Η πάλη με την κοινότητα

Kυκλοφόρησε το νέο (αρ. 137) τεύχος της "Σύναξης", με θέμα "Η πάλη με την κοινότητα".

Κοινότητα είναι κάποιο πλέγμα σχέσεων και συνυπάρξεων, στο οποίο ζει το ανθρώπινο υποκείμενο. Υπάρχουν κοινότητες στις οποίες βρίσκεται κανείς με τη γέννησή του, όπως η οικογένεια και ο λαός ή μέρος ενός λαού με δικό του πολιτισμό. Υπάρχουν και κοινότητες στις οποίες προσχωρεί κάποιος από επιλογή ή και συμμετέχει στο χτίσιμό τους, όπως οι ιδεολογικές κοινότητες ή οι θρησκευτικές (για τις θρησκευτικές φυσικά αυτό ισχύει μονάχα αν το υποκείμενο αποδέχεται την πίστη προσωπικά κι ελεύθερα, και δεν νοεί την θρησκευτική ταυτότητα ως δεδομένο στοιχείο του όπως τα χρωμοσώματά του). Ο νεωτερικός άνθρωπος, βέβαια, δίνει μεγάλη έμφαση στην έννοια της επιλογής, ωστόσο στις μέρες μας καλά κρατούν (ώρες ώρες, μάλιστα, αναζωπυρώνονται) και οι πεποιθήσεις που θεωρούν πηγή νοήματος (πηγή της αλήθειας, θα λέγαμε) τη φυλετική ή την πολιτισμική κοινότητα. Παράλληλα υποβόσκουν στάσεις άκρατου ατομικισμού ή ακραίου μεταμοντερνισμού, που κονιορτοποιούν κάθε έννοια κοινότητας.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που μας απασχολεί στο τεύχος αυτό είναι η σχέση του υποκειμένου με την κοινότητα την οποία το ίδιο θεωρεί ζωτικής σημασίας γι’ αυτό.
Υποτίθεται ότι το υποκείμενο τελεί σε αρμονική σχέση με τη ζωτική του κοινότητα. Αλλά υποτίθεται. Διότι το ανθρώπινο υποκείμενο, στο μέτρο που είναι φορέας ευθύνης κι όχι σπορά της τύχης, καλείται να παλέψει με την κοινότητά του, υπό τις δύο έννοιες που έχει η διατύπωση: να παλέψει παρέα με την κοινότητά του για να λειάνει τον φυγόκεντρο εγωισμό του, ή να παλέψει με αντίπαλο την κοινότητά του για να μην απολέσει τον εαυτό του. Διότι η σχέση του ανθρώπου με μια κοινότητα δεν σημαίνει ένα και μόνο πράγμα• δεν σημαίνει δηλαδή μόνο ότι το υποκείμενο αληθεύει ως πρόσωπο που ζει τους άλλους ως όρο της ύπαρξής του. Σήμερα η αποκλειστικά θετική εννόηση της κοινότητας δεσπόζει στη θεολογική / εκκλησιαστική ρητορική. Ως θετικό δηλαδή θεωρείται η κοινότητα, ενώ ως αρνητικό η απουσία κοινότητας. Αυτή η ρητορική μπορεί να είναι αγαθών προθέσεων , ωστόσο δυσκολεύει τους ανθρώπους να δουν (ή: να δουν έγκαιρα) ότι εκτός από τη διελκυστίνδα «κοινότητα – ατομικισμός» υπάρχει και η διελκυστίνδα «κοινότητα – κοινότητα», δηλαδή η διαφοροποίηση μεταξύ κοινοτήτων που ελευθερώνουν και κοινοτήτων που σκλαβώνουν. Κοινοτήτων όπου το ανθρώπινο υποκείμενο προκόβει, και κοινοτήτων όπου το υποκείμενο αλέθεται, άλλοτε κατόπιν ήττας του, άλλοτε με τη συναίνεσή του - όσο τραγικό κι αν είναι αυτό [10]. Και βέβαια αυτή η διελκυστίνδα ισχύει και για εκκλησιαστικές κοινότητες. Ο χώρος της πίστης δεν είναι ενιαίο μπετόν αρμέ!

Όσον αφορά την εννόηση της εκκλησιαστικής κοινότητας, χρειάζεται να μη χάνουμε από τα μάτια μας την εξής αλήθεια. Στο απώτατο παρελθόν η Βιβλική πίστη και στην ύστερη αρχαιότητα ο Χριστιανισμός έφεραν μιαν επανάσταση. Σε έναν κόσμο που κατά βάση ήταν βέβαιος ότι το υποκείμενο αληθεύει μόνο στον βαθμό που παραμένει ενσωματωμένο στην κοινότητα στην οποία βρέθηκε γεννημένο και συνεχίζει την προγονική ταυτότητα (πολιτισμική και θρησκευτική αδιάζευκτα), η Βίβλος όρισε κάτι άλλο ως ιδρυτικό γεγονός της σχέσης ανθρώπου και Θεού. Ο άνθρωπος καλείται να ανταποκριθεί σε μία πρόσκληση, η οποία σημαίνει διάρρηξη άλλων σχέσεων: εκείνων που μυρίζουν αναγκαστικότητα, όπως οι δεσμοί με το αίμα και τη γη. «Φύγε από τη χώρα σου, από τους συγγενείς σου κι από το σπίτι του πατέρα σου», είχε ζητήσει ο Γιαχβέ από τον Αβραάμ «και πήγαινε σε μια χώρα που εγώ θα σου δείξω» [2].

Κρατήθηκε άραγε, εναργής αυτή η επανάσταση, το άλμα στην ελευθερία, με το οποίο δημιουργείται μια νέα κοινότητα, θεμελιωμένη στην πίστη; Όχι πάντα! Ο Χριστός σχολίασε ότι το αποφασιστικό στοιχείο δεν είναι η καταγωγή από τον Αβραάμ (δηλαδή η παλινδρόμηση σε μια προ-Αβραμιαία νοοτροπία), αλλά η ελευθερία του Θεού να φτιάξει νέους συνεχιστές του Αβραάμ από τις πέτρες (Λουκ. 3:8)! Η ευαγγελική οπτική, λοιπόν, έφερε στην ύστερη αρχαιότητα κάτι σχεδόν αδιανόητο: Ότι το άτομο δεν αληθεύει προσηλωμένο υποχρεωτικά στις κοινότητες όπου βρέθηκε γεννημένο, αλλά δύναται κι οφείλει να τις σχετικοποιήσει και να τις ανανοηματοδοτήσει, προκειμένου να ζήσει την αλήθεια η οποία το πείθει - ακόμη κι αν η αλήθεια αυτή έρχεται από αλλού.
Η Βιβλική ανάδυση του υποκειμένου εισέβαλε στη γη σε προνεωτερική εποχή, μα κατά κάποιον τρόπο αποτέλεσε προοικονομία της νεωτερικής έμφασης στο υποκείμενο. Μόνο που οδηγεί όχι στην απόρριψη της έννοιας της κοινότητας, αλλά στην οικοδόμηση μιας νέας κοινότητας, η οποία οφείλει να θεμελιώνεται στην προσωπική ελευθερία, πίστη και ευθύνη. Πράγμα που λησμονούν όσες φωνές του εκκλησιαστικού χώρου θεωρούν την θρησκευτική ταυτότητα συμφυή με την εθνική ή τη βιολογική (βλ. αναφορές στο DNA) ταυτότητα – σαν την προ-Αβραμιαία οπτική, την οποία η Βίβλος έχει ανατρέψει εδώ και καιρούς πολλούς!

Το τεύχος αυτό, λοιπόν, ψηλαφεί διάφορες εκφάνσεις της πάλης με την κοινότητα. Συνεχίζει και συμπληρώνει προβληματισμούς προηγουμένων τευχών μας (76/2000, «Από τη Βαβέλ στη Πεντηκοστή. Ενότητα και διαφορετικότητα στη ζωή της Εκκλησίας»• 82/2002, «Ελευθερία και φόβος στη ζωή και τις δομές της Εκκλησίας»• 117/2011, «Έρημος και κοινωνία» κ.ά.). Και βλέπουμε…

Θ.Ν.Π.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Η κοινότητα ως βρόχος. Η αποστολή της Εκκλησίας στη σκοτεινή πλευρά της σελήνης», Πολιτισμός και διαφορετικότητα. Εμείς και οι άλλοι (επιμ. Δημ. Μαγριπλής), εκδ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 333-352.
[2] Γεν. 12: 1 (μτφρ. από τα πρωτότυπα κείμενα, Βιβλική Εταιρία 1997).

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ...3
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΚΛΗΡΗΣ
«Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ τὸ λένε ἀγάπη;» ...5
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ΝΤΑΛΙΑΝΗΣ
«Παλαιὰ Διαθήκη: ἡ πορεία ἀπὸ τὸν κολεκτιβισμὸ στὸ ἄτομο» ...13
ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Οἱ μοναχοὶ ὡς ἀπόστολοι μιᾶς ἀνατρεπτικῆς ἐλπίδας ...24
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΣ
Ἡ διαλεκτικὴ ὑποκειμένου καὶ κοινότητας στὸν ἀρχέγονο μοναχισμό ...38
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΕΡΑΜΙΔΑΣ
Πρὸς μία συνοδικὴ ἀνανέωση τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας; ...47
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ
Ἄτομο, πολιτικὴ καὶ χριστιανικὴ κοινότητα ...52
Ἀρχιμ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Δ. ΠΑΠΑΘΩΜΑΣ
Ἡ διαλεκτικὴ σχέση ἐκκλησιαστικῆς κανονοθεσίας καὶ πολιτειακῆς νομοθεσίας ...64
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΡΙΟΡΑΣ
Ἄτομο καὶ κοινότητα στὸ Ἰσλάμ ...71
ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Συνάντηση θεολόγων στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ...82
π. ΕΥΤΥΧΙΟΣ ΣΑΡΜΑΝΗΣ
Ἀπήχηση ἡρακλείτειας φράσης σὲ τροπάριο ...84
ΤΑΣΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ
Πάντες ἀπολαύσατε τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος ...93
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
Στὸ χαμάμ ...97
Διάλογος μὲ τοὺς ἀναγνῶστες ...100
Τὸ Βιβλίο ...102

Θεολογικό περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ