«Η αγάπη δεν μπορεί να το υποφέρει...». Ομοφυλοφιλία και εργολάβοι του εξώτερου πυρός.

Του Θανάση Παπαθανασίου

Ο άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ (+ 1993) αφηγήθηκε κάποτε μια συνομιλία του δασκάλου του, αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη (+ 1938), με έναν ερημίτη μοναχό.
Ο μοναχός έλεγε: «Ο Θεός θα τιμωρήσει όλους τους άθεους. Θα καίγονται στο πυρ το αιώνιο».
Πριν όμως προχωρήσει στην παρουσίαση της συνομιλίας μοναχού και Σιλουανού, ο ίδιος ο Σωφρόνιος σχολίασε την στάση του μοναχού: «Προφανώς», έγραψε, «η ιδέα πως οι άθεοι θα ετιμωροῦντο στο αιώνιο πυρ, του προκαλούσε ευχαρίστηση, κατά το ψαλμικό “εὐφρανθήσεται δίκαιος, ὅταν ἴδῃ ἐκδίκησιν” (Ψαλμ. νζ΄ 11-12)».
Νομίζω πως το σχόλιο αυτό (τρεις αράδες όλο κι όλο στο σχετικό βιβλίο) έχει συγκλονιστική δυναμική, μ’ όλη την ηρεμία με την οποία διατυπώνεται. Το να βεβαιώνει κάποιος ανενδοίαστα και σαρωτικά την αιώνια καταδίκη κάποιων ανθρώπων, ο Σωφρόνιος το αποδίδει σε ένα είδος πνευματικού σαδισμού. Ο Σωφρόνιος δηλαδή βλέπει κάτι νοσηρό, χαιρεκακία, παρ’ όλο που (προσοχή!) ο βεβαιώσας βασιζόταν σαφώς σε φράσεις και έννοιες της Αγίας Γραφής. Όντως ο Ψαλμός μιλά για χαρά των δικαίων μπροστά στην απόδοση δικαιοσύνης, και όντως η Καινή Διαθήκη μιλά για αιώνια κόλαση. Όμως εδώ ακριβώς είναι το καίριο σημείο, πάνω στο οποίο γεννιούνται διαφορές αγεφύρωτες: Ο μοναχός είχε υπέρ του χωρία, ο Σωφρόνιος είχε μαζί του την αλήθεια, είχε δηλαδή το πνεύμα που ζωοποιεί, σε αντιδιαστολή προς το γράμμα που αποκτείνει (το ειδωλοποιημένο γράμμα, καθόσον το γράμμα έχει νόημα ως διάκονος του πνεύματος). Και συνεχίζει ο Σωφρόνιος παραθέτοντας τον διάλογο του Γέροντα Σιλουανού με τον μοναχό:
«Με ολοφάνερη συγκίνηση ο Γέροντας απάντησε: “Πες μου όμως, σε παρακαλώ: αν σε βάλουν στον παράδεισο και δης από κει πως κάποιος καίγεται στις φλόγες του άδη, θα μπορούσες τάχα να έχης ανάπαυση;”. “Μα τί να κάνης; Αυτοί οι ίδιοι φταίνε”, λέει εκείνος. Και τότε ὁ Γέροντας είπε με θλιμμένο βλέμμα: “Η αγάπη δεν μπορεί να το υποφέρη… πρέπει νά προσευχώμαστε για όλους”» [1].
Όντως ο μοναχός θα μπορούσε να επικαλεστεί τόνους συγγραμμάτων, που μιλούν για «ένδικον μισθαποδοσίαν» ή που διευκρινίζουν ότι δεν είναι ο Θεός που επιβάλλει κακιασμένα μια τιμωρία, αλλά ο ίδιος αμαρτωλός αυτός που επιλέγει να βιώσει αιώνια την δική του κακία. Σωστά. Και όμως, ο άγιος Σιλουανός δείχνει ότι δεν αρκεί καθαυτήν η δογματική/πολιτική ορθότητα. Την απάντηση του μοναχού την άκουσε με οδύνη! Συγκινήθηκε, λέει, ολοφάνερα και εθλίβη. Από τι; Από την ανενδοίαστη σαρωτικότητα του κραδαίνοντος την δογματική/πολτική ορθότητα!
Στις ταραγμένες μέρες μας τώρα: Είναι βαρύ, πολύ βαρύ το πώς κατατίθεται στον δημόσιο χώρο το χωρίο του αποστόλου Παύλου, «Μὴ πλανᾶσθε• οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε μαλακοὶ οὔτε ἀρσενοκοῖται οὔτε πλεονέκται οὔτε κλέπται οὔτε μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι» (1 Κορ. 6:9-10) – για να δηλωθεί ανενδοίαστα και σαρωτικά η αιώνια απώλεια των ομοφυλόφιλων.
Μαζί με το λεπτό και καίριο νεύρο που θίγει η αφήγηση του αγίου Σωφρονίου, υπάρχει κι ένα ιδιαίτερο ζήτημα, κάτι που οφείλει να απασχολεί σοβαρά τους εκκλησιαστικούς ανθρώπους, κι όμως κατά κόρον αγνοείται ή προσπερνιέται ολότελα, μολονότι επισημαίνεται εδώ και καιρούς. Ποιο είναι αυτό; Είναι η ερμηνεία του εν λόγω χωρίου (όπως και κάποιων άλλων παράλληλών του), η οποία και αφορά την στάση των εκκλησιαστικών απέναντι στον άνθρωπο που έχει ομοφυλόφιλη ταυτότητα. Και είναι ζήτημα καίριο από μόνο του, δηλαδή ακόμα και όταν απορρίπτεται η νομοθέτηση γάμου των ομοφυλοφίλων και η τεκνοθεσία.
Νομίζω πως, αν η οδύνη που ένιωσε ο άγιος Σιλουανός μπει σαν κολλύριο στην ματιά μας, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε ότι το να κραδαίνεις το δύσκολο αυτό χωρίο έξω από την συνάφειά του, δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Δημιουργεί πρόβλημα ακόμα και σε όσους που το επικαλούνται επαναλαμβάνοντας ταυτόχρονα την στερεότυπη φράση ότι η Εκκλησία μισεί την αμαρτία αλλά αγαπά τον αμαρτωλό. Δείτε τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, τι κατατίθεται στον δημόσιο χώρο! Το λεκτικό αυτού του δύσκολου χωρίου δείχνει απόρριψη αμαρτωλών – όχι αμαρτιών!
Προφανώς, κάποιοι από τους καταθέτοντες έτσι το χωρίο στον δημόσιο χώρο θα σπεύσουν να διευκρινίσουν. Μα τότε απλούστατα (και πολύ σωστά) φτάνουμε στην ανάγκη της ερμηνείας. Τελικά; Δεχόμαστε ως χριστιανοί την ανάγκη ερμηνείας ή μας αρκεί η ειδωλολατρία των τσιτάτων;
Το κείμενο του Παύλου λοιπόν εγείρει τα εξής ερωτήματα (για τα οποία ο εκκλησιαστικός χώρος οφείλει να ακούσει τους βιβλικούς θεολόγους, τουλάχιστον με την ίδια προθυμία με την οποία δηλώνει ότι ακούει και επικαλείται βιολόγους, ψυχολόγους κλπ):
Ο Παύλος δίνει έναν κατάλογο ανθρώπων οι οποίοι δεν πρόκειται να μπουν στη Βασιλεία του Θεού. Ας διαβάσουμε με προσοχή: Άρπαγες, δουλέμποροι, ειδωλολάτρες, υβριστές, επίορκοι, κλέφτες, μέθυσοι, μητροκτόνοι, μοιχοί, μαλακοί, αρσενοκοίτες, πατροκτόνοι, πλεονέκτες, πόρνοι, φονιάδες. Ποιο είναι άραγε το κριτήριο, με το οποίο μπαίνουν όλοι αυτοί μαζί και αποδοκιμάζονται όλοι μαζί; Μία ισχυρή απάντηση είναι ότι όλοι αυτοί ευθύνονται για τις εγωκεντρικές –και ως εκ τούτου κακές– πράξεις τις οποίες αποφάσισαν. Σύμφωνα με την θεμελιώδη αντίληψη της χριστιανικής πίστης, η αμαρτία με προσωπικό καταλογισμό ανακύπτει ή δεν ανακύπτει, εκεί όπου υπάρχει δυνατότητα διλήμματος και λήψης απόφασης. Σε ανεπίλεκτες πραγματικότητες, όπως οι βιολογικές, δεν τίθεται θέμα αμαρτίας και προσωπικού καταλογισμού. Για την Εκκλησία λοιπόν ο πόρνος, ο μοιχός, ο μητροκτόνος, ο πλεονέκτης κοκ, δεν είναι βιολογικές /ψυχοσωματικές ταυτότητες, αλλά υποκείμενα που αποφάσισαν να πράξουν κακά. Ακόμα και οι κατ’ ιδίαν περιστάσεις που μπορεί να συντρέχουν (επιβαρυντικές ή ελαφρυντικές), αφορούν αυτόν τον θεμελιώδη άξονα: την πρόθεση, της απόφαση και την ευθύνη.
Έτσι λοιπόν, τι είναι άραγε οι «μαλακοί» και οι «ἀρσενοκοῖται» αυτού του καταλόγου; Είναι άραγε οι μέτοχοι της ομοφυλοφιλίας ως βιολογικής / ψυχοσωματικής ταυτότητας, για την οποία γίνεται λόγος στη σύγχρονη εποχή;
Στην πραγμάτευση του δύσκολου χωρίου έχει επισημανθεί ότι, στο πλαίσιο σεξουαλικής πράξης μεταξύ ανδρών κατά την εποχή του αποστόλου Παύλου, οι «μαλακοί» ήταν άνθρωποι που προχωρούσαν θηλυπρεπώς σε παθητική στάση, ενώ οι «ἀρσενοκοῖται» ήταν άνθρωποι που προχωρούσαν σε ενεργητική πράξη. Για τους πιστούς εβραίους ή χριστιανούς δηλαδή ήταν αποφασισμένες πράξεις εργαλειοποίησης του ανθρώπου (άλλου ή και του εαυτού), και μάλιστα με ρόλους που μπορούσαν και να εναλλάσσονται. Την εποχή της ύστερης αρχαιότητας επρόκειτο για κινήσεις εκπόρνευσης και καθυπόταξης, οι οποίες δηλώνονταν εμβληματικά με την διείσδυση του επικυρίαρχου. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι δεν είχαν προ οφθαλμών το ζήτημα του ομοφυλόφιλου εαυτού. Εθεωρείτο ότι η σεξουαλικότητα είναι μία και εκφράζεται με διαφόρους τρόπους, οι οποίοι και επιβεβαίωναν την κοινωνική ιεραρχία. Κοινωνική ιεραρχία η οποία εκλαμβανόταν ως η φυσική τάξη! [2]
Ας προσέξουμε το εξής: Στην επιστημονικώς έγκριτη και επευλογημένη από την Ιερά Σύνοδο και Πατριάρχες μετάφραση της Καινής Διαθήκης, την οποία εκπόνησαν βιβλικοί θεολόγοι (εκδ. Βιβλικής Εταιρίας 1989), η λέξη «ἀρσενοκοῖται», η οποία είναι νεολογισμός του Παύλου, δεν μεταφράστηκε ως «ομοφυλόφιλοι». Έμεινε «αρσενοκοίτες». Και ήταν ηθελημένο από την ομάδα των μεταφραστών (το λέω μετά λόγου γνώσεως), ακριβώς διότι είναι σημαντικό το ερώτημα, τι είχε προ οφθαλμών και καταδίκαζε ο Παύλος (το ίδιο μάλιστα βλέπω και στην μετάφραση του Τρεμπέλα, εκδ. Σωτήρ 1978, αλλά δεν γνωρίζω το σκεπτικό του).
Πολύ σημαντικό για το σπαζοκεφάλιασμά μας είναι και το γεγονός ότι στον κατάλογο ο Παύλος περιλαμβάνει και την ειδωλολατρία. Αυτή δένει με τα άλλα, υπό την έννοια ότι επίσης αφορά όχι βιολογική / ψυχοσωματική ταυτότητα, αλλά επιλογή και απόφαση. Και μάλιστα για έναν πιστό εβραίο ή χριστιανό η ειδωλολατρία σήμαινε οργιώδεις πρακτικές, «ιερή πορνεία» κοκ (και ο Τρεμπέλας σημειώνει στο «Υπόμνημά» του ότι για τον λόγο αυτόν ο Παύλος τοποθέτησε στο χωρίο την ειδωλολατρία ανάμεσα στην πορνεία και την μοιχεία).
Με τα παραπάνω λίγα αντί πολλών, θέλω να επισημάνω ένα συντριπτικό, κατά τη γνώμη μου, έλλειμμα. Και το επισημαίνω ειλικρινά με αγωνία και πόνο. Πόνο για όσα παραλείπουμε οι εκκλησιαστικοί άνθρωποι, πόνο από τα δακρυσμένα ή οργισμένα μάτια πολλών ανθρώπων που βιώνουν απόρριψη της ίδιας τους της ύπαρξης. Ανθρώπων που κινδυνεύουν να ζουν σαν τσακισμένα καλάμια... Και σκέφτομαι πόσο εύκολα και πόσο βάναυσα μπορεί να διαψευστεί στον δημόσιο χώρο η εικόνα που ο ίδιος ο Θεός Πατέρας έδωσε για τον Γιο του: «Να ο δούλος μου που διάλεξα, ο αγαπημένος μου που εγώ τον εξέλεξα. [...] Δε θα μαλώσει και δε θα κραυγάσει, ούτε θ’ ακούσει κανένας στις πλατείες τη φωνή του. Δε θα συντρίψει το ραγισμένο καλάμι, δε θα σβήσει το λυχνάρι που καπνίζει, ωσότου οδηγήσει τη δίκαιη κρίση στη νίκη» [3].
Πέφτει σαν μαρμαρόπλακα πάνω στο στέρνο το να καταγγέλλεται (και πολύ σωστά) η μεθόδευση για νομοθέτηση χωρίς διαβούλευση, αλλά ταυτόχρονα να απορρίπτεται ως αχρείαστη η ενδοεκκλησιαστική διαβούλευση. «Ὁ ἔχων νοῦν ψηφισάτω» τα κρωξίματα των κάθε λογής χυδαιολόγων, και των κάθε λογής τραμπούκων που χάνουν τον ύπνο τους αν δεν πεις ντε και καλά αυτό που οι ίδιοι θέλουν ή που έχει ορθοτομήσει ο κάθε λογής γκουρού τους.
Η αυτοεξέταση με βάση το Ευαγγέλιο είναι για τους χριστιανούς άσκηση πιστότητας στο ίδιο τους το βάπτισμα. Είναι άσκηση στο να μην επικαλύπτουν την φωνή Εκείνου τον οποίο (δηλώνουν πως) αναγνωρίζουν ως Κύριό τους. Άσκηση στο να διακρίνουν τι όρισε ο Χριστός ως τα «βαρύτερα του νόμου» (με την πλεονεξία να χτυπάει κόκκινο), σε ποιους έκρουσε τον κώδωνα της κολάσεως (ας διαβάσουμε τον κατάλογο αποδεκτών των «ουαί» του), ποιοι είπε ότι μπαίνουν στη Βασιλεία του Θεού δυσκολότερα απ’ όσο κοτζάμ καμήλα μπορεί να περάσει μέσα από την τρύπα της βελόνας...[4]. Ακριβώς λόγω των επιλογών, των πράξεων και της εγωπάθειάς τους.
Σημειώσεις:
1. αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης (1866-1938), εκδ. Ι. Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 1988, 4η έκδ.), σ. 49. Βλ. και σσ. 115-117, 311-312.
2. Ενδεικτικά, αντί πολλών, παραπέμπω στο κείμενο της Αικατερίνης Τσαλαμπούνη, Ορθόδοξης βιβλικής θεολόγου και καθηγήτριας στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ: Ekaterini Tsalampouni, «Biblical tradition and same-sex relations: A difficult hermeneutical path», στον συλλογικό τόμο Orthodox Tradition and Human Sexuality (επιμ. Τ. Arentzen, Α. M. Purpura, A. Papanikolaou), εκδ. Fordham University Press, New York 2022, σσ. 79-101. Μόνο στα Αγγλικά προσώρας. Βρίσκεται στο https://auth.academia.edu/TsalampouniEkaterini
3. Ματθ. 12:16-21, όπου επαναλαμβάνεται προφητεία του Ησαΐα 42:1-4.
4. Αξίζει τον κόπο η ανάγνωση, μπας και φέρουμε μπρος στα μάτια μας αυτά που προσπερνάμε ως αυτονόητα. Βλ. αντίστοιχα Ματθ. 23:13-33 (23:23 για τα «βαρύτερα του νόμου», 23:33 για την επαπειλούμενη κόλαση) και 19:24.
[Δημοσιεύτηκε στο https://enoriako.info/i-agapi-den-borei-na-to-ypoferei/ , το οποίο και ευχαριστώ για την παρρησία, την πιστότητα, την έγνοια].