Ο Ντένις Κάρολ δεν είναι κυνικός όταν λέει ότι το ξέσπασμα του κορωνοϊού ήταν προβλέψιμο. Αντιθέτως, δείχνει να καταλαβαίνει τους ανθρώπους που έχουν τρομοκρατηθεί από την επιδημία. Έχει υπάρξει, πολλάκις, αυτόπτης μάρτυρας δύσκολων καταστάσεων σε διάφορα μέρη του κόσμου που δοκιμάστηκαν από παρόμοιους ιούς. Πάνω απ’ όλα, ο Κάρολ είναι αυθεντία επί του θέματος κι αυτό είναι εμφανές από την πρώτη στιγμή.
Για δεκαετίες, ο Κάρολ υπήρξε ο βασικός ερευνητής που προειδοποιούσε για την απειλή της εξάπλωσης των ζωονοσογόνων ασθενειών, της μετάδοσης δηλαδή παθογόνων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σημερινή επιδημία, η οποία ξεκίνησε από τη ΓουΧαν της Κίνας, προήλθε από έναν ιό που φέρουν οι νυχτερίδες. Το 2009, μετά από χρόνια μελέτης των μεταδοτικών ασθενειών στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών και στην Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), ο Κάρολ ηγήθηκε ενός προγράμματος με την επωνυμία PREDICT, που ερεύνησε με πρωτοποριακές τεχνικές διάφορους ιούς, που έχουν ως ξενιστές ποικίλα ζώα ανά τον κόσμο, με την δυνατότητα να μεταπηδήσουν στους ανθρώπους. Ο Κορωνοϊός αποτελεί παγκόσμιο γεγονός και θα χτυπήσει κάθε κοινότητα οπουδήποτε στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, τα επιστημονικά δεδομένα διανθίζονταν από τον Κάρολ με καυστικές νύξεις, είτε μιλούσε για την βιολογία των ιών, είτε για την απελπιστικά αργή αντίδραση του Λευκού Οίκου στην επιδημία. Η πρώτη μου ερώτηση είχε να κάνει με την πηγή της επιδημίας.
Πως πέρασε ο κορωνοϊός από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους;
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς αλλά υποθέτουμε ότι ο ιός μεταπήδησε στους ανθρώπους λόγω της εγγύτητας με την εισβολή μας στο ενδιαίτημα των νυχτερίδων. Επίσης, είναι πιθανόν να υπήρξε άμεση επιμόλυνση όταν κάποιοι έπιασαν ένα ζώο. Ίσως και να υπήρξε δευτερογενής πηγή. Όταν είχαμε το ξέσπασμα της επιδημίας SARS του 2002 στην Κίνα, δεν εντοπίσαμε άμεση επαφή των ανθρώπων με τις νυχτερίδες ως πρωτογενή πηγή μόλυνσης. Υπήρξε όμως δευτερογενής πηγή μόλυνσης και αυτή ήταν ένα άγριο ζώο, η μοσχογαλή, που θηρευόταν από τους ανθρώπους.
Είναι δυνατόν η μετάδοση να προήλθε από την κατανάλωση κάποιου ζώου;
Συνήθως, η προετοιμασία του ζώου για μαγείρεμα είναι το στάδιο στο οποίο έχεις άμεση έκθεση στον ιό. Αφού μαγειρευτεί το ζώο, ο ιός έχει πεθάνει. Η μετάδοση γίνεται με το γδάρσιμο ή καθώς το ζώο σφάζεται και οι άνθρωποι εκτίθενται στα σωματικά υγρά, το αίμα και τις διάφορες εκκρίσεις. Όταν είχε ενσκήψει η γρίπη των πτηνών από τα κοτόπουλα, η πλειοψηφία των επιμολύνσεων γινόταν καθώς τα πουλερικά προετοιμάζονταν για μαγείρεμα. Για παράδειγμα, στην Αίγυπτο, οι πρώτες που μολύνονταν ήταν οι γυναίκες που έσφαζαν και μαγείρευαν τα ζώα.
Εμείς οι άνθρωποι πιστεύουμε πως είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν όπως ακριβώς προσβάλλουν μια νυχτερίδα.
Το 2018, εσύ και οι συνάδελφοί σου γράψατε στο περιοδικό «Η ικανότητά μας να μειώσουμε την εμφάνιση των μεταδοτικών ασθενειών υποσκάπτεται από την ελλιπή μας κατανόηση σε ότι αφορά την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών». Τι είναι αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε σχετικά με την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών;
Το πρώτο που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι οποιαδήποτε απειλή πρόκειται να αντιμετωπίσουμε, υπάρχει ήδη, κυκλοφορεί με τα άγρια ζώα. Σκέψου το ως μια ιογενή σκοτεινή ύλη. Εκεί έξω κυκλοφορεί μια μεγάλη δεξαμενή από ιούς κι εμείς αναγνωρίζουμε κάποιον ιό μόνο όταν έχουμε μεταπήδηση στους ανθρώπους και αντιμετωπίζουμε τα πρώτα κρούσματα ασθενών.
Έχουν οι νυχτερίδες μεγάλη δυνατότητα για μεταφορά ιών στους ανθρώπους;
Σίγουρα. Έχουμε αναγνωρίσει τις νυχτερίδες ως δεξαμενές κορωνοϊών αλλά και του ιού Έμπολα. Θέλουμε να καταλάβουμε πως λειτουργούν τα διάφορα είδη νυχτερίδων μέσα στα αντίστοιχα οικοσυστήματα. Έχουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρακτικές που τις κρατούν μακριά ή κοντά στον ανθρώπινο πληθυσμό; Το είδος νυχτερίδας στο οποίο απομονώσαμε τον ιό του Έμπολα στην δυτική Αφρική είχε την τάση να φωλιάζει μέσα στις ανθρώπινες κατοικίες αυξάνοντας, έτσι, την πιθανότητα μεταπήδησης του ιού στους ανθρώπους.
Έχουν υπάρξει αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματα των νυχτερίδων που τις έφεραν πιο κοντά στους ανθρώπους;
Οι αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματά τους είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Έχουμε διεισδύσει βαθιά σε οικο-ζώνες τις οποίες δεν είχαμε καταλάβει ποτέ στο παρελθόν.
Κάποιο σχετικό παράδειγμα της εισβολής μας;
Στην Αφρική είμαστε μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου εισβολής από πετρελαϊκές και εξορυκτικές εταιρείες σε περιοχές που δεν κατοικούνταν από ανθρώπους. Το πρόβλημα δεν είναι η μετακίνηση εργατών και η κατασκευή καταυλισμών στις συγκεκριμένες περιοχές. Το πρόβλημα είναι η κατασκευή δρόμων που επιτρέπει την μετακίνηση ολόκληρων πληθυσμών εκεί. Οι δρόμοι δίνουν την δυνατότητα και στα άγρια ζώα να έρθουν κοντά στους οικισμούς των ανθρώπων. Οι δραματικές αυτές αλλαγές αυξάνουν την πιθανότητα επιμολύνσεων από ιούς.
Τα φαινόμενα μεταπήδησης ιών από τα ζώα στους ανθρώπους είναι συχνότερα σήμερα απ’ ότι πριν 50 χρόνια;
Ναι. Η EcoHealth Alliance, μια ΜΚΟ, και άλλοι φορείς, μελέτησαν κάθε αναφορά ξεσπάσματος επιδημίας από το 1940 και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα φαινόμενα μεταπήδησης σήμερα είναι δύο με τρεις φορές συχνότερα απ’ ότι ήταν πριν 40 χρόνια. Η τάση είναι αυξητική και προκαλείται από την απίστευτη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και την επέκτασή μας σε παρθένες περιοχές. Ο καταλυτικός παράγοντας στην αύξηση των περιστάσεων μεταπήδησης ιών είναι η αλλαγή χρήσης της γης – όλο και περισσότερη γη για καλλιέργειες και πιο συγκεκριμένα για κτηνοτροφία.
Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο σε έναν ιό που τον καθιστά ζωονοσογόνο;
Μπορείς να πεις ότι οι ιοί δεν είναι έμβιοι οργανισμοί. Είναι πρωτεΐνες με ενθυλακωμένο DNA ή RNA. Πέρα απ’ αυτό, δεν έχουν κάποιο μηχανισμό για να επιβιώσουν από μόνοι τους. Αναζητούν, λοιπόν, ένα οικοσύστημα που διαθέτει όλον τον υπόλοιπο κυτταρικό εξοπλισμό που είναι απαραίτητος για την αναπαραγωγή τους. Δεν είναι ικανοί να ζήσουν έξω από κάποιο ζωικό πληθυσμό. Χρειάζονται τα ζώα για να αναπαραχθούν. Για τους ιούς, εμείς οι άνθρωποι, είμαστε απλά ακόμη ένα είδος ζώου. Νομίζουμε ότι είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν με ακριβώς τον ίδιο σκοπό που προσβάλλουν μια νυχτερίδα ή μια μοσχογαλή.
Οι ιοί ζουν σε μια εύθραυστη ισορροπία, έτσι δεν είναι; Πρέπει να επιβιώσουν χωρίς να σκοτώσουν τον ξενιστή τους.
Σωστά. Οι ιοί που σκοτώνουν τους ξενιστές τους γρήγορα θα εξαφανιστούν. Αυτό συνέβη με τον ιό SARS. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σκοτώνοντας το 10% των ξενιστών του, δεν κατόρθωσε να καταστεί πανδημία στον πλανήτη μας.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο συγκεκριμένος κορωνοϊός θα αυτοκαταστραφεί;
Ο συγκεκριμένος έχει χαμηλή παθογένεια. Όσο χαμηλότερη είναι η λοιμογόνος ικανότητά του, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να γίνει πανδημία, δηλ. μέρος ενός εποχιακού συμβάντος. Αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες μας. Αν τα πράγματα ησυχάσουν τους καλοκαιρινούς μήνες, τότε το μέγα ερώτημα είναι «θα συνεχίσει να μολύνει τους ανθρώπους;» Το καλοκαίρι οι ιοί της γρίπης κυκλοφορούν γύρω μας αλλά είναι ανενεργοί. Βρίσκονται εν υπνώσει. Όταν εμφανιστούν οι κατάλληλες συνθήκες, δηλ. κρυώσει ο καιρός και αυξηθεί η υγρασία, τότε ο Covid-19 μπορεί να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται σαν τρελός. Αν ο κορωνοϊός καταφέρει να καταστεί ανενεργός κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίς να σκοτώσει τον ξενιστή του, τότε θα έχουμε στα χέρια μας έναν ιό που έχει όλα τα εχέγγυα να καθιερωθεί ως μέρος του κανονικού μας τοπίου κι όλα αυτά σε βάρος δικό μας.
Πιστεύεις ότι η επιδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα ήταν αναπόφευκτη;
Ήταν σίγουρα προβλέψιμη. Είναι σαν να μην έχουμε κώδικα οδικής κυκλοφορίας και συνεχώς να βλέπουμε πεζούς να χτυπιούνται από αυτοκίνητα καθώς διασχίζουν τους δρόμους. Που είναι το παράξενο σε μια τέτοια κατάσταση; Πουθενά! Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να φτιάξουμε διαβάσεις, κυκλοφοριακούς κανόνες και κανονισμούς. Δεν το κάνουμε όμως. Δεν καθιερώνουμε τις πρακτικές ασφαλείας που θα ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες μεταπήδησης των διαφόρων ζωονοσογόνων ασθενειών. Αν κατανοήσουμε καλύτερα το που κυκλοφορούν οι συγκεκριμένοι ιοί, αλλά και το περιβάλλον τους, θα αποκτήσουμε την δυνατότητα να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο της μεταπήδησής τους στον ανθρώπινο πληθυσμό.
Γιατί, λοιπόν, δεν το κάνουν αυτό οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι κατάρτισης των πολιτικών αντιμετώπισης των πανδημιών;
Πρώτον, εδώ έχουμε ένα πρόβλημα που δημιουργείται από μια, άνευ προηγουμένου, μεταβολή του πληθυσμού του πλανήτη. Μόλις στα τελευταία 100 χρόνια έχουμε αρχίσει να αυξανόμαστε με ρυθμό που προκαλεί ανεπανόρθωτη διαταραχή του ευρύτερου πλανητικού οικοσυστήματος. Αν κάναμε αυτήν την κουβέντα πριν 100 χρόνια, θα είχαμε 6 δις λιγότερους ανθρώπους στη Γη. Μας πήρε κάπου 300 χιλιάδες χρόνια, δηλ. περίπου το συνολικό χρονικό διάστημα ύπαρξης του είδους μας, για να φτάσουμε το 1 δις και μέσα στα τελευταία 100 χρόνια αποκτήσαμε άλλους 6 δις ενοίκους στο πλανητικό μας σπίτι. Σημειωτέον ότι θα αποκτήσουμε άλλους 4 με 5 δις μέχρι το τέλος του παρόντος αιώνα.
Δεύτερον, οι κυβερνήσεις και η κοινωνία, διέπονται γενικά από αδράνεια. Δεν αλλάζουμε, δεν προσαρμοζόμαστε, ούτε εξελισσόμαστε πολύ γρήγορα. Επιπλέον, μετά βίας συνειδητοποιούμε ως παγκόσμια κοινωνία ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα είναι θεμελιωδώς διαφορετικός από τον κόσμο στον οποίο έζησε ποτέ το είδος μας. Όλοι γνωρίζουμε πως αν ρίξουμε ένα βάτραχο μέσα σε βραστό νερό θα πηδήξει αμέσως έξω. Αν πάρουμε όμως τον ίδιο βάτραχο, τον βάλουμε μέσα σε μια κατσαρόλα με νερό σε θερμοκρασία δωματίου και σιγά σιγά ανεβάσουμε την θερμοκρασία, τότε ο βάτραχος θα μείνει μέσα στο νερό και θα βράσει μέχρι θανάτου. Αυτό θα συμβεί γιατί θα χάσει κάθε προοπτική με το μεταβαλλόμενο περιβάλλον γύρω του. Αυτός ο άτυχος βάτραχος είμαστε εμείς. Έχουμε πλήρη άγνοια των συνθηκών που επιτρέπουν στους ζωονοσογόνους ιούς να μεταπηδήσουν σε μας.
Τι ήταν αυτό που σε έκανε να αντιληφθείς το μέγεθος του προβλήματος μεταπήδησης του ιού στους ανθρώπους;
Εννοείς ποια ήταν η στιγμή που είχα ανάλογη εμπειρία με τον Σαούλ όταν ήταν καθ’ οδόν προς τη Δαμασκό;
Ακριβώς.
Ήταν η επιδημία της γρίπης των πτηνών τη δεκαετία του 2000. Αυτό που συνέβη τότε ήταν άμεση συνέπεια του συγκλονιστικού αριθμού πουλερικών που παράγονταν ετησίως για να τραφούν οι άνθρωποι. Αν ρίξεις μια ματιά στην σημερινή Κίνα θα δεις ότι παράγει κάπου 15 με 20 δισ. πουλερικά το χρόνο. Τα στοιχεία της δεκαετίας του ’60 δείχνουν ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων στην Κίνα παράγονταν μόλις λίγες εκατοντάδες εκατομμύρια πουλερικά. Αν εξετάσουμε το Μπαγκλαντές, το Βιετνάμ και άλλα μέρη της Ασίας θα δούμε ότι ο αριθμός των πουλερικών που παράγονταν πριν 50 χρόνια ήταν απείρως μικρότερος από αυτόν που παράγεται σήμερα. Το γεγονός αυτό είναι συνέπεια του μεγαλύτερου πληθυσμού και της μεγαλύτερης αγοραστικής δύναμης των κατοίκων των χωρών της περιοχής. Μια σταθερά που δείχνει επιβεβαιωμένα την αύξηση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών είναι η μετατόπιση από την δίαιτα με βάση τους καρπούς και τις ρίζες στην δίαιτα με βάση τις πρωτεΐνες. Αυτό ακριβώς συνέβη σ’ ολόκληρη την Ασία.
Μία από τις στατιστικές που κάνει εντύπωση στο άρθρο σου στο περιοδικό Science είναι ότι υπάρχουν κάπου 1.67 εκατομμύρια ιοί πάνω στη Γη κι απ’ αυτούς 631 με 827 χιλιάδες έχουν την δυνατότητα να πλήξουν τους ανθρώπους. Είναι κάπως τρομακτικό αυτό, έτσι δεν είναι;
Από τη μια, είναι όντως τρομακτικό. Από την άλλη όμως, η πιθανότητα μόλυνσης δεν συνεπάγεται ασθένεια και θανάτους. Κάποιοι ιοί δεν γίνονται καν αντιληπτοί από τον ξενιστή τους. Κάποιοι άλλοι μπορούν να βελτιώσουν τη βιολογία μας γινόμενοι μέρος του μικρο-οικοσυστήματός μας. Αυτό δεν αποτελεί καινοφανές φαινόμενο στην πορεία της εξέλιξης. Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι ιοί δεν είναι απλά και μόνο εχθροί μας. Δύνανται να έχουν σημαντικές θετικές επιπτώσεις επάνω μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα βακτήρια και το διαπιστώσαμε σε βάθος χρόνου. Ταυτόχρονα, οφείλουμε να επαγρυπνούμε και να είμαστε επιφυλακτικοί με τα φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούμε. Αν συνταγογραφούμε αντιβιοτικά σκευάσματα ευρέος φάσματος υπάρχει η πιθανότητα να ανοίγουμε την πόρτα σε άλλου τύπου παρενέργειες.
Πως θα σχολίαζες την γενική στάση της αμερικανικής κυβέρνησης σε σχέση με την απειλή των ζωονοσογόνων ασθενειών;
Δεν είναι μόνο η κυβέρνηση των ΗΠΑ αλλά γενικότερα όλες οι κυβερνήσεις, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας. Δεν επενδύουμε στο ρίσκο. Η συζήτηση σχετικά με τις ζωονοσογόνες ασθένειες είναι τελείως διαφορετική από τη συζήτηση για την ελονοσία ή τη φυματίωση. Οι ασθένειες αυτές είναι απτές, ξεκάθαρες και αποτελούν παρόντα προβλήματα. Οι ζωονοσογόνες ασθένειες είναι πρόβλημα που μόλις έχει αρχίσει να εμφανίζεται. Κλασσικά, ως κοινωνία δεν επενδύουμε σε κάτι μέχρι να φτάσει στο σημείο να μας βροντήξει εκδικητικά την πόρτα.
Ο κορωνοϊός, πάντως, μας βροντάει την πόρτα με μανία, έτσι δεν είναι;
Ναι, σίγουρα έχει τραβήξει την προσοχή των πάντων. Παρόλα αυτά, όταν ο συγκεκριμένος κορωνοϊός χαθεί από τα πρωτοσέλιδα, θα διαπιστώσουμε έναν άμεσο περιορισμό των επενδύσεων που έχουν γίνει για την αντιμετώπισή του. Η κατάσταση θα θυμίσει τις περιόδους πολέμου, που βλέπουμε αυξημένα κονδύλια στον προϋπολογισμό και τις περιόδους ειρήνης, που τα χρήματα για εξοπλισμούς μειώνονται δραστικότατα. Έτσι, μέρος της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε σήμερα -πράγμα που, λίγο-πολύ, αποτελεί άσκηση κοινωνικής μηχανικής- είναι να αναγκάσουμε τους νομοθέτες και τους επενδυτές να επενδύσουν στο ρίσκο κι αυτό είναι πολύ δύσκολο.
Το γεγονός ότι διακόπηκε η χρηματοδότηση του προγράμματος PREDICT έχει γίνει σημαία κατά του προέδρου Τραμπ, ο οποίος φαίνεται να αγνοεί επιδεικτικά την επιστήμη. Πιστεύεις ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του τερματισμού του PREDICT και της επέλασης του κορωνοϊού;
Όχι, δεν το νομίζω. Το PREDICT ήταν ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα. Επιστημονικά, δουλέψαμε σωστά. Παρόλα αυτά, ήταν πολύ μικρής κλίμακας. Ανακαλύψαμε μόλις 2000 ιούς. Αν θέλεις να κάνεις την διαφορά στην δημόσια υγεία, το να βρεις 2000 ιούς μέσα σε 10 χρόνια, ενώ εκεί έξω υπάρχουν 600 χιλιάδες, σημαίνει ότι σίγουρα δεν έχεις ελαχιστοποιήσει το ρίσκο. Επιπλέον, το PREDICT δεν κατόρθωσε να συνεισφέρει σε κάποια λύση στο δεύτερο σκέλος της κρίσιμης εξίσωσης -το πώς, δηλαδή, θα μετασχηματίσουμε την επιστήμη σε πολιτική. Έτσι κι αλλιώς, δεν είχε φτιαχτεί γι’ αυτόν τον σκοπό. Αν υπολογίσουμε, επίσης, πως ο ετήσιος προϋπολογισμός του κυμαινόταν στα 20 εκατομμύρια δολάρια, τότε καταλαβαίνουμε ότι το ποσό ήταν καταφανώς ανεπαρκές. Θα χρειαζόμασταν περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο για να τρέξουμε το παγκοσμίου εμβέλειας πρόγραμμα που θα άλλαζε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά και προετοιμαζόμαστε για τις ιογενείς απειλές. Αυτή ακριβώς είναι η αποστολή του Global Virome Project.
Τι είναι αυτό που σε ανησυχεί σε σχέση με τον κορωνοϊό;
Προφανώς αυτό που ανησυχεί τους πάντες. Κι έπειτα είναι αυτά για τα οποία δεν μιλάει κανείς. Αυτά είναι και τα πράγματα που με ανησυχούν περισσότερο απ’ όλα. Εδώ μιλάμε για ένα παγκόσμιο συμβάν το οποίο πρόκειται να χτυπήσει κάθε κοινότητα στην υφήλιο. Όπως καταλαβαίνεις, οι επιπτώσεις δεν θα είναι ισόποσα κατανεμημένες διότι υπάρχουν μέρη του κόσμου, τα υγειονομικά συστήματα των οποίων είναι κατά πολύ πιο ευπαθή από αυτά των ΗΠΑ, της Ευρώπης ή της Κίνας. Γνωρίζουμε, ήδη, ότι όταν κάποιο υποτυπώδες σύστημα υγείας επιφορτιστεί με δυσβάσταχτο φόρτο εργασίας, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταρρεύσει. Ειδικά στην Αφρική και σε περιοχές όπου υπάρχουν αναταραχές ή πόλεμοι.
Το 2014, όταν ο ιός Έμπολα έπληξε τις τρείς χώρες της δυτικής Αφρικής, γίναμε μάρτυρες μιας από τις άμεσες επιπτώσεις του ιού που δεν ήταν άλλη από την παράλυση της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών. Οι εργαζόμενοι στα συστήματα υγείας εκτέθηκαν στην ασθένεια, αρρώστησαν και φοβόντουσαν να προσέλθουν στις εργασίες τους. Για 5 ολόκληρους μήνες, δεν υπήρχαν υπηρεσίες υγείας για να καλύψουν τις κανονικές υγειονομικές ανάγκες των πολιτών. Οι έγκυες γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση σε βοήθεια από εκπαιδευμένες μαίες και τα παιδιά δεν μπορούσαν πια να προμηθεύονται φάρμακα κατά της ελονοσίας. Είχες, δηλαδή, έναν τεράστιο, μη καταγραμμένο πληθυσμό, η ζωή του οποίου τέθηκε σε κίνδυνο γιατί δεν λάμβανε τις τυπικές υπηρεσίες υγείας. Φοβάμαι ότι θα ξαναδούμε κάτι παρόμοιο. Αν ο κορωνοϊός συνεχίσει να είναι όσο δυναμικός όσο δείχνει, θα δούμε συστήματα υγείας να υπερφορτώνονται από περιστατικά και να αδυνατούν να ανταποκριθούν και στον ιό και στον συνήθη φόρτο εργασίας τους. Κανείς σε καμία κυβέρνηση στον κόσμο δεν θίγει το εν λόγω ζήτημα.
Το 2005, εν τω μέσω της γρίπης των πτηνών, ο Τζορτζ Μπους ο νεώτερος επικοινωνούσε συχνά με διάφορους ηγέτες ανά τον κόσμο σχετικά με το πώς θα συντονιστεί η παγκόσμια αντίδραση στην επιδημία. Ο Μπαράκ Ομπάμα έκανε το ίδιο, τόσο το 2009 με την δεύτερη πανδημία Η1Ν1, όσο και το 2014 με την επιδημία του Έμπολα. Είδαμε τους δύο προέδρους να παίρνουν πρωτοβουλίες και να λειτουργούν ως καταλύτες αναζητώντας μια παγκόσμια απάντηση σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Σήμερα, υπάρχει απόλυτη σιγή στον Λευκό Οίκο. Πιστεύω πως ο μόνος λόγος που ο Λευκός Οίκος λέει οτιδήποτε σχετικά με την επιδημία του κορωνοϊού είναι γιατί το χρηματιστήριο κατρακυλάει. Ψάχνουν, λοιπόν, να βρουν τι να πουν για να καθησυχάσουν τους επενδυτές.
Γιατί πιστεύεις ο Λευκός Οίκος τηρεί σιγή ιχθύος;
Ο λόγος είναι ο πρόεδρος Τραμπ και η εμμονή του με το «Πρώτα η Αμερική». Δεν έχω δει καμία αναφορά από τον Λευκό Οίκο που να δείχνει ότι ο πρόεδρος επικοινώνησε με τον Κινέζο ομόλογό του για να συζητήσουν κάποια συντονισμένη δράση όταν η Κίνα αγωνιζόταν να θέσει τον ιό υπό έλεγχο. Επίσης, έχω μείνει άναυδος από την έλλειψη παγκοσμίου διαλόγου σχετικά με κάτι που είναι η πεμπτουσία του παγκοσμίου συμβάντος. Αν ρίξει κάποιος μια ματιά στην Ευρώπη σήμερα θα δυσκολευτεί να πιστέψει ότι υφίσταται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Απ’ ότι φαίνεται, κάθε χώρα κάνει ότι της καπνίσει. Η Ιταλία δεν συντονίζεται με τις Βρυξέλλες και οι Βρυξέλλες δεν συντονίζονται με την Γερμανία. Δεν υπάρχει σαφής προσέγγιση του προβλήματος αν και έχει προβλεφθεί η πλατφόρμα για να γίνει κάτι τέτοιο.
Τι θα κάνει τους ανθρώπους να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την απειλή από τις ζωονοσογόνες ασθένειες;
Δεν υπάρχει κάτι καλύτερο από μια καλή κατά συρροή επίθεση για να μας κάνει να δώσουμε βάση στην απειλή κι αυτήν τη στιγμή συμβαίνει ακριβώς αυτό. Κάθε τρία περίπου χρόνια έχουμε και μια επιδημία και μετά από κάθε νέο συμβάν κάποιοι συνειδητοποιούν ότι πρέπει να επενδύσουμε και να συνεχίσουμε να επενδύουμε στη συγκρότηση αμυντικών μηχανισμών. Το πρόβλημα είναι να κάνουμε αυτήν την χρηματοδότηση αναπόσπαστο μέρος των τακτικών ετησίων προϋπολογισμών και όχι να δρούμε με εκταμιεύσεις εκτάκτου ανάγκης.
Έχει υπάρξει, πάντως, υποδειγματική ανταλλαγή στοιχείων ανάμεσα σε επιστήμονες και γενετιστές, έτσι δεν είναι;
Ναι. Ας αναλογιστούμε, όμως, τον συλλογισμό του Σωκράτη: «η σωστή σκέψη οδηγεί στη σωστή δράση». Γνωρίζουμε πως αυτό δεν ισχύει πάντα. Οι σκέψεις σου μπορεί να είναι απολύτως σωστές αλλά οι πρακτική σου τελείως λανθασμένη. Η επιστήμη μας επιτρέπει να κατανοήσουμε με μέγιστο βαθμό λεπτομέρειας τι διακυβεύεται. Η επιστήμη μας κάνει διορατικούς. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να μεταφράσουμε αυτήν την διορατικότητα σε συνεχή αποτίμηση του κινδύνου και να προχωρήσουμε στις ανάλογες ενέργειες.
Πως πρέπει να προχωρήσουμε ιδανικά;
Οι συγκεκριμένοι ιοί έχουν την ικανότητα να μεταλλάσσονται. Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα μπορεί να διαφέρει από αυτό που θα αντιμετωπίσουμε σε μερικούς μήνες. Ο ιός μπορεί να γίνει πιο θανατηφόρος ή να εξασθενήσει και να εξαφανιστεί, όπως το κοινό κρυολόγημα. Το μεγάλο ερώτημα είναι: παρακολουθούμε στενά την πορεία του ιού; Έχουμε αρκετά δεδομένα, διαφάνεια και διαθέσιμα δείγματα; Τι εμφανίζεται στο Ισραήλ; Τι εμφανίζεται στο Ιράν; Τι εμφανίζεται στην Ιταλία; Τι εμφανίζεται στις ΗΠΑ; Υπάρχει αρκετή διαφάνεια σε πραγματικό χρόνο έτσι ώστε να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις; Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να φροντίσουμε τους ανθρώπους μας. Οφείλουμε να προσέξουμε τις κοινότητες ανά τον κόσμο που χρήζουν βοηθείας. Είμαστε όλοι μέρος του ίδιου οικοσυστήματος. Έχουμε να κάνουμε με ένα παγκόσμιο συμβάν. Πρέπει να προετοιμαστούμε και να αντιδράσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο αλλιώς θα υπάρξουν σοβαρότατες συνέπειες.
Ο Κέβιν Μπέργκερ είναι ο εκδότης του Nautilus
Για δεκαετίες, ο Κάρολ υπήρξε ο βασικός ερευνητής που προειδοποιούσε για την απειλή της εξάπλωσης των ζωονοσογόνων ασθενειών, της μετάδοσης δηλαδή παθογόνων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σημερινή επιδημία, η οποία ξεκίνησε από τη ΓουΧαν της Κίνας, προήλθε από έναν ιό που φέρουν οι νυχτερίδες. Το 2009, μετά από χρόνια μελέτης των μεταδοτικών ασθενειών στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών και στην Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), ο Κάρολ ηγήθηκε ενός προγράμματος με την επωνυμία PREDICT, που ερεύνησε με πρωτοποριακές τεχνικές διάφορους ιούς, που έχουν ως ξενιστές ποικίλα ζώα ανά τον κόσμο, με την δυνατότητα να μεταπηδήσουν στους ανθρώπους. Ο Κορωνοϊός αποτελεί παγκόσμιο γεγονός και θα χτυπήσει κάθε κοινότητα οπουδήποτε στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, τα επιστημονικά δεδομένα διανθίζονταν από τον Κάρολ με καυστικές νύξεις, είτε μιλούσε για την βιολογία των ιών, είτε για την απελπιστικά αργή αντίδραση του Λευκού Οίκου στην επιδημία. Η πρώτη μου ερώτηση είχε να κάνει με την πηγή της επιδημίας.
Πως πέρασε ο κορωνοϊός από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους;
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς αλλά υποθέτουμε ότι ο ιός μεταπήδησε στους ανθρώπους λόγω της εγγύτητας με την εισβολή μας στο ενδιαίτημα των νυχτερίδων. Επίσης, είναι πιθανόν να υπήρξε άμεση επιμόλυνση όταν κάποιοι έπιασαν ένα ζώο. Ίσως και να υπήρξε δευτερογενής πηγή. Όταν είχαμε το ξέσπασμα της επιδημίας SARS του 2002 στην Κίνα, δεν εντοπίσαμε άμεση επαφή των ανθρώπων με τις νυχτερίδες ως πρωτογενή πηγή μόλυνσης. Υπήρξε όμως δευτερογενής πηγή μόλυνσης και αυτή ήταν ένα άγριο ζώο, η μοσχογαλή, που θηρευόταν από τους ανθρώπους.
Είναι δυνατόν η μετάδοση να προήλθε από την κατανάλωση κάποιου ζώου;
Συνήθως, η προετοιμασία του ζώου για μαγείρεμα είναι το στάδιο στο οποίο έχεις άμεση έκθεση στον ιό. Αφού μαγειρευτεί το ζώο, ο ιός έχει πεθάνει. Η μετάδοση γίνεται με το γδάρσιμο ή καθώς το ζώο σφάζεται και οι άνθρωποι εκτίθενται στα σωματικά υγρά, το αίμα και τις διάφορες εκκρίσεις. Όταν είχε ενσκήψει η γρίπη των πτηνών από τα κοτόπουλα, η πλειοψηφία των επιμολύνσεων γινόταν καθώς τα πουλερικά προετοιμάζονταν για μαγείρεμα. Για παράδειγμα, στην Αίγυπτο, οι πρώτες που μολύνονταν ήταν οι γυναίκες που έσφαζαν και μαγείρευαν τα ζώα.
Εμείς οι άνθρωποι πιστεύουμε πως είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν όπως ακριβώς προσβάλλουν μια νυχτερίδα.
Το 2018, εσύ και οι συνάδελφοί σου γράψατε στο περιοδικό «Η ικανότητά μας να μειώσουμε την εμφάνιση των μεταδοτικών ασθενειών υποσκάπτεται από την ελλιπή μας κατανόηση σε ότι αφορά την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών». Τι είναι αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε σχετικά με την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών;
Το πρώτο που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι οποιαδήποτε απειλή πρόκειται να αντιμετωπίσουμε, υπάρχει ήδη, κυκλοφορεί με τα άγρια ζώα. Σκέψου το ως μια ιογενή σκοτεινή ύλη. Εκεί έξω κυκλοφορεί μια μεγάλη δεξαμενή από ιούς κι εμείς αναγνωρίζουμε κάποιον ιό μόνο όταν έχουμε μεταπήδηση στους ανθρώπους και αντιμετωπίζουμε τα πρώτα κρούσματα ασθενών.
Έχουν οι νυχτερίδες μεγάλη δυνατότητα για μεταφορά ιών στους ανθρώπους;
Σίγουρα. Έχουμε αναγνωρίσει τις νυχτερίδες ως δεξαμενές κορωνοϊών αλλά και του ιού Έμπολα. Θέλουμε να καταλάβουμε πως λειτουργούν τα διάφορα είδη νυχτερίδων μέσα στα αντίστοιχα οικοσυστήματα. Έχουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρακτικές που τις κρατούν μακριά ή κοντά στον ανθρώπινο πληθυσμό; Το είδος νυχτερίδας στο οποίο απομονώσαμε τον ιό του Έμπολα στην δυτική Αφρική είχε την τάση να φωλιάζει μέσα στις ανθρώπινες κατοικίες αυξάνοντας, έτσι, την πιθανότητα μεταπήδησης του ιού στους ανθρώπους.
Έχουν υπάρξει αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματα των νυχτερίδων που τις έφεραν πιο κοντά στους ανθρώπους;
Οι αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματά τους είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Έχουμε διεισδύσει βαθιά σε οικο-ζώνες τις οποίες δεν είχαμε καταλάβει ποτέ στο παρελθόν.
Κάποιο σχετικό παράδειγμα της εισβολής μας;
Στην Αφρική είμαστε μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου εισβολής από πετρελαϊκές και εξορυκτικές εταιρείες σε περιοχές που δεν κατοικούνταν από ανθρώπους. Το πρόβλημα δεν είναι η μετακίνηση εργατών και η κατασκευή καταυλισμών στις συγκεκριμένες περιοχές. Το πρόβλημα είναι η κατασκευή δρόμων που επιτρέπει την μετακίνηση ολόκληρων πληθυσμών εκεί. Οι δρόμοι δίνουν την δυνατότητα και στα άγρια ζώα να έρθουν κοντά στους οικισμούς των ανθρώπων. Οι δραματικές αυτές αλλαγές αυξάνουν την πιθανότητα επιμολύνσεων από ιούς.
Τα φαινόμενα μεταπήδησης ιών από τα ζώα στους ανθρώπους είναι συχνότερα σήμερα απ’ ότι πριν 50 χρόνια;
Ναι. Η EcoHealth Alliance, μια ΜΚΟ, και άλλοι φορείς, μελέτησαν κάθε αναφορά ξεσπάσματος επιδημίας από το 1940 και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα φαινόμενα μεταπήδησης σήμερα είναι δύο με τρεις φορές συχνότερα απ’ ότι ήταν πριν 40 χρόνια. Η τάση είναι αυξητική και προκαλείται από την απίστευτη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και την επέκτασή μας σε παρθένες περιοχές. Ο καταλυτικός παράγοντας στην αύξηση των περιστάσεων μεταπήδησης ιών είναι η αλλαγή χρήσης της γης – όλο και περισσότερη γη για καλλιέργειες και πιο συγκεκριμένα για κτηνοτροφία.
Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο σε έναν ιό που τον καθιστά ζωονοσογόνο;
Μπορείς να πεις ότι οι ιοί δεν είναι έμβιοι οργανισμοί. Είναι πρωτεΐνες με ενθυλακωμένο DNA ή RNA. Πέρα απ’ αυτό, δεν έχουν κάποιο μηχανισμό για να επιβιώσουν από μόνοι τους. Αναζητούν, λοιπόν, ένα οικοσύστημα που διαθέτει όλον τον υπόλοιπο κυτταρικό εξοπλισμό που είναι απαραίτητος για την αναπαραγωγή τους. Δεν είναι ικανοί να ζήσουν έξω από κάποιο ζωικό πληθυσμό. Χρειάζονται τα ζώα για να αναπαραχθούν. Για τους ιούς, εμείς οι άνθρωποι, είμαστε απλά ακόμη ένα είδος ζώου. Νομίζουμε ότι είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν με ακριβώς τον ίδιο σκοπό που προσβάλλουν μια νυχτερίδα ή μια μοσχογαλή.
Οι ιοί ζουν σε μια εύθραυστη ισορροπία, έτσι δεν είναι; Πρέπει να επιβιώσουν χωρίς να σκοτώσουν τον ξενιστή τους.
Σωστά. Οι ιοί που σκοτώνουν τους ξενιστές τους γρήγορα θα εξαφανιστούν. Αυτό συνέβη με τον ιό SARS. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σκοτώνοντας το 10% των ξενιστών του, δεν κατόρθωσε να καταστεί πανδημία στον πλανήτη μας.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο συγκεκριμένος κορωνοϊός θα αυτοκαταστραφεί;
Ο συγκεκριμένος έχει χαμηλή παθογένεια. Όσο χαμηλότερη είναι η λοιμογόνος ικανότητά του, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να γίνει πανδημία, δηλ. μέρος ενός εποχιακού συμβάντος. Αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες μας. Αν τα πράγματα ησυχάσουν τους καλοκαιρινούς μήνες, τότε το μέγα ερώτημα είναι «θα συνεχίσει να μολύνει τους ανθρώπους;» Το καλοκαίρι οι ιοί της γρίπης κυκλοφορούν γύρω μας αλλά είναι ανενεργοί. Βρίσκονται εν υπνώσει. Όταν εμφανιστούν οι κατάλληλες συνθήκες, δηλ. κρυώσει ο καιρός και αυξηθεί η υγρασία, τότε ο Covid-19 μπορεί να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται σαν τρελός. Αν ο κορωνοϊός καταφέρει να καταστεί ανενεργός κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίς να σκοτώσει τον ξενιστή του, τότε θα έχουμε στα χέρια μας έναν ιό που έχει όλα τα εχέγγυα να καθιερωθεί ως μέρος του κανονικού μας τοπίου κι όλα αυτά σε βάρος δικό μας.
Πιστεύεις ότι η επιδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα ήταν αναπόφευκτη;
Ήταν σίγουρα προβλέψιμη. Είναι σαν να μην έχουμε κώδικα οδικής κυκλοφορίας και συνεχώς να βλέπουμε πεζούς να χτυπιούνται από αυτοκίνητα καθώς διασχίζουν τους δρόμους. Που είναι το παράξενο σε μια τέτοια κατάσταση; Πουθενά! Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να φτιάξουμε διαβάσεις, κυκλοφοριακούς κανόνες και κανονισμούς. Δεν το κάνουμε όμως. Δεν καθιερώνουμε τις πρακτικές ασφαλείας που θα ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες μεταπήδησης των διαφόρων ζωονοσογόνων ασθενειών. Αν κατανοήσουμε καλύτερα το που κυκλοφορούν οι συγκεκριμένοι ιοί, αλλά και το περιβάλλον τους, θα αποκτήσουμε την δυνατότητα να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο της μεταπήδησής τους στον ανθρώπινο πληθυσμό.
Γιατί, λοιπόν, δεν το κάνουν αυτό οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι κατάρτισης των πολιτικών αντιμετώπισης των πανδημιών;
Πρώτον, εδώ έχουμε ένα πρόβλημα που δημιουργείται από μια, άνευ προηγουμένου, μεταβολή του πληθυσμού του πλανήτη. Μόλις στα τελευταία 100 χρόνια έχουμε αρχίσει να αυξανόμαστε με ρυθμό που προκαλεί ανεπανόρθωτη διαταραχή του ευρύτερου πλανητικού οικοσυστήματος. Αν κάναμε αυτήν την κουβέντα πριν 100 χρόνια, θα είχαμε 6 δις λιγότερους ανθρώπους στη Γη. Μας πήρε κάπου 300 χιλιάδες χρόνια, δηλ. περίπου το συνολικό χρονικό διάστημα ύπαρξης του είδους μας, για να φτάσουμε το 1 δις και μέσα στα τελευταία 100 χρόνια αποκτήσαμε άλλους 6 δις ενοίκους στο πλανητικό μας σπίτι. Σημειωτέον ότι θα αποκτήσουμε άλλους 4 με 5 δις μέχρι το τέλος του παρόντος αιώνα.
Δεύτερον, οι κυβερνήσεις και η κοινωνία, διέπονται γενικά από αδράνεια. Δεν αλλάζουμε, δεν προσαρμοζόμαστε, ούτε εξελισσόμαστε πολύ γρήγορα. Επιπλέον, μετά βίας συνειδητοποιούμε ως παγκόσμια κοινωνία ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα είναι θεμελιωδώς διαφορετικός από τον κόσμο στον οποίο έζησε ποτέ το είδος μας. Όλοι γνωρίζουμε πως αν ρίξουμε ένα βάτραχο μέσα σε βραστό νερό θα πηδήξει αμέσως έξω. Αν πάρουμε όμως τον ίδιο βάτραχο, τον βάλουμε μέσα σε μια κατσαρόλα με νερό σε θερμοκρασία δωματίου και σιγά σιγά ανεβάσουμε την θερμοκρασία, τότε ο βάτραχος θα μείνει μέσα στο νερό και θα βράσει μέχρι θανάτου. Αυτό θα συμβεί γιατί θα χάσει κάθε προοπτική με το μεταβαλλόμενο περιβάλλον γύρω του. Αυτός ο άτυχος βάτραχος είμαστε εμείς. Έχουμε πλήρη άγνοια των συνθηκών που επιτρέπουν στους ζωονοσογόνους ιούς να μεταπηδήσουν σε μας.
Τι ήταν αυτό που σε έκανε να αντιληφθείς το μέγεθος του προβλήματος μεταπήδησης του ιού στους ανθρώπους;
Εννοείς ποια ήταν η στιγμή που είχα ανάλογη εμπειρία με τον Σαούλ όταν ήταν καθ’ οδόν προς τη Δαμασκό;
Ακριβώς.
Ήταν η επιδημία της γρίπης των πτηνών τη δεκαετία του 2000. Αυτό που συνέβη τότε ήταν άμεση συνέπεια του συγκλονιστικού αριθμού πουλερικών που παράγονταν ετησίως για να τραφούν οι άνθρωποι. Αν ρίξεις μια ματιά στην σημερινή Κίνα θα δεις ότι παράγει κάπου 15 με 20 δισ. πουλερικά το χρόνο. Τα στοιχεία της δεκαετίας του ’60 δείχνουν ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων στην Κίνα παράγονταν μόλις λίγες εκατοντάδες εκατομμύρια πουλερικά. Αν εξετάσουμε το Μπαγκλαντές, το Βιετνάμ και άλλα μέρη της Ασίας θα δούμε ότι ο αριθμός των πουλερικών που παράγονταν πριν 50 χρόνια ήταν απείρως μικρότερος από αυτόν που παράγεται σήμερα. Το γεγονός αυτό είναι συνέπεια του μεγαλύτερου πληθυσμού και της μεγαλύτερης αγοραστικής δύναμης των κατοίκων των χωρών της περιοχής. Μια σταθερά που δείχνει επιβεβαιωμένα την αύξηση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών είναι η μετατόπιση από την δίαιτα με βάση τους καρπούς και τις ρίζες στην δίαιτα με βάση τις πρωτεΐνες. Αυτό ακριβώς συνέβη σ’ ολόκληρη την Ασία.
Μία από τις στατιστικές που κάνει εντύπωση στο άρθρο σου στο περιοδικό Science είναι ότι υπάρχουν κάπου 1.67 εκατομμύρια ιοί πάνω στη Γη κι απ’ αυτούς 631 με 827 χιλιάδες έχουν την δυνατότητα να πλήξουν τους ανθρώπους. Είναι κάπως τρομακτικό αυτό, έτσι δεν είναι;
Από τη μια, είναι όντως τρομακτικό. Από την άλλη όμως, η πιθανότητα μόλυνσης δεν συνεπάγεται ασθένεια και θανάτους. Κάποιοι ιοί δεν γίνονται καν αντιληπτοί από τον ξενιστή τους. Κάποιοι άλλοι μπορούν να βελτιώσουν τη βιολογία μας γινόμενοι μέρος του μικρο-οικοσυστήματός μας. Αυτό δεν αποτελεί καινοφανές φαινόμενο στην πορεία της εξέλιξης. Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι ιοί δεν είναι απλά και μόνο εχθροί μας. Δύνανται να έχουν σημαντικές θετικές επιπτώσεις επάνω μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα βακτήρια και το διαπιστώσαμε σε βάθος χρόνου. Ταυτόχρονα, οφείλουμε να επαγρυπνούμε και να είμαστε επιφυλακτικοί με τα φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούμε. Αν συνταγογραφούμε αντιβιοτικά σκευάσματα ευρέος φάσματος υπάρχει η πιθανότητα να ανοίγουμε την πόρτα σε άλλου τύπου παρενέργειες.
Πως θα σχολίαζες την γενική στάση της αμερικανικής κυβέρνησης σε σχέση με την απειλή των ζωονοσογόνων ασθενειών;
Δεν είναι μόνο η κυβέρνηση των ΗΠΑ αλλά γενικότερα όλες οι κυβερνήσεις, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας. Δεν επενδύουμε στο ρίσκο. Η συζήτηση σχετικά με τις ζωονοσογόνες ασθένειες είναι τελείως διαφορετική από τη συζήτηση για την ελονοσία ή τη φυματίωση. Οι ασθένειες αυτές είναι απτές, ξεκάθαρες και αποτελούν παρόντα προβλήματα. Οι ζωονοσογόνες ασθένειες είναι πρόβλημα που μόλις έχει αρχίσει να εμφανίζεται. Κλασσικά, ως κοινωνία δεν επενδύουμε σε κάτι μέχρι να φτάσει στο σημείο να μας βροντήξει εκδικητικά την πόρτα.
Ο κορωνοϊός, πάντως, μας βροντάει την πόρτα με μανία, έτσι δεν είναι;
Ναι, σίγουρα έχει τραβήξει την προσοχή των πάντων. Παρόλα αυτά, όταν ο συγκεκριμένος κορωνοϊός χαθεί από τα πρωτοσέλιδα, θα διαπιστώσουμε έναν άμεσο περιορισμό των επενδύσεων που έχουν γίνει για την αντιμετώπισή του. Η κατάσταση θα θυμίσει τις περιόδους πολέμου, που βλέπουμε αυξημένα κονδύλια στον προϋπολογισμό και τις περιόδους ειρήνης, που τα χρήματα για εξοπλισμούς μειώνονται δραστικότατα. Έτσι, μέρος της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε σήμερα -πράγμα που, λίγο-πολύ, αποτελεί άσκηση κοινωνικής μηχανικής- είναι να αναγκάσουμε τους νομοθέτες και τους επενδυτές να επενδύσουν στο ρίσκο κι αυτό είναι πολύ δύσκολο.
Το γεγονός ότι διακόπηκε η χρηματοδότηση του προγράμματος PREDICT έχει γίνει σημαία κατά του προέδρου Τραμπ, ο οποίος φαίνεται να αγνοεί επιδεικτικά την επιστήμη. Πιστεύεις ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του τερματισμού του PREDICT και της επέλασης του κορωνοϊού;
Όχι, δεν το νομίζω. Το PREDICT ήταν ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα. Επιστημονικά, δουλέψαμε σωστά. Παρόλα αυτά, ήταν πολύ μικρής κλίμακας. Ανακαλύψαμε μόλις 2000 ιούς. Αν θέλεις να κάνεις την διαφορά στην δημόσια υγεία, το να βρεις 2000 ιούς μέσα σε 10 χρόνια, ενώ εκεί έξω υπάρχουν 600 χιλιάδες, σημαίνει ότι σίγουρα δεν έχεις ελαχιστοποιήσει το ρίσκο. Επιπλέον, το PREDICT δεν κατόρθωσε να συνεισφέρει σε κάποια λύση στο δεύτερο σκέλος της κρίσιμης εξίσωσης -το πώς, δηλαδή, θα μετασχηματίσουμε την επιστήμη σε πολιτική. Έτσι κι αλλιώς, δεν είχε φτιαχτεί γι’ αυτόν τον σκοπό. Αν υπολογίσουμε, επίσης, πως ο ετήσιος προϋπολογισμός του κυμαινόταν στα 20 εκατομμύρια δολάρια, τότε καταλαβαίνουμε ότι το ποσό ήταν καταφανώς ανεπαρκές. Θα χρειαζόμασταν περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο για να τρέξουμε το παγκοσμίου εμβέλειας πρόγραμμα που θα άλλαζε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά και προετοιμαζόμαστε για τις ιογενείς απειλές. Αυτή ακριβώς είναι η αποστολή του Global Virome Project.
Τι είναι αυτό που σε ανησυχεί σε σχέση με τον κορωνοϊό;
Προφανώς αυτό που ανησυχεί τους πάντες. Κι έπειτα είναι αυτά για τα οποία δεν μιλάει κανείς. Αυτά είναι και τα πράγματα που με ανησυχούν περισσότερο απ’ όλα. Εδώ μιλάμε για ένα παγκόσμιο συμβάν το οποίο πρόκειται να χτυπήσει κάθε κοινότητα στην υφήλιο. Όπως καταλαβαίνεις, οι επιπτώσεις δεν θα είναι ισόποσα κατανεμημένες διότι υπάρχουν μέρη του κόσμου, τα υγειονομικά συστήματα των οποίων είναι κατά πολύ πιο ευπαθή από αυτά των ΗΠΑ, της Ευρώπης ή της Κίνας. Γνωρίζουμε, ήδη, ότι όταν κάποιο υποτυπώδες σύστημα υγείας επιφορτιστεί με δυσβάσταχτο φόρτο εργασίας, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταρρεύσει. Ειδικά στην Αφρική και σε περιοχές όπου υπάρχουν αναταραχές ή πόλεμοι.
Το 2014, όταν ο ιός Έμπολα έπληξε τις τρείς χώρες της δυτικής Αφρικής, γίναμε μάρτυρες μιας από τις άμεσες επιπτώσεις του ιού που δεν ήταν άλλη από την παράλυση της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών. Οι εργαζόμενοι στα συστήματα υγείας εκτέθηκαν στην ασθένεια, αρρώστησαν και φοβόντουσαν να προσέλθουν στις εργασίες τους. Για 5 ολόκληρους μήνες, δεν υπήρχαν υπηρεσίες υγείας για να καλύψουν τις κανονικές υγειονομικές ανάγκες των πολιτών. Οι έγκυες γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση σε βοήθεια από εκπαιδευμένες μαίες και τα παιδιά δεν μπορούσαν πια να προμηθεύονται φάρμακα κατά της ελονοσίας. Είχες, δηλαδή, έναν τεράστιο, μη καταγραμμένο πληθυσμό, η ζωή του οποίου τέθηκε σε κίνδυνο γιατί δεν λάμβανε τις τυπικές υπηρεσίες υγείας. Φοβάμαι ότι θα ξαναδούμε κάτι παρόμοιο. Αν ο κορωνοϊός συνεχίσει να είναι όσο δυναμικός όσο δείχνει, θα δούμε συστήματα υγείας να υπερφορτώνονται από περιστατικά και να αδυνατούν να ανταποκριθούν και στον ιό και στον συνήθη φόρτο εργασίας τους. Κανείς σε καμία κυβέρνηση στον κόσμο δεν θίγει το εν λόγω ζήτημα.
Το 2005, εν τω μέσω της γρίπης των πτηνών, ο Τζορτζ Μπους ο νεώτερος επικοινωνούσε συχνά με διάφορους ηγέτες ανά τον κόσμο σχετικά με το πώς θα συντονιστεί η παγκόσμια αντίδραση στην επιδημία. Ο Μπαράκ Ομπάμα έκανε το ίδιο, τόσο το 2009 με την δεύτερη πανδημία Η1Ν1, όσο και το 2014 με την επιδημία του Έμπολα. Είδαμε τους δύο προέδρους να παίρνουν πρωτοβουλίες και να λειτουργούν ως καταλύτες αναζητώντας μια παγκόσμια απάντηση σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Σήμερα, υπάρχει απόλυτη σιγή στον Λευκό Οίκο. Πιστεύω πως ο μόνος λόγος που ο Λευκός Οίκος λέει οτιδήποτε σχετικά με την επιδημία του κορωνοϊού είναι γιατί το χρηματιστήριο κατρακυλάει. Ψάχνουν, λοιπόν, να βρουν τι να πουν για να καθησυχάσουν τους επενδυτές.
Γιατί πιστεύεις ο Λευκός Οίκος τηρεί σιγή ιχθύος;
Ο λόγος είναι ο πρόεδρος Τραμπ και η εμμονή του με το «Πρώτα η Αμερική». Δεν έχω δει καμία αναφορά από τον Λευκό Οίκο που να δείχνει ότι ο πρόεδρος επικοινώνησε με τον Κινέζο ομόλογό του για να συζητήσουν κάποια συντονισμένη δράση όταν η Κίνα αγωνιζόταν να θέσει τον ιό υπό έλεγχο. Επίσης, έχω μείνει άναυδος από την έλλειψη παγκοσμίου διαλόγου σχετικά με κάτι που είναι η πεμπτουσία του παγκοσμίου συμβάντος. Αν ρίξει κάποιος μια ματιά στην Ευρώπη σήμερα θα δυσκολευτεί να πιστέψει ότι υφίσταται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Απ’ ότι φαίνεται, κάθε χώρα κάνει ότι της καπνίσει. Η Ιταλία δεν συντονίζεται με τις Βρυξέλλες και οι Βρυξέλλες δεν συντονίζονται με την Γερμανία. Δεν υπάρχει σαφής προσέγγιση του προβλήματος αν και έχει προβλεφθεί η πλατφόρμα για να γίνει κάτι τέτοιο.
Τι θα κάνει τους ανθρώπους να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την απειλή από τις ζωονοσογόνες ασθένειες;
Δεν υπάρχει κάτι καλύτερο από μια καλή κατά συρροή επίθεση για να μας κάνει να δώσουμε βάση στην απειλή κι αυτήν τη στιγμή συμβαίνει ακριβώς αυτό. Κάθε τρία περίπου χρόνια έχουμε και μια επιδημία και μετά από κάθε νέο συμβάν κάποιοι συνειδητοποιούν ότι πρέπει να επενδύσουμε και να συνεχίσουμε να επενδύουμε στη συγκρότηση αμυντικών μηχανισμών. Το πρόβλημα είναι να κάνουμε αυτήν την χρηματοδότηση αναπόσπαστο μέρος των τακτικών ετησίων προϋπολογισμών και όχι να δρούμε με εκταμιεύσεις εκτάκτου ανάγκης.
Έχει υπάρξει, πάντως, υποδειγματική ανταλλαγή στοιχείων ανάμεσα σε επιστήμονες και γενετιστές, έτσι δεν είναι;
Ναι. Ας αναλογιστούμε, όμως, τον συλλογισμό του Σωκράτη: «η σωστή σκέψη οδηγεί στη σωστή δράση». Γνωρίζουμε πως αυτό δεν ισχύει πάντα. Οι σκέψεις σου μπορεί να είναι απολύτως σωστές αλλά οι πρακτική σου τελείως λανθασμένη. Η επιστήμη μας επιτρέπει να κατανοήσουμε με μέγιστο βαθμό λεπτομέρειας τι διακυβεύεται. Η επιστήμη μας κάνει διορατικούς. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να μεταφράσουμε αυτήν την διορατικότητα σε συνεχή αποτίμηση του κινδύνου και να προχωρήσουμε στις ανάλογες ενέργειες.
Πως πρέπει να προχωρήσουμε ιδανικά;
Οι συγκεκριμένοι ιοί έχουν την ικανότητα να μεταλλάσσονται. Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα μπορεί να διαφέρει από αυτό που θα αντιμετωπίσουμε σε μερικούς μήνες. Ο ιός μπορεί να γίνει πιο θανατηφόρος ή να εξασθενήσει και να εξαφανιστεί, όπως το κοινό κρυολόγημα. Το μεγάλο ερώτημα είναι: παρακολουθούμε στενά την πορεία του ιού; Έχουμε αρκετά δεδομένα, διαφάνεια και διαθέσιμα δείγματα; Τι εμφανίζεται στο Ισραήλ; Τι εμφανίζεται στο Ιράν; Τι εμφανίζεται στην Ιταλία; Τι εμφανίζεται στις ΗΠΑ; Υπάρχει αρκετή διαφάνεια σε πραγματικό χρόνο έτσι ώστε να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις; Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να φροντίσουμε τους ανθρώπους μας. Οφείλουμε να προσέξουμε τις κοινότητες ανά τον κόσμο που χρήζουν βοηθείας. Είμαστε όλοι μέρος του ίδιου οικοσυστήματος. Έχουμε να κάνουμε με ένα παγκόσμιο συμβάν. Πρέπει να προετοιμαστούμε και να αντιδράσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο αλλιώς θα υπάρξουν σοβαρότατες συνέπειες.
Ο Κέβιν Μπέργκερ είναι ο εκδότης του Nautilus
No comments:
Post a Comment