Του Χαρίδημου Τσούκα
Αν και δεν έχω καλή μνήμη, την ομιλία τη θυμάμαι ακόμα. Ανακαλώ και τον ακριβή τίτλο της: «Ακίνδυνος και επικίνδυνος Χριστός». Η κεντρική ιδέα της σώζεται μέσα μου σαν φλόγα που σιγοκαίει. Ηταν αρχές της δεκαετίας του 1980, παραμονές Χριστουγέννων, στο Καρπενήσι. Ημουν φοιτητής. Ομιλητής ήταν ο π. Δοσίθεος Κανέλλος, σήμερα ηγούμενος της Ιεράς Μονής Τατάρνας. Οι περισσότεροι ίσως τον γνωρίζουν από το δημοφιλές βιβλίο του καλογηρικής μαγειρικής, άλλοι από τα θεολογικά βιβλία του. Λίγοι είχαν τη χαρά να τον γνωρίσουν από τα παιδικά τους χρόνια. Ανήκω σε αυτούς. Σε ένα συντηρητικό περιβάλλον, ο π. Δοσίθεος έλαμπε με το πνεύμα του (με τριττή σημασία: πνοή, πνευματικότητα, χιούμορ) και τις πράξεις του. Τα κηρύγματά του ήταν ασυνήθιστα: στερούνταν διδακτισμού, ήταν οξυδερκή και αισθαντικά. Ακούγοντάς τον, ήταν αδύνατον να μη θέσεις το ερώτημα: Πώς πρέπει να ζω;
Δεν είχα σκεφτεί, μέχρι τότε, τη διάκριση μεταξύ «ακίνδυνου» και «επικίνδυνου» Χριστού. Εκτοτε, δεν μπορώ να τη βγάλω από το μυαλό μου. Δεν είμαι θεολόγος, αλλά, για να παραφράσω ελαφρώς τον Βίτγκενσταϊν, δεν μπορώ να αποφύγω να σκέπτομαι θεολογικά-φιλοσοφικά. Η ομιλία του π. Δοσιθέου ήταν ο καταλύτης. Αργότερα προστέθηκε η απαραίτητη διανοητική επεξεργασία.
Ο ακίνδυνος Χριστός είναι το ψυχολογικό καρύκευμα της τακτοποιημένης ζωής. Αυτός ο Χριστός είναι ιδεολογικό συμπλήρωμα πνευματικής διατροφής, μια άνωθεν εξουσία για την ηθική νομιμοποίηση επίγειων εξουσιών, μιντιακή κατασκευή για μαζική κατανάλωση «αγάπης», ηθικό προκάλυμμα της υπολογιστικής ζωής. Ο Χριστιανισμός που αντιστοιχεί στον ακίνδυνο Χριστό είναι κρατική θρησκεία, ευσεβιστική πρακτική, ιδεολογικό στήριγμα των εξουσιαστών, εξαργυρώσιμη μετά θάνατον επιταγή, πυλώνας της ιδεολογίας «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, συμφέροντα» και συμβολικώς απονεκρωμένα έθιμα. Ενα πράγμα δεν είναι: πυξίδα αυθεντικής ζωής.
Ο επικίνδυνος Χριστός είναι ανατρεπτικός. Απαιτεί εξουθενωτική αφοσίωση. Ζητάει η σχέση μας μαζί Του να είναι τέτοια που να μας προσδιορίζει εσαεί («μείνατε εν εμοί», Ιωάννης, ΙΕ΄, 4). Η διαρκής μαθητεία κοντά Του συνιστά διά βίου εκπαίδευση, παρατηρεί ο Ρόουαν Γουίλιαμς, πρώην αρχιεπίσκοπος της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Ο μαθητής βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση: τελεί εν αναμονή του έκτακτου – ασυνήθιστου – και πρέπει να είναι έτοιμος γι’ αυτό. Η διαρκής μαθητεία τον μεταμορφώνει εσωτερικά. Η εγρήγορσή του τον κάνει να ρωτάει διαρκώς: τι μου προσφέρει ο Χριστός μέσα από τον συνάνθρωπό μου;
Να ακολουθείς τον Ιησού σημαίνει να συναναστρέφεσαι αυτούς που ο ίδιος προτιμάει: τους αδύναμους, τους αποκλεισμένους, τους περιφρονημένους. Τον πρόσφυγα που εκλιπαρεί τη βοήθειά σου, τα ανθρώπινα «σκουπίδια» που οι πολλοί αποστρέφονται, τον «περίεργο» Αλλο που ζητάει την αποδοχή σου. Σε αυτούς δίνεις ακόμη κι όταν σε προδίδουν, όπως ο επίσκοπος Μυριήλ χαρίζει στον Γιάννη Αγιάννη τα κηροπήγια που του είχε κλέψει, χωρίς να περιμένεις ανταπόδοση – «ουκ έχουσι ανταποδούναι σοι» (Λουκάς, ΙΔ΄, 14). Μαθαίνεις να αγαπάς τον πλησίον, ακόμη και τον εχθρό, μη ανταποδοτικά, δηλαδή αυθυπερβατικά. Δεν μπορώ να σκεφθώ κάτι πιο ανατρεπτικό.
Ο Χριστός είναι ακίνδυνος όταν ανοίγουμε το σπίτι μας μόνο σε αυτούς που επιλέγουμε. Γίνεται επικίνδυνος όταν πρέπει να κάνουμε χώρο για τον απρόσκλητο επισκέπτη.
Η διαρκής υπέρβαση του εγώ χάριν του Αλλου ξεβολεύει – ανασκάπτει διαρκώς την ύπαρξη. Δεν μπορείς να πεις «δώσαμε, δώσαμε», «δεν χωράμε άλλους πρόσφυγες», «είναι ευθύνη άλλων», «χτύπα τη διπλανή πόρτα», «έκανα ό,τι έπρεπε». Δεν μπορείς να κλειστείς στην εγωτική αυτάρκειά σου. «Υπάρχω άρα οφείλω», γράφει ο Στέλιος Ράμφος. Αυτή η οφειλή είναι υπαρξιακή: μετέχοντας στο δώρο της ζωής, έχω, άνευ όρων και προϋποθέσεων, ευθύνη για τον συνάνθρωπό μου και την κτίση. Ακόμα κι αν τηρώ τις χριστιανικές εντολές, δεν έχω εκπληρώσει την οφειλή μου. Οι εντολές δεν παύει να είναι λεκτικά σχήματα που με καθοδηγούν, αλλά η εκτέλεσή τους δεν εξαντλεί την ηθική ευθύνη μου απέναντι στον Αλλο. Θα την εξαντλούσαν αν ήμουν ρομπότ ή αλγόριθμος, όχι ένσαρκο, έλλογο ον.
Οι ηθικοί κώδικες μου υποδεικνύουν κατεύθυνση, αλλά η δράση θα είναι δική μου, εν τόπω και χρόνω. Εγώ πρέπει να κάνω κάθε φορά το άλμα, να νιώσω τον τρόμο της αβεβαιότητας, να στροβιλιστώ στο κενό, να διακινδυνεύσω. Για να το κάνω όπως ο επιδέξιος ακροβάτης, πρέπει η διαρκής μαθητεία μου στον Δάσκαλο να με έχει προετοιμάσει: να πασχίζω για την αλλοκεντρική εγρήγορση και ευαισθησία, να επιδιώκω διαρκώς την πνευματική μου ανακαίνιση.
Ο Χριστός είναι ακίνδυνος όταν ανοίγουμε το σπίτι μας μόνο σε αυτούς που επιλέγουμε. Γίνεται επικίνδυνος όταν πρέπει να κάνουμε χώρο για τον απρόσκλητο επισκέπτη. Προσευχόμαστε να έλθει ο Χριστός κοντά μας, αλλά, όταν ξαφνικά έλθει –ξένος, ταλαιπωρημένος και καταφρονημένος–, τότε είμαστε έτοιμοι να τον υποδεχθούμε; Αυτό το ενοχλητικό ερώτημα έθεσε ο π. Δοσίθεος πριν από 40 χρόνια. Οσο κι αν η τακτοποιημένη μου ζωή τείνει να το απωθεί, ακούω ακόμη τον διεγερτικό αντίλαλό του.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
Η διαρκής υπέρβαση του εγώ χάριν του Αλλου ξεβολεύει – ανασκάπτει διαρκώς την ύπαρξη. Δεν μπορείς να πεις «δώσαμε, δώσαμε», «δεν χωράμε άλλους πρόσφυγες», «είναι ευθύνη άλλων», «χτύπα τη διπλανή πόρτα», «έκανα ό,τι έπρεπε». Δεν μπορείς να κλειστείς στην εγωτική αυτάρκειά σου. «Υπάρχω άρα οφείλω», γράφει ο Στέλιος Ράμφος. Αυτή η οφειλή είναι υπαρξιακή: μετέχοντας στο δώρο της ζωής, έχω, άνευ όρων και προϋποθέσεων, ευθύνη για τον συνάνθρωπό μου και την κτίση. Ακόμα κι αν τηρώ τις χριστιανικές εντολές, δεν έχω εκπληρώσει την οφειλή μου. Οι εντολές δεν παύει να είναι λεκτικά σχήματα που με καθοδηγούν, αλλά η εκτέλεσή τους δεν εξαντλεί την ηθική ευθύνη μου απέναντι στον Αλλο. Θα την εξαντλούσαν αν ήμουν ρομπότ ή αλγόριθμος, όχι ένσαρκο, έλλογο ον.
Οι ηθικοί κώδικες μου υποδεικνύουν κατεύθυνση, αλλά η δράση θα είναι δική μου, εν τόπω και χρόνω. Εγώ πρέπει να κάνω κάθε φορά το άλμα, να νιώσω τον τρόμο της αβεβαιότητας, να στροβιλιστώ στο κενό, να διακινδυνεύσω. Για να το κάνω όπως ο επιδέξιος ακροβάτης, πρέπει η διαρκής μαθητεία μου στον Δάσκαλο να με έχει προετοιμάσει: να πασχίζω για την αλλοκεντρική εγρήγορση και ευαισθησία, να επιδιώκω διαρκώς την πνευματική μου ανακαίνιση.
Ο Χριστός είναι ακίνδυνος όταν ανοίγουμε το σπίτι μας μόνο σε αυτούς που επιλέγουμε. Γίνεται επικίνδυνος όταν πρέπει να κάνουμε χώρο για τον απρόσκλητο επισκέπτη. Προσευχόμαστε να έλθει ο Χριστός κοντά μας, αλλά, όταν ξαφνικά έλθει –ξένος, ταλαιπωρημένος και καταφρονημένος–, τότε είμαστε έτοιμοι να τον υποδεχθούμε; Αυτό το ενοχλητικό ερώτημα έθεσε ο π. Δοσίθεος πριν από 40 χρόνια. Οσο κι αν η τακτοποιημένη μου ζωή τείνει να το απωθεί, ακούω ακόμη τον διεγερτικό αντίλαλό του.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
Πηγή: Εφημερίδα Η Καθημερινή
1 comment:
μαζί σας, εξαιρετικό!
Post a Comment