μαζί με τον αναρχικό δια βίου εραστή της Alexander Berkman (Αλέξανδρος Μπέρκμαν) τη δολοφονία του «πιο μισητού ανθρώπου στις ΗΠΑ», το βιομηχανικό διευθυντή Henry Clay Frick (Ερρίκος Κλάϊ Φρικ) ο οποίος είχε βάλει σκοπευτές να δολοφονήσουν εργάτες που έκαναν απεργεία. Η ιδέα τους ήταν πως μετά τη δολοφονία οι εργάτες θα έκαναν επανάσταση και θα έπεφτε ο καπιταλισμός, αλλά τελικά ο Berkman στο βιβλίο του μετά τη φυλακή έγραψε οτι κατάλαβε πως ο λαός της εποχής δεν είχε την πολιτική ωριμότητα να κατανοήσει τη πράξη τους. Το ζευγάρι αποφάσισε η επίθεση να γίνει από τον Berkman και η Emma να προσπαθήσει να εξηγήσει στο λαό τη πράξη του ώστε να γίνει η επανάσταση. Για να μπορέσουν να βρουν γρήγορα χρήματα για την υποστήριξη αυτού του σχεδίου, η Emma Goldman προσπάθησε να εργαστεί ως παροχέας σεξουαλικών υπηρεσιών, αλλά τελικά απορίφτηκε από τους άντρες πελάτες διότι το παρουσιαστικό της δεν ταίριαζε με τις απόψεις της συντηριτικής κοινωνίας τότε περί γυναικείου ερωτισμού.
Τελικά μαζεύτηκαν τα χρήματα αφότου η Goldman έγραψε σε μια ανιψιά της οτι είχε ανάγκη για χρήματα επειδή ήταν σοβαρά άρρωστη, και έτσι μετά ο εραστής της προσπάθησε να φτιάξει μια βόμβα αλλά δεν τα κατάφερε. Έτσι πήγε να αγοράσει ένα καλό κουστούμι για να μοιάζει με αστός και έχοντας πάνω του ένα πιστόλι και ένα μαχαίρι ποτισμένο με δηλητήριο πήγε στο γραφείο του διευθυντή-στόχου ως επισκέπτης για δουλειές. Ο Berkman, μπήκε οπλισμένος στο γραφείο του διευθυντή και μόλις ετοιμαζόταν να τραβήξει το όπλο του ο βιομήχανος σηκώθηκε από τη καρέκλα του προσπαθώντας να τη γλυτώσει, αλλά η σφέρα τον πέτυχε στο κεφάλι και τον έριξε κάτω. Τότε ο Berkman ξαναπυροβόλησε και τον ξαναπέτυχε στον αυχένα, προκαλώντας μεγάλη αιμοραγία στο φονιά των εργατών. Ο αντιπρόεδρος του εργοστασίου όμως που άκουσε το σαματά μπήκε και έπιασε το όπλο του Berkman λίγο πριν ρίξει τη τρίτη σφέρα που θα προκαλούσε και το θάνατο του διευθυντή. Ο Berkman, γνήσιος αναρχικός αγωνιστής, έπιασε τότε ένα μαχαίρι που είχε και προσπάθησε με αυτό να αποτελειώσει τον εκμεταλευτή και του κατάφερε τέσσερεις μαχαιριές στο πόδι.
Τελικά ο αντιπρόεδρος και υπάλληλοι της εταιρείας (μην έχοντας ταξική συνείδηση) ακινητοποίησαν τον Berkman, τον οποίο έπιασε η αστυνομία όταν μπήκε στο γραφείο. Ο βιομήχανος τελικά έζησε. Ο Berkman καταδικάστηκε σε 22 χρόνια φυλακή. Η αστυνομία δε μπόρεσε να καταδικάσει την ερωμένη του κι έτσι έπεισε τον σπιτονοικοκύρη της να τη διώξει από το σπίτι που νοίκιαζε. Η πράξη του Berkman καταδικάστηκε και από πολλούς αναρχικούς. Ένας παλιός φίλος του ζευγαριού επίσης τους καταδίκασε, και σε μια δημόσια ομιλία του η 23χρονη τότε Emma Goldman πήγε με ένα μικρό μαστίγιο και απαίτησε να ζητήσει συγνώμη δημοσίως. Όταν εκείνος αρνήθηκε, η Goldman επιτέθηκε εναντίων του και τον κτύπησε με το μικρό μαστίγιο μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος, κάτι για το οποίο αργότερα είπε οτι οφειλόταν σε έλλειψη ώριμης σκέψης σε τόσο νεαρή ηλικία. Τελικά κάποιοι εργάτες που κινητοποιήθηκαν υπέρ τους πέτυχαν την αποφυλάκιση του Berkman έπειτα από 14 χρόνια. Ο άνθρωπος μετά την εμπειρία της φυλακής αισθανόταν τόσο κακοποιημένος που παρόλο που τον πρόσεχε στο σπίτι η Emma Goldman αυτός βρήκε ένα πιστόλι και προσπάθησε να αυτοκτονήσει.
Η Goldman για να τον βοηθήσει τον έβαλε να γράφει για την αναρχική εφημερίδα της, και αυτό βοήθησε τον Berkman να ξαναβρεί σιγά-σιγά τον εαυτό του. Η σχέση τους πέρασε μια μικρή κρίση όταν ο Berkman γνώρισε μια 15χρονη αναρχική και άρχισε μια σχέση μαζί της, μα η Goldman το θεώρησε ως μια τρέλα σαν αποτέλεσμα της φυλακής και απλά περίμενε μέχρι να του περάσει, κάτι το οποίο έγινε και το ζευγάρι τα ξαναβρήκε. Κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης η Goldman μάζεψε 3000 εργάτες σε μια πλατεία και τους είπε να ζητήσουν δουλειά από τους πλούσιους, αν δεν τους δώσουν τότε να ζητήσουν ψωμί, κι αν κι αυτό δεν τους το δώσουν τότε οι εργάτες να πάρουν το ψωμί μόνοι τους.
Τη συνέλαβαν ως υποκινήτρια εξέγερσης και στο αστυνομικό τμήμα της είπαν οτι θα την άφηναν ελεύθερη αν πρόδονε τους συντρόφους της και ενημέρωνε την αστυνομία για τις κινήσεις άλλων αναρχικών της περιοχής. Μόλις το άκουσε αυτό η Emma έπιασε ένα ποτήρι νερό και το πέταξε στο πρώσοπο του αστυνομικού που της έκανε αυτή τη πρόταση. Στο δικαστήριο χαρακτηρίστηκε ως εξαιρετικά επικίνδινη γυναίκα λόγω του αναρχισμού της και της αθεΐας της και κλείστηκε φυλακή. Όλο της το χρόνο στο κελί τον αφιέρωνε στο διάβασμα επαναστατικών βιβλίων και επιστημών όπως η ιατρική. Όταν αποφυλακίστηκε, 3000 εργάτες τη περίμεναν συγκεντρωμένοι. Στη φυλακή είχε μάθει αρκετή ιατρική αλλά στις ΗΠΑ δε μπόρεσε να βρει δουλειά κι έτσι πήγε στην Ευρώπη. Εκεί γνώρισε το Μαλατέστα, το Κροπότκιν και άλλους αναρχικούς και αναρχοκομμουνιστές.
Από τον αρχηγό των τότε Αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών (μετέπειτα CIA) θεωρούνταν ως μία από τις πιο επικίνδυνες αναρχικές της εποχής, η οποία μάλιστα είχε και εντονότατη φεμινιστική δράση. Ο αρχηγός του FBI, J Hoover, επίσης είπε πως η Goldman και ο Berkman ηταν χωρίς αμφιβολία οι πιο επικύνδινοι αναρχικοί. Με βάση τη νομοθεσία "Νόμος για την Απέλαση των Αναρχικών" (Anarchist Exclusion Act), κατάφερε να τη διώξει στη Ρωσία μαζί με 200 άλλους αναρχικούς. Τότε κυβέρνηση στη Ρωσία ήταν οι κομμουνιστές μπολσεβίκοι, και η Goldman είπε πως δε θα μπορούσε ποτέ να δουλέψει κάτω από μια κυβέρνηση, κομμουνιστικής ή όχι. Η Emma και ο αγαπημένος της πήγαν και γνώρισαν τον Λένιν (Vladimir Lenin), τότε αρχηγός της κυβέρνησης, ο οποίος τους είπε πως η έλλειψη ελευθερίας ήταν αναγκαία για το κομμουνισμό. Όμως όταν ταξίδεψαν σε όλη τη Ρωσσία για να δούνε με τα μάτια τους πώς κυβερνώνταν η χώρα, είδαν μεγάλη εκμετάλευση. Ο Berkman ήταν έτοιμος να δεχτεί τους μπολσεβίκους όμως, ενώ η Goldman παρέμεινε πιστή στον αναρχισμό, και τελικά έπεισε και τον Berkman να μείνει μαζί της.
Όταν ξέσπασε μια εργατική απεργεία στη Πετρούπολη το ζευγάρι την υποστήριξε με την ιδέα πως "το να μείνεις αμέτοχος σε μια τέτοια στιγμή είναι έγκλημα", και όταν η απεργεία έφτασε στη Κροστάνδη έγινε εξέγερση και οι μπολσεβίκοι έστηλαν το στρατό με αποτέλεσμα 600 νεκρούς ναύτες. Βλέπωντας τη κατάσταση, η Έμμα και ο Berkman αποφάσισαν πως τους ήταν αδύνατον να κάνουν κάτι χρήσιμο σε μια τέτοια τυρρανία και έφυγαν από τη Ρωσσία για να προωθήσουν τον αναρχισμό από μια χώρα στην οποία θα μπορούσαν τουλάχιστον να έχουν κάποια ελευθερία λόγου. Πήγανε στη Γερμανία, αλλά η υποστήριξη των εκεί ριζοσπαστών για το σοβιετικό καθεστώς δεν τους επέτρεπε να κάνουν πολλά, κι έτσι η Goldman έφυγε για Λονδίνο. Κι εκεί όμως όσοι την άκουσαν να μιλάει εναντίων των κομμουνιστών σοκαρίστηκαν και τη κορόϊδευαν για τον "ουτοπικό" αναρχικό ιδεαλισμό της. Η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να τη διώξει, όταν ένας σκοτσέζος αναρχικός τη παντρεύτηκε με λευκό γάμο (χωρίς σχέση, μόνο στα χαρτιά) για να πάρει βρεταννική υπηκοότητα και να μπορέσει να μείνει κι έτσι σώθηκε από μια απέλαση στη Σοβιετική Ένωση. Πήγε στη Γαλλία και μαζί με φίλους αναρχικούς έγραφε την αυτοβιογραφία της επί δύο χρόνια.
Ο Berkman επέμεινε να βάλει στο βιβλίο και αυτο-κριτική, κάτι που η Goldman έκανε. Η Έμμα επέμεινε στον εκδότη το βιβλίο να βγει με φτηνή τιμή 5 δολλαρίων, αλλά ο εκδότης τελικά το έβγαλε με 7,50 δολλάρια χωρίς η Goldman να μπορούσε να κάνει κάτι αφότου του είχε υπογράψει τα δικαιώματα. Ωστόσο λόγω της οικονομικής κρίσης τότε, ο εκδότης δε κατάφερε να πουλήσει πολλά αντίτυπα παρόλο που το βιβλίο θεωρήθηκε εξαιρετικό από κριτικούς αυτοβιογραφιών. Το 1933 η Goldman πήγε στις ΗΠΑ και κατάφερε να πάρει μια βίζα για να μείνει εκεί να κάνει δημόσιες ομιλίες, με τη συμφωνία να μη μιλάει για πολιτικά αλλά μόνο για την αυτοβιογραφία της. Βλέπωντας όμως το τεράστιο ενδιαφέρον που δημιουργούσε στις ομιλίες της και τη μαζική συμμετοχή μεγάλου αριθμού εργατών σε αυτές, η κυβέρνηση δεν της ανανέωσε τη βίζα και έτσι πήγε στο Καναδά. Ο Berkman που ήταν στη Γαλλία έκανε δυο εγχειρήσεις, και ενώ ανάρωνε ξέχασε την ημέρα γενεθλίων της αγαπημένης του. Η Goldman, μην λαμβάνοντας κάποια επικοινωνία την ημέρα των γενεθλίων της, έγραψε ένα γράμμα μεγάλης λύπης στον Berkman, ο οποίος όμως δεν το διάβασε ποτέ διότι είχε ήδη πέσει σε συναισθηματική κρίση. Της τηλεφωνήσανε γνωστοί μέσα στα μεσάνυχτα και της είπανε οτι ο αγαπημένος της ήταν σε μεγάλη κρίση, και αυτή αμέσως έφυγε να πάει να τον δει.
Έφτασε στη Γαλλία και πήγε στο σπίτι του αγαπημένου της το πρωί, μόνο λίγες ώρες μετά αφότου έλαβε το τηλεφώνημα, μα ο Berkman λόγω της στεναχώριας του είχε ήδη αυτο-πυροβοληθεί και ήταν πεσμένος στο πάτωμα μέσα στα αίματα και ήταν σε κωματώδη κατάσταση. Τον πήγε νοσοκομείο αλλά πέθανε την άλλη μέρα.
Η Goldman πήγε στην Αναρχική Καταλωνία και έλαβε ενεργό μέρος στην Ισπανική Αναρχική Επανάσταση ως αγγλόφωνη εκπρόσωπος των αναρχοσυνδικαλιστών της CNT. Όταν όμως το 1937 η CNT μπήκε σε μια οικουμενική κυβέρνηση, η Goldman θεώρησε πως ο αναρχισμός ήταν σε μεγάλο κίνδυνο, και δεν συμφώνησε καθόλου όταν κατάλαβε πως οι σταλινικοί κομμουνιστές είχαν βάλει το χέρι τους στην Ισπανική Επανάσταση. Ενώ οι κομμουνιστές έκαναν επιθέσεις εναντίων των αναρχικών στην Ισπανία, τελικά νίκησε ο Φράνκο και η Goldman έφυγε για Καναδά, αλλά συνέχισε να έχει φιλικές σχέσεις με επιλεγμένους αναρχικούς συντρόφους της CNT-FAI. Έγραψε τη νεκρολογία του Durruti (Ντουρούτι).
Η Emma ήθελε οι άνθρωποι να ζουν τον αναρχισμό και όχι απλά να τον ασπάζονται ως μια ιδεολογία. Σε μια συνάντηση μαζί με άλλους αναρχικούς η Goldman άρχισε να χορεύει μπροστά τους, και όταν ένας άλλος αναρχικός της έκανε παρατήρηση πως πρέπει να φέρεται ως σοβαρή επαναστάτρια, αυτή του είπε να κοιτάει τη δουλειά του και πως «αν δε μπορώ να χωρέψω τότε δε θέλω να πάρω μέρος στην επανάστασή σου» αν και λέγεται πως απλά του είπε πως ο αναρχισμός σημαίνει ζωή και οτι η πρηγούμενη φράση είναι δημιούργημα της φαντασίας κάποιου που πουλούσε μπλουζάκια με αυτή την ατάκα το 1970 στις ΗΠΑ.
Ως φεμινίστρια, η Goldman ήταν εναντίων της έκτρωσης την οποία θεωρούσε δολοφονία που είναι αποτέλεσμα μιας άδικης κοινωνίας, και πρότεινε την αντισύλληψη ως λύση, έτσι ώστε να μην υπάρχει ανάγκη να γίνει μια δολοφονία. Ο τάφος της γράφει μια ατάκα που είχε πει, οτι η λευτεριά δε μπορεί να κατέβει μόνη της στο λαό, αλλά ο λαός πρέπει να ανυψωθεί προς τη λευτεριά. Η ταφόπλακα έχει ένα λάθος στην ημερομηνία του θανάτου της, γράφει 1939 αντί για 1940. Μετά το θανατό της η Emma Goldman ξεχάστηκε από την ευρεία κοινωνία και την θυμούνταν μόνο οι αναρχικοί.
Οι ακαδημαϊκοί και οι καθηγητές πολιτικής επιστήμης δεν την θεώρησαν σπουδαία φιλόσοφο, εν αντίθεση με άλλους όπως τον Κροπότκιν, κι έτσι τα γραφτά της έμειναν αμελέτητα από τους πανεπιστημιακούς. Το 1970 όμως η αυτοβιογραφία της ξαναεκδόθηκε και κάποιες φεμινίστριες προσπάθησαν να προωθήσουν ξανά της ιδέες της Emma Goldman, κι έτσι χάρις σε αυτές τις προσπάθειες έχει γίνει αρκετά πιο γνωστή σήμερα. Τελικά μετά από αυτά την ξαναθυμήθηκαν και στα πανεπιστήμια και σήμερα μελετάται από τους ερευνητές ακαδημαϊκούς.
Διαβάστε εδώ κείμενα της Εμμα Γκολντμαν από το eagainst
Διαβάστε εδώ κείμενα της Εμμα Γκολντμαν από το eagainst
Sunday, November 2, 2014
Πιερ Πάολο Παζολίνι: "Για μένα το ποδόσφαιρο είναι από τις μεγαλύτερες απολαύσεις, μετά την λογοτεχνία και τον έρωτα".
«Είμαι οπαδός της Μπολόνια. Όχι τόσο επειδή είναι η πατρίδα μου όσο επειδή εκεί άρχισα να παίζω ποδόσφαιρο όταν ξαναγύρισα στα 14 μου. Τα απογεύματα που πέρασα παίζοντας μπάλα στο Πράτι ντι Καπράρα ήταν τα πιο όμορφα της ζωής μου. Έξι ή επτά ώρες, ασταμάτητα. Τότε έπαιζα δεξιά»
Το πάθος της μπάλας και ο νεαρός διανοούμενος
Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, που γράφει τα παραπάνω, δολοφονήθηκε το 1975. Δεν πρόλαβε να δει το «γκολ του αιώνα»[3] του Ντιέγκο Μαραντόνα αλλά κατάφερε να το περιγράψει με τον καλύτερο τρόπο. Πριν από αυτό ζει σε μια Ιταλία που αλλάζει πολύ γρήγορα: γνωρίζει την άνοδο και την επιβολή του φασισμού, το οικονομικό θαύμα της δεκαετίας του 50, την πολιτική και οικονομική διαφθορά και την κοινωνική κρίση της δεκαετίας του 60, την επικράτηση της αστικής κυρίαρχης ιδεολογίας που στις αρχές της δεκαετίας του 70 περιθωριοποιεί το προλεταριάτο των μεγάλων πόλεων. Ο αθλητισμός τον απασχολεί σε θεωρητικό επίπεδο: πώς η μαζική επικοινωνία μετατρέπει την φυσική άσκηση και το παιχνίδι σε τελετουργία και θέαμα στο οποίο κυριαρχούν καινούργιοι ήρωες, αποξενωμένοι από τις λαϊκές τους ρίζες, πώς οι μεταβολές της ιταλικής κοινωνίας αντανακλώνται στο ποδόσφαιρο, ποια είναι η θέση του αθλητισμού και όλης της κουλτούρας που αναπτύσσεται γύρω από αυτόν στον μοντέρνο κόσμο. Αλλά ο αθλητισμός και ειδικά το ποδόσφαιρο είναι πάνω από όλα ένα πάθος που βρίσκεται στο κέντρο της ζωής του, κυριολεκτικά μέχρι το τέλος. Στην πραγματικότητα ο Παζολίνι παίζει ποδόσφαιρο, με σοβαρότητα και αφοσίωση, από τα γυμνασιακά του χρόνια. Υποστηρίζει με πάθος την ομάδα της γενέτειράς του: «Είμαι οπαδός της Μπολόνια. Όχι τόσο επειδή είναι η πατρίδα μου όσο επειδή εκεί άρχισα να παίζω ποδόσφαιρο όταν ξαναγύρισα στα 14 μου. Τα απογεύματα που πέρασα παίζοντας μπάλα στο Πράτι ντι Καπράρα ήταν τα πιο όμορφα της ζωής μου. Έξι ή επτά ώρες, ασταμάτητα. Τότε έπαιζα δεξιά»[4]. Από τα 13 ως τα 19 του θα δει την ομάδα του να κερδίζει τέσσερα πρωταθλήματα Ιταλίας. Τα είδωλά του, οι δυο ακραίοι επιθετικοί αυτής της μεγάλης ομάδας, ο Αμεντέο Μπιαβάτι και ο Κάρλο Ρεγκουτσόνι.
Το 1940 φοιτά στο τμήμα Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Γράφει τότε στον παιδικό του φίλο Φράνκο Φαρόλφι: «Το καλύτερο πράγμα που μου συνέβη από τότε που γράφτηκα εδώ είναι το πανεπιστημιακό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Είμαι αρχηγός στην ομάδα της σχολής μου. Ποτέ δεν ήμουν σε καλύτερη φόρμα». Στα χρόνια του πολέμου γυρίζει με την οικογένειά του στην ιδιαίτερη πατρίδα της μητέρας του, την Καζάρσα, στο Φριούλι. Εκεί παίζει για τις δυο τοπικές ομάδες, την S.A.S. Casarsa και την Sangiovannese. Τον βλέπουμε στις φωτογραφίες, συγκεντρωμένο, σοβαρό, στη μία ενδεχομένως και ελαφρά τραυματισμένο[5] ή απλώς φιλάρεσκο. Όταν εγκαθίσταται πια στη Ρώμη, πηγαίνει τακτικά – κάθε Κυριακή, λέει σε μια συνέντευξή του – στο Ολύμπικο για να παρακολουθήσει τα ματς της Λάτσιο και της Ρόμα. Για το ποδόσφαιρο αλλά και για τα κυριακάτικα απογεύματα. Το 1969 γράφει: «Παράξενο πράγμα, όλα άλλαξαν τα τριάντα τελευταία χρόνια. […] Όλα άλλαξαν, αλλά το απόγευμα της Κυριακής στο γήπεδο έμεινε ίδιο. Αναρωτιέμαι γιατί...».
Πηγαίνει με τους φίλους του, τον Τζόρτζιο Μπασάνι, οπαδό της Φεράρα, τον Μάριο Σολντάτι, γιουβεντίνο, τον Βιτόριο Σερένι που υποστηρίζει την Ίντερ, τον Πάολο Βολπόνι: όλοι συγγραφείς, όλοι ποδοσφαιρόφιλοι, ο Παζολίνι ίσως περισσότερο από όλους. «Η καρδιά μου θα χτυπάει στα όρια της θρόμβωσης» γράφει στον Σερένι την παραμονή ενός αγώνα Ίντερ-Μπολόνια. Αλλά υπάρχει και η μπάλα που παίζεται έξω από τα γήπεδα, στις αλάνες στην περιφέρεια της Ρώμης. Ο Παζολίνι φτάνει στη Ρώμη το 1950, κυνηγημένος από την Μπολόνια: κατηγορείται για αποπλάνηση ανηλίκου, χάνει τη δουλειά του, διαγράφεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Μέσα από το ποδόσφαιρο γνωρίζει το σύμπαν των γειτονιών και των λαϊκών παιδιών της Ρώμης. Το Ακατόνε, η Μάμα Ρόμα, το Πουλιά, παλιόπουλα (Uccellacci e uccellini) γεννήθηκαν κάπου εκεί. Ο Ντάβολι θυμάται τις περιπλανήσεις τους την εποχή που ο Παζολίνι είναι πια αναγνωρισμένος σκηνοθέτης: «Όταν ακούγαμε να κλωτσάνε μια μπάλα σταματούσαμε και πηγαίναμε να παίξουμε κι εμείς»[6].
Μέχρι το τέλος της ζωής του είναι αρχηγός και εμψυχωτής μιας μικτής ομάδας καλλιτεχνών. Συμπαίκτες του κατά καιρούς ο Ούγκο Τονιάτσι, ο Νινέτο Ντάβολι, ο Τζιάνι Μοράντι, ο Φράνκο Τσίτι, ο Φράνκο Νέρο. Ο ίδιος παίζει αριστερά, στο μέσο ή στην επίθεση. To 1975 είναι 53 χρονών και σε άριστη φυσική κατάσταση[7]. Δεν καπνίζει, δεν πίνει, γυμνάζεται πολύ τακτικά, συμμετέχει σε ματς προετοιμασίας με επαγγελματίες ποδοσφαιριστές, όπως ο Φάμπιο Καπέλο, τότε στην ακμή της καριέρας του. Την άνοιξη, λίγους μήνες πριν δολοφονηθεί, ο σκηνοθέτης συμμετέχει σε πολλούς φιλανθρωπικούς αγώνες[8]. Το τελευταίο του ματς θα το παίξει τον Σεπτέμβριο. Θα αντιμετωπίσει τους βετεράνους της αγαπημένης του Μπολόνια[9]. Αλλά αυτοί ήταν φιλικοί αγώνες. Τον Μάρτιο ο Παζολίνι συμμετέχει σε ένα ντέρμπι, που σημαδεύεται από την ψυχολογική βία, τις υποψίες απάτης, την ένταση μεταξύ αντιπάλων αλλά και συμπαικτών: αυτό το ντέρμπι θα το χάσει.
Το τελευταίο ντέρμπι: 1900 – 120 μέρες στα Σόδομα
Βρισκόμαστε στη βόρεια Ιταλία. Σε απόσταση μικρότερη των εκατό χιλιομέτρων γυρίζονται δύο από τις σημαντικότερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ο Παζολίνι γυρίζει το τελευταίο του φιλμ, το Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα, κοντά στη Μάντοβα, στη Λομβαρδία. Στα διαλείμματα των γυρισμάτων, που τα φανταζόμαστε ιδιαίτερα σκληρά για τους ηθοποιούς, το συνεργείο και ο σκηνοθέτης παίζουν ποδόσφαιρο. Ο ηθοποιός και οπερατέρ Ουμπέρτο Τσεσάρι θυμάται ότι μερικές φορές δεν έτρωγαν το μεσημέρι για να κλέψουν λίγη ώρα για μπάλα. Ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, μόλις 35 χρονών, είναι στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Πάρμα, και ετοιμάζει το μεγαλεπήβολο 1900. Οι δυο σκηνοθέτες υπήρξαν φίλοι, ο Μπερτολούτσι ξεκίνησε ως βοηθός του πρεσβύτερου συναδέλφου του. Εδώ και δυο χρόνια όμως είναι ψυχραμένοι, πιθανότατα λόγω μιας σκληρής κριτικής του Παζολίνι για το Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι.
Στις 16 Μαρτίου είναι τα γενέθλια του Μπερτολούτσι. Αποφασίζουν να τα γιορτάσουν με έναν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ των συνεργείων των δυο ταινιών: 1900 εναντίον 120. Ο αγωνιστικός χώρος είναι το γήπεδο της Σιταντέλα, στην Πάρμα. Οι αντίπαλοι προετοιμάζονται κατάλληλα: η ομάδα του Παζολίνι κατεβαίνει με τις εμφανίσεις της Μπολόνια, μπλε και κόκκινο. Ο Μπερτολούτσι αγγαρεύει την Τζιτ Μαγκρίνι, που κάνει τα κοστούμια στο 1900, να του φτιάξει ειδικές, πολύ ειδικές εμφανίσεις: βιολετί με τον αριθμό 900 γραμμένο κάθετα στη φανέλα. Το σπουδαιότερο όμως είναι οι κάλτσες: με πολύχρωμες ρίγες ώστε με την κίνηση να δημιουργούν ψυχεδελικό εφέ και να δυσκολεύουν τους αντιπάλους να εντοπίσουν την μπάλα. Η Γκατζέτα ντι Πάρμα θα γράψει στις 20 Μαρτίου: «Ο Μπερτολούτσι νικά τον Παζολίνι 5-2 χάρη στις ψυχεδελικές κάλτσες»[10].
Ο Μπερτολούτσι δεν έπαιξε στην πραγματικότητα. Παρακολουθούσε από τις κερκίδες. Οι κακές γλώσσες λένε πως έκλεψε, πως έφερε δηλαδή κρυφά επαγγελματίες ποδοσφαιριστές, όπως τον Ρομπέρτο Μπονισένια της Ίντερ, για να παίξουν, δήθεν ως μέλη του συνεργείου. Δεν το πιστεύω: ο Παζολίνι θα τον αναγνώριζε. Κατά τα άλλα, ο Μπερτολούτσι υποστήριξε πως οι 1900 κέρδισαν με ευρύτερο σκορ, με 19-13[11]. Ο Παζολίνι βέβαια έπαιξε, με το περιβραχιόνιο του αρχηγού στο μπράτσο, όπως πάντα. Έφυγε από το γήπεδο πριν τη λήξη ιδιαίτερα εκνευρισμένος με τους συμπαίκτες του, οι οποίοι δεν ήταν, προφανώς, τόσο αφοσιωμένοι στο παιχνίδι. Ένας από αυτούς θυμάται ότι πράγματι, για τον Παζολίνι το ματς αλλά και το ποδόσφαιρο γενικά ήταν σοβαρή υπόθεση: οι άλλοι, όπως ο Νινέτο Ντάβολι, ξεκαρδίζονταν στα γέλια, εκείνος όμως έπαιζε για να κερδίσει[12].
Το ποδόσφαιρο και η
συγκίνηση
Ο Παζολίνι βλέπει στο
ποδόσφαιρο ένα πεδίο μέσα στο οποίο εκφράζεται ακόμη η περιφρονημένη λαϊκή
Ιταλία, μια Ιταλία που ο ίδιος θέλει να υπερασπιστεί. Στα 1969, σε μια ανοιχτή
συζήτηση στην οποία συμμετέχει και ο Αλμπέρτο Μοράβια, ο σπουδαίος Αργεντίνος
προπονητής Χελένιο Χερέρα λέει κυνικά («χωρίς καν να το συνειδητοποιεί, με μια
αταβιστική υπεροψία που δεν είναι καν αντιπαθητική») πως «το ποδόσφαιρο –και
γενικά ο αθλητισμός– χρησιμοποιείται για να στραφούν οι νέοι μακριά από την
πάλη και την αμφισβήτηση. Χρησιμοποιείται ως μέσο χειραγώγησης των εργαζόμενων.
Χρησιμοποιείται για να εμποδίσει την επανάσταση. Όπως χρησιμοποιούνται οι
ταυρομαχίες στην Ισπανία από τον Φράνκο».
Ο Παζολίνι σκανδαλίζεται, ως
αριστερός, ως αθλητής, ως φίλαθλος: «Εγώ ζω την αντίφαση του αθλητισμού,
αντίθετα από τον Μοράβια που, επειδή δεν ζει τον αθλητισμό από μέσα, ήταν σε
μειονεκτική θέση στη συζήτηση με τον Χερέρα. Εγώ κάνω ο ίδιος σπορ και με
ενδιαφέρει ο αθλητισμός κατά κάποιο τρόπο, δυστυχώς, και ως οπαδό. Με τον ίδιο
τρόπο που είμαι ευεπίφορος στην ποίηση των χαζοτράγουδων του συρμού. Είναι ένα
αυθεντικό και πραγματικό συμβάν που, όπως η μαντλέν του Προυστ, περιέχει από
την φύση της, σε αυτή την δεδομένη εποχή που ζούμε, πολλή αλήθεια: ελάχιστα
πράγματα μπορούν να ανακαλέσουν στην μνήμη το παρελθόν όσο τα λαϊκά
τραγουδάκια, ακόμη και τα χειρότερα. Όταν ξανακούω τις μελωδίες της ορχήστρας
του Πίπο Μπαρτζίζα από τα 1938 ή 1939[13] έχω διαλείψεις της καρδιάς [intermittencesdecœur]: ξέρω ότι είναι γελοίο,
αλλά κάποια χρώματα, ένα αίσθημα βίαιας απειλής που χαρακτήριζε τις ιταλικές
πόλεις τα χρόνια εκείνα, προβάλλονται μέσα σε αυτά τα χαζοτράγουδα με τρόπο
ανάπάντεχα προφανή. Για να ξαναγυρίσω στο ποδόσφαιρο: γνωρίζω τα ονόματα όλων
σχεδόν των παικτών που παίζουν σήμερα στις διάφορες ομάδες αλλά και αυτών που
έπαιζαν τις προηγούμενες σεζόν. Παρακολουθώ τις περιπέτειές τους. Δεν
αποστρέφομαι, δεν αρνούμαι μια πραγματικότητα ακόμη κι αν είναι αρνητική ή
ντροπιαστική. Γι΄αυτόν ακριβώς τον λόγο, επειδή δηλαδή ζω αυτήν τη
πραγματικότητα από μέσα, μπορώ να συζητήσω γι΄αυτήν χωρίς την αγνότητα εκείνου
που δεν γνωρίζει και που δεν ανακατεύεται. Εγώ εχω τώρα το δικαίωμα να
σκανδαλιστώ.»[14] Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι δεν ήθελε να αφήσει το ποδόσφαιρο στους
επαγγελματίες του ποδοσφαίρου, ούτε την κριτική του σε αυτούς που δεν το αγαπούν.
![]() |
Με τους δυο αγαπημένους του ηθοποιούς, Φράνκο Τσίτι και Nινέτο Ντιάβολι, σε φιλικό αγώνα με ηθοποιούς |
Παραπομπές: [1] Τζουζέπε «Μπέπε» Σαβόλντι, πρώτος σκόρερ τη σεζόν 1972-73 με τα χρώματα της αγαπημένης ομάδας του Παζολίνι, της Μπολόνια
[2] Κωμωδία του 1970, με το κωμικό ντουέτο Φράνκο και Τσίτσο. Η σκηνή από το 4.40΄ εδώ: http://www.youtube.com/watch?v=M9e0vl6EfSM.
[3] http://www.youtube.com/watch?v=3pnSvfHiUqk Στην πραγματικότητα ο Μαραντόνα ξεκινάει από τη σέντρα, όπως ακριβώς στον ορισμό του εξαίσιου σύμφωνα με τον Παζολίνι, ενώ ο Φράνκο Φράνκι ξεκινάει από την άλλη άκρη του γηπέδου.
[4] Πιερ Πάολο Παζολίνι, «Στο γήπεδο το πάθος δεν αλλάζει», Tempo, 4 Ιανουαρίου 1969
[5] http://www.centrostudipierpaolopasolinicasarsa.it/wp-content/uploads/2010/11/pasoliniSAScasarsa.jpg Με την oμάδα S.A.S. Casarsa, το 1941. Ο Παζολίνι όρθιος, πρώτος από αριστερά http://www.centrostudipierpaolopasolinicasarsa.it/wp-content/uploads/2010/11/pasoliniSangiovannese.jpg Με την Sangiovannese, το 1946, όρθιος, πρώτος από δεξιά
[6]Δυο από τις πιο εύγλωττες φωτογραφίες του Παζολίνι: οι αλάνες, τα εργοτάξια, οι εργατικές πολυκατοικίες κι ο ίδιος να κοντρολάρει με κοστούμι και άψογο στυλ http://histoireetsociete.files.wordpress.com/2013/11/pasolini-foot1.png http://ragemag.fr/wp-content/uploads/2014/02/bg_index1.jpg
[7] http://www.araigneedudesert.fr/wp-content/uploads/2013/08/SOLITUDE-Pasolini.png
[8] Μαζί με άλλους καλλιτέχνες και δημοσιογράφους σε έναν αγώνα μεταξύ της μικτής βετεράνων της Τζένοα και της Σαμπντόρια στο γήπεδο Μαράσι της Γένοβας. https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDyFk0qiheZ9w57rvGtA3ZThACZN07vgnYhkwWfQoO2zj1-EUilDAYcB1PKr3ABb8uh0wnDWeQ8cRVuXRkOpRG1aVqKs9wHWl7LG-m1v6itK4TZSfNPIbOL2og3Ifhh2WzH7rkN28VcFU/s1600/pasoliniMarassi.jpg https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeXwC3m5piXcBp4lPIE3pVtOFo3GdaxD5Cxu8TmvNGgIf71CdhElkwKH_CB4I7kRu9H77PFd4moREbPbQm8EhL7gvnkRyQ7zrR5GQNCArbm8RoxwnI09v2IlNArZ4E_eCBbBhEPomGq7w/s1600/in-azione.JPG Τον Μάιο θα παίξει έναν ακόμη φιλανθρωπικό αγώνα στο Τραπάνι, στη Σικελία, με αντίπαλο μια μικτή δημοσιογράφων. Για τον συγγραφέα Σαλβατόρε Μούνιο, που στα 12 του χρόνια βρέθηκε στις κερκίδες εκείνο το απόγευμα, ήταν το τελευταίο ματς που έπαιξε ο Παζολίνι, Salvatore Mugno, L'ultimapartitadiPasolini. Trapani, 4 maggio 1975, Nuovi Equilibri, 2013
[9] Λίγο πριν τη σέντρα https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhimqlma9Og0visT7M18tNKPNPPNSbc-56ONPpzhZBnI6arsYQGoFSLwnMsRTwO_Ns3bRzK_aBgVbFhL19bAhjxVMYW_H-mNO8UkU9o1ft8RRt-XvkFasofgVFOQe9iWEPLBxmu8S33sGs/s1600/Alberto-Perozzi-consegna-il-libro-dialettale-a-Pier-Paolo-Pasolini-1.jpg
[10] Οι πληροφορίες από το Valerio Piccioni, «Quando giocava Pasolini. Calci, corse e parole di un poeta”, 1996
[11] Ο νικητής με το κύπελο στα χέρια http://www.pasolini.net/ppp-calcio_gazz-parma.jpg
[12] Εδώ, τα ψέλνει στον Τζιάνι Μοράντι http://www.pasolini.net/GMorandi_PPP_calcio.jpg
[13] Π,χ. http://www.youtube.com/watch?v=j-22QSZTyA0 [14] Pier Paolo Pasolini, Les terrains, écrits sur le sport, Paris, 2012
Από την Ασπασία Δημητριάδη Πηγή: www.lifo.gr
Από την Ασπασία Δημητριάδη Πηγή: www.lifo.gr
Από την Ασπασία Δημητριάδη Πηγή: www.lifo.gr
Με τους δυο αγαπημένους του ηθοποιούς, Φράνκο Τσίτι και Nινέτο Ντιάβολι, σε φιλικό αγώνα με ηθοποιούς Πηγή: www.lifo.gr
Με τους δυο αγαπημένους του ηθοποιούς, Φράνκο Τσίτι και Nινέτο Ντιάβολι, σε φιλικό αγώνα με ηθοποιούς Πηγή: www.lifo.gr
Subscribe to:
Posts (Atom)