Κρίση του νερού και νεοφιλελεύθερη διαχείριση

Σε λίγες μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος (+6/11/2024) από τον θάνατο του φίλου, συντρόφου και συνΠανιώνιου Βαγγέλη Πισσία. Στη μνήμη του, που παραμένει ζωντανή μέσα από τα κείμενα και τις παρεμβάσεις του, δημοσιευω το κείμενο "Κρίση του νερού και νεοφιλελεύθερη διαχείριση" γραμμένο το 2007. Και σήμερα 18 χρόνια μετά τόσο επίκαιρο!

Αν και δεν λείπουν βασικές πληροφορίες για το νερό… O ετήσιος «τζίρος» του νερού αστικής χρήσης, χωριστά το εμφιαλωμένο, σε μια χώρα σαν τη Γαλλία φτάνει τα 13 δις. Ευρώ, ένα μέσο νοικοκυριό πληρώνει στις εταιρείες ύδρευσης/αποχέτευσης 600 Ευρώ το χρόνο, η μέση τιμή του νερού στη Γαλλία είναι 2,5 φορές υψηλότερη απ’ την αντίστοιχη μέση τιμή στην Ελλάδα και 2 φορές χαμηλότερη απ’ τη Γερμανία.
Στις χώρες αυτές το αρδευτικό νερό κάπως τιμολογείται, εδώ, σ’ εμάς, η κοστολόγηση του αρδευτικού νερού είναι, ακόμη κι’ όταν γίνεται, πλασματική. Η περίφημη κοινοτική οδηγία 2000/86 όμως κάποια στιγμή θα εφαρμοστεί, τότε θα πάμε προς κοινό τιμολογιακό καθεστώς, κοινές πολιτικές και κοινά μέτρα.. Κι’ η ελληνική (ιδιαίτερα υδροβόρος) γεωργία; Το μέλλον της μάλλον δυσοίωνο εκτός αν…
Αυτά τα ελάχιστα για την «οικονομική διάσταση» του προβλήματος.. Κι’ όμως το νερό είναι φτηνό και δεν καλύπτεται η δαπάνη για μια σωστή διαχείρισή του. Η εξάντληση των μη ανανεώσιμων πόρων, η σπατάλη, η ρύπανση κι’ άλλα μύρια όσα συνεχίζονται, παρά τα κάποια μέτρα και τις όποιες πολιτικές..
Εν τω μεταξύ 3,2 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο πεθαίνουν από διαρρεϊκά επεισόδια, άλλοι 800.000 από σχιστοσομιάση, κλπ, λόγω κακής ποιότητας νερού –βλ. «τρίτος κόσμος»- το ένα χιλιοστό απ’ όσους χρεώθηκε ο φοβερός Μπεν Λάντεν το 2001.. Αυτά τα ελάχιστα για την «περιβαλλοντική διάσταση» του προβλήματος..
Για ένα αφρικανό η νόρμα των αναπτυξιακών ευρωπαϊκών προγραμμάτων υπολογίζει 25 λιτ/ημέρα, για ένα Ευρωπαίο 250-300, ο μέσος αμερικανός καταναλώνει 500-700 ανάλογα με την πολιτεία.. Ο Ισραηλινός «δικαιούται» 9 φορές περισσότερο νερό από τον Παλαιστίνιο, ο Τίγρης, ο Ευφράτης, ο Σενεγάλης αλλά και ο Νείλος κ.α. προμηνύουν πόλεμο… Αυτά τα ελάχιστα για την «γεωπολιτική διάσταση» του προβλήματος…
Το κίνημα των 20 εκατομμυρίων (τόσα είναι τα καταγεγραμμένα μέλη του) Ινδών ενάντια το κολοσσιαίο φράγμα Ναρμαντά, το μαχητικό κίνημα (1999/2000) της Κοτσαμπάμπα, η μεγάλη διαδήλωση 300.000 Ισπανών στην Βαρκελώνη το 2002 ενάντια στο «εθνικό υδρολογικό πλάνο», κ.λ.π. μερικές από τις πρώτες (?) κοινωνικοπολιτικές απαντήσεις…

*Εξάντληση και καταστροφή των φύσης, των ζωτικών, υλικών έως και αισθητικών, διαθεσίμων και χαρακτηριστικών της ; Έγραψε γιαυτά, πριν 200 χρόνια, κι’ Τζων Στίουαρτ Μιλ, είχαν προηγηθεί και πολλοί άλλοι…
*Άραγε, όλοι αυτοί έβλεπαν ήδη από τότε κάτι, κάποιο κίνδυνο ανηλεή που, σήμερα, μετά από αιώνες πολιτισμών, οι άνθρωποι δεν βλέπουν ή, κι’αν ορισμένοι βλέπουν, οι συνειδήσεις δεν μπορούν ν’ αφυπνιστούν;
*Να δεχτούμε συνεπώς ότι ενώ «ευαισθησία κι’ ομορφιά», «ασύνειδη εμπειρία και διαίσθηση», «φανταστική ενατένιση του παρελθόντος και του μέλλοντος» δένουν, με περίεργους τρόπους, ανθρώπους και φύση, ανθρώπους και νερό, από το πολύ μακρινό παρελθόν, οι άνθρωποι αυτοί είναι λίγοι, τουλάχιστον λιγότεροι απ’ όσους μια τέτοια σχέση χρειάζεται για να επιβιώσει;
*Αν αναφέρεται ο Τ.Στ. Μιλ ξεχωριστά, είναι γιατί αυτός (παραφράζοντας τον Μίσσιο..) «μίλησε αλλά και πέθανε νωρίς». Την αυγή της νέας, της βιομηχανικής εποχής. Μίλησε τότε που ο αναδυόμενος καπιταλισμός φαινόταν «άλλος», τότε που πολλοί απ’ όσους τον μελέτησαν, τον φαντάστηκαν και τον επαγγέλθηκαν, μέσα σ’αυτούς κι’ ο ίδιος ο Μιλ, τον έβλεπαν πρωταρχικά μέσα από την φιλελεύθερη και νεωτερική του όψη. Οι άλλες όψεις, οι σκοτεινές για κοινωνία και φύση, υποκείμενες αμφότερες σε απάνθρωπη και «αφύσικη» εκμετάλλευση, θεωρήθηκαν ιάσιμες. Ο καπιταλισμός ήταν πρόοδος, είχε μέλλον, αρκούσε, έλεγαν, νάχει ανθρώπινο πρόσωπο, να σέβεται τη φύση και να αναπτύσσει τον πολιτισμό του. Τότε όμως ήταν μόλις η αυγή…
*Λέγονται και σήμερα αυτά, τα λένε κι’ όσοι επαγγέλθηκαν ή επιχείρησαν να χτίσουν αργότερα το αντίπαλό του δέος, τον σοσιαλισμό, σαν το απλό ανεστραμμένο οικονομικό του είδωλο, σαν ένα μεταμορφωμένο καπιταλισμό…
*Κι’ ας μη περάσαμε γραμμικά και βαθμιαία στο σήμερα, κι’ ας είχε προηγηθεί στο μεταξύ ο Μαρξ, κι’ ας γεννήθηκε τότε η πρώτη επαναστατική κοινωνική θεωρία, κι’ ας γράφτηκε η πρώτη επιστημονική κριτική της πολιτικής οικονομίας, στηριγμένη στην πανάρχαιη «ολιστική θεώρηση», κάπου, επαναστατική θεωρία και πράξη έμειναν ανολοκλήρωτες.
*Σχεδιασμός, κράτος πρόνοιας και δικαίου, έννοιες και πρακτικές ενσωματωμένες σε δυο μεγάλα και αλληλοσυγκρουόμενα κοινωνικο-οικονομικά παραδείγματα, το ένα σοσιαλδημοκρατικό, το άλλο σοσιαλιστικό, έδειχναν ν’ αποτελούν μια κάποια εγγύηση. Που όμως η πράξη τα διέψευσε και το κοινωνικό σώμα αφέθηκε να ασελγεί, λιγότερο στο «σώμα του εχθρού…» και περισσότερο στο σώμα του πλανήτη.
*Τελικά, μας έμεινε ο καπιταλισμός. Και δεν έφτασε μόνο αυτό. Τώρα τελευταία, στις μέρες μας, ήρθαν, κι’ όπως φαίνεται εγκαταστάθηκαν, δύο ακόμη «συμφορές», η μεγάλη καταιγίδα της κλιματικής αλλαγής και, ταυτόχρονα, ο νεοφιλελεύθερος «πολιτισμός». Μια κλιματική αλλαγή που απειλεί τα ζωτικά στοιχεία του πλανήτη κι’ ένας νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός με πολλά προσωπεία, άλλα παλαιάς «πρωτόγονης» υφής, άλλα πρωτόγνωρης πολυπλοκότητας και απροσδιοριστίας, αλλά με μία ουσία, έναν εγγενώς αδίστακτο, απορυθμιστικό και απρόβλεπτο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κανιβαλισμό.
*Είναι οι «νέες συμφορές» αναστρέψιμες ή όχι ; Η απάντηση δεν είναι εύκολη, άλλωστε, περάσαμε πια σε μια εποχή κλονισμένων βεβαιοτήτων. Υπάρχουν όμως και μερικές βεβαιότητες κι’ αυτές έχουν σχέση με τις προϋποθέσεις της αναστροφής.
*Η πρώτη αφορά τους κοινωνικούς όρους της επικείμενης, θέλουμε να ελπίζουμε, αναμέτρησης. Οι κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί πρέπει ν’ αλλάξουν δραματικά, η σύγκρουση των κοινωνικών υποκειμένων με την άλλη πλευρά κι’ η εσωτερική σύγκρουση του κάθε ανθρώπου με τον αλλοτριωμένο εαυτό του πρέπει σήμερα να είναι καθολική και ανεξάντλητη.
*Η δεύτερη, που προφανώς νοηματοδοτεί και στηρίζει την πρώτη, αφορά την γνώση. Το σύνολο των δεδομένων, ποσοτικών και ποιοτικών, που χαρακτηρίζουν τη σημερινή κατάσταση του πλανήτη, οι στρατηγικές και οι πολιτικές των κέντρων ισχύος και απόφασης, η σχέση επικαθορισμού της κυρίαρχης οικονομικής και κοινωνικής ορθολογικότητας στους ζωτικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι νέες μορφές διείσδυσης του οικονομικού σκοπού στο σώμα της φύσης κι’ οι νέοι νομιμοποιητικοί-ιδεολογικοί μηχανισμοί τους, επιβάλλουν προσεκτική παρατήρηση, ρεαλιστική, μεθοδική αλλά και «αντι-μεθοδική»1, επιστημονικά έγκυρη αλλά και ελεύθερη, μη «διαβρωμένη», ανάλυση. Το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα αξιοποίησης του ζωτικού πόρου που είναι το νερό, όπως το θίγουμε αμέσως παρακάτω, αποτελεί χρήσιμο παράδειγμα «πλοήγησης» στους σκόπιμα κατασκευασμένους λαβυρίνθους των νεοφιλελεύθερων διαχειριστικών προτύπων.
*Η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο πλανήτης γνώρισε πολλές , κάποιες από αυτές τον άλλαξαν ριζικά. Ακόμη κι’ όταν, πολύ πρόσφατα, εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη, κι’ ακόμη πιο πρόσφατα, όταν άρχισε να χτίζει κοινωνίες και χώρους, σημαντικά κλιματικά φαινόμενα επηρέασαν βαθιά την έμβια-φυσική-κοινωνική ζωή και διατάραξαν τις «εξελικτικές γραμμές» με κρίσεις, ασυνέχειες και μεταλλαγές.
*Τότε όμως η ανθρώπινη δράση στη γη ήταν συγκριτικά ασήμαντη. Τότε δεν απειλήθηκε ο αέρας και το νερό, τότε δεν υπήρχε καπιταλισμός στη νεοφιλελεύθερη μορφή του και βέβαια τότε το, όποιο2, οικονομικό σύστημα δεν έβαζε στόχο να κυριεύσει, εμπορευματοποιήσει και, τέλος, να μονοπωλήσει το πόσιμο νερό. .
*Ο καπιταλισμός εισδύει στις μέρες μας στον τομέα του νερού. Το νερό μετατράπηκε από ελεύθερο φυσικό αγαθό- κοινωνικοοικονομικά προσδιορισμένο ως αξία χρήσης– σε παραγόμενο προϊόν- κοινωνικοοικονομικά προσδιορισμένο ως ανταλλακτική αξία, παίρνοντας με αυτό τον τρόπο κεντρική θέση στην νεότερη κοινωνική και οικονομική θεωρία. Ωστόσο η ανάλυση του προβλήματος της διαχείρισής του3, ακολουθεί διαδρομές μέσα από ένα ευρύ σύνολο θεματικών περιοχών, που δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί και συντεθεί ως ενιαίο, θεωρητικά και εμπειρικά θεμελιωμένο, σώμα.
*Φαινόμενα συγκέντρωσης των δραστηριοτήτων του τομέα σε ισχυρές εταιρίες ή ομίλους παρατηρήθηκαν ήδη απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα, τα οποία εντάθηκαν στις δεκαετίες ’50 και ’60. Έως και τη δεκαετία του ’70, οι εταιρίες υδάτων είχαν σχεδόν αποκλειστικό τομέα δράσης το νερό (υπηρεσίες ύδρευσης/ αποχέτευσης). Έκτοτε, και σε συνδυασμό με την αυξανόμενη κινητικότητα των κεφαλαίων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, παρουσιάζεται επέκταση σε άλλους τομείς όπως τα δημόσια έργα ακόμη και οι τηλεπικοινωνίες ή τα Μ.Μ.Ε. Παράλληλα, παρατηρείται και η αντίστροφη κίνηση καθώς εισχωρούν στον τομέα του νερού ισχυρά, υπερεθνικά αναπτυσσόμενα, συγκροτήματα από άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, εντασσόμενες στην αποκαλούμενη «βιομηχανία νερού». Η βιομηχανία νερού περιλαμβάνει βιομηχανίες σωλήνων, αντλιών και άλλων εξοπλισμών. Ορισμένες από τις μεγάλες εταιρίες νερού στη Γαλλία, το Ηνωμένο βασίλειο και τις ΗΠΑ είναι παράλληλα βιομηχανίες αγαθών και εξοπλισμών που χρησιμοποιούνται στα υδροσυστήματα. Στην ίδια περίοδο (των τελευταίων δύο δεκαετιών), αυξάνονται με υψηλούς ρυθμούς οι εκχωρήσεις δικαιωμάτων εκμετάλλευσης από τις Δημόσιες Αρχές (Τ.Α. κτλ) ή αστικούς συνεταιρισμούς προς τις μεγάλες εταιρίες του τομέα.
*Στον τομέα του νερού ο ανταγωνισμός χαρακτηρίζεται ως –τουλάχιστον- ατελής. Η οικονομική επιστήμη προσεγγίζει το πρόβλημα με τις έννοιες του φυσικού μονοπωλίου, της μονοπωλιακής προσόδου, της ασύμμετρης πληροφορίας, της απόσπασης προσόδου από την ρυθμιστική αρχή, κτλ.
*Το κράτος κι’ ειδικότερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση, καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στις δύο θεμελιώδεις οργανωτικές μορφές που ορίζει η οικονομική των επιχειρήσεων στους τομείς κοινής ωφέλειας:
*Την άμεση δημόσια διαχείριση
*Την εκχώρηση της διαχείρισης σε τρίτους

Η πρώτη μορφή υπακούει πρωταρχικά σε πολιτικές και κοινωνικές λογικές και σε μικρότερο βαθμό σε τεχνικοοικονομικές παραμέτρους. Η δεύτερη μορφή, γίνεται με κριτήρια οικονομικοτεχνικής ορθολογικότητας και αποτελεσματικότητας δηλαδή κερδοφορίας. Η ιδιωτική επιχείρηση, ως κύριος παράγοντας της βιομηχανικής οργάνωσης του τομέα, ανάλογα με τα πρότυπα (οικονομικά, τεχνικά, θεσμικά-νομικά) που της παρέχει η σύμβαση, επηρεάζει καθοριστικά τις τιμές (σχεδόν πάντα ανοδικά), την ποιότητα των υπηρεσιών (μακροπρόθεσμα οδηγεί σε υποβάθμισή τους) και (γενικότερα) αποδυναμώνει τη δυνατότητα υλοποίησης πολιτικών αειφορικής διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Η ευρωπαϊκή και προπαντός η λατινοαμερικανική εμπειρία γνωρίζει αρκετά παραδείγματα «αιχμαλωσίας» της τοπικής αυτοδιοίκησης και των καταναλωτών από ισχυρές εταιρίες υδάτων, στις οποίες ανατέθηκε το σύνολο ή το σημαντικότερο μέρος των δράσεων του τομέα.
*Αυτή η τάση σηματοδοτεί, αφενός τον επαναπροσδιορισμό του ανταγωνιστικού πλαισίου και, αφετέρου, την ανάδειξη του ρόλου της Ρυθμιστικής Αρχής. Μετά την κρίση του ΄30, το καπιταλιστικό κράτος άρχισε παρεμβαίνει ρυθμιστικά μεταξύ ενός ραγδαία αναπτυσσόμενου προτύπου παραγωγής (λόγω των οργανωτικών και τεχνολογικών εξελίξεων του βιομηχανικού τομέα) και ενός τελματωμένου προτύπου κατανάλωσης, προωθεί την κοινωνική ρύθμιση (κράτος πρόνοιας) και τη νομισματική ρύθμιση.
*Ωστόσο, το περιγραφόμενο πλαίσιο, στο βαθμό που επιδιώκει πραγματικές ισορροπίες μεταξύ Αγοράς και Ρύθμισης, είναι δύσκολο έως αδύνατο να συγκροτηθεί. Απαιτεί πολιτικούς συσχετισμούς που σήμερα σε πολύ λίγες χώρες υπάρχουν. Το κράτος που δομήθηκε για να οργανώσει και κατευθύνει αυτές τις ρυθμιστικές λειτουργίες σήμερα, σε συνθήκες φιλελευθεροποίησης της αγοράς και διεύρυνσης του ανταγωνισμού, αποδομείται.

Ο Διονύσης Σαββόπουλος και «του 60 οι εκδρομείς»

Του Γιώργου Καραμπελιά

Ο Διονύσης Σαββόπουλος εμφανίστηκε στο ελληνικό μουσικό και πολιτισμικό προσκήνιο στην περίοδο του ’62-64. Όταν άρχιζε η γοργή μετεξέλιξη του ελληνικού καπιτα­λισμού όπως και η πολιτική κρίση πού τη συνόδεψε (πτώση της Δεξιάς, άνοδος του Κέντρου, παλατιανό πραξικόπημα, «αποστάτες», δικτατορία).

Τα πρώτα του τραγούδια ήταν ήδη μια τομή. Τόσο από την άποψη των στίχων, όσο και της μουσικής είναι κιόλας σύγχρονα. Η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ, Το Βιετνάμ, Ο ήλιος, Η αμνηστία του ’64, η σωματική ανάγκη. Για την πορεία ειρήνης, αλλά και τα υπόλοιπα τραγούδια, Συννεφούλα, Μια θάλασσα μικρή, Η Ζωζώ κλπ. Όχι μόνο σαν θεματολο­γία, αλλά και για κάτι άλλο πιο ουσια­στικό. Κάτι πού σφραγίζει όλο το έργο του:

Τη σχέση υποκειμενικού και αντικειμενικού, την ανάδυση του υποκειμένου μέσα από το αντικειμενικό και την ταυτόχρονη αντανάκλαση του αντικειμενικού μέ­σα στο μυαλό και τη ζωή των ανθρώπων. Η παλιά φιλοσοφία, η παλιά Αριστερά είχαν μια μηχανιστική λογική, διαχωρίζοντας αντικειμενικό και υποκειμενικό μ’ ένα σινικό τείχος. Από τη μια το κίνημα, από την άλλη το άτομο, από τη μια η δημοσία ζωή από την άλλη η ιδιωτική. Από τη μια η πολιτική, από την άλλη η οικογένεια και το επάγγελμα. Το καινούργιο κίνημα θέλει να βάλει και την ατομική ζωή μέσα στην πολιτική, την πολιτική μέσα στην ατομική ζωή, απορρίπτοντας τον διαχωρισμό ανάμεσα σε Ιστορία (με μεγάλο Ι) και προσωπική ιστορία. Την ιστορία την κάνουν οι άνθρωποι, και η αντικειμενική πραγματικό­τητα αντανακλάται ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ στο μυαλό τους. Έτσι ο άνθρωπος ξαναγίνεται υποκείμενο της ιστορί­ας.
Έτσι, για την «Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ», δεν υπάρχει ο τυπικός χωρισμός ανάμεσα στο άτομο, τη συγκέντρω­ση, και τα συναισθήματα πού γεννούνται.

«Η πλατεία ήταν γεμάτη

και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου

κι ήσουν φως μου κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή

Η πλατεία ήτανε άδεια

και τρελός απ’ τα σημάδια

σα σκυλί

με συνθήματα σχισμένα

σ ‘ έναν ερωτά για σένα

έχω χυθεί

στ’ αμφιθέατρο σε ψάχνω στους διαδρόμους

και τους δρόμους

και ζήτω πληροφορίες

και υλικό

να φωτίσω τις αίτιες

πού μ’ αφήνουνε μισό».

Το προσωπικό και το συλλογικό διαπλέκονται, ο αγώνας και η υπέρβαση του ακρωτηριασμού που προ­καλεί ένας παγιωμένος εξωτερικός κόσμος γίνονται ένα, μια ενιαία διαδικασία. Η μοναξιά του δρομέα μεγάλων αποστάσεων

«σ’ αυτό τον τόπο όσοι αγαπάνε τρώνε βρώμικο ψωμί»

Σε μια χώρα, «μαύρη θάλασσα, κλειστή πίσω από τις συμπληγάδες», σε μια εποχή που ακόμα κυριαρχείται από μια άθλια πραγματικότητα, «παράγκα» ή «δρόμοι, ανθρωπάκια και γραφεία/πολυκατοικίες και κουρσάκια ιδιωτικά», που κυριαρχείται από μια ιδεολογία – «πτώμα που μιλάει μέσα από το δικό σου στόμα», τα πρά­γματα δεν είναι εύκολα για κείνον που θέλει να σπάσει το περίβλημα, που θέλει να ξεφύγει από τους «βάλτους». Αυτουνού «οι πόθοι» ακολουθάνε «υπό­γεια διαδρομή». Είναι μόνος σε μεγάλο βαθμό, είναι υποχρεωμένος να υπομένει τη «μοναξιά του δρομέα με­γάλων αποστάσεων», στην προσμονή και την προσπά­θεια να σπάσουν τα «δεσμά», κάποτε. Ο Σαββόπουλος ξέρει πώς:

«Τα καλύτερα παιδιά

κουράστηκαν

και γύρισαν στο σπίτι

το ξημέρωμα αργεί

και δεν βρίσκεται

παρέα για ξενύχτι».

Και αυτή ή μοναξιά φτάνει στα όρια του τραγικού, και του κλασικού συνάμα, με την «Δημοσθένους Λέξη».

«όταν θα βγω απ’ τη φυλακή

κανείς δεν θα με περιμένει

οι δρόμοι θα ‘ναι αδειανοί

κι η πολιτεία μου πιο ξένη

τα καφενεία όλα κλειστά

κι οι φίλοι μου ξενιτεμένοι

Χωρίς βουλή χωρίς θεό».

Μέσα στο κλίμα της δικτατορίας, εκεί που αποκαλύ­φτηκε περισσότερο από ποτέ άλλοτε η ψευτιά και η κενότητα μιας κοινωνίας, σ’ όλες της τις πλευρές, που αυτοί που αντιστέκονταν ήταν λίγοι και μόνοι, ενάντια σ’ έναν κόσμο ολόκληρο, ο Σαββόπουλος, όπως και όλοι μας, στάθηκε «μπρος στα ερείπια της Ολύνθου». Είναι στιγμές που ο:

«δικός σου πόνος

στο κατώφλι μόνος

σα σκυλί».

«κανένα πλάσμα του θεού δε ζει σε τέτοιο βάθος

οπου σ’ αγάπησα πολύ κι απόμεινα μονάχος».

Και φτάνει κάποια στιγμή και στην υπέρτατη μόνω­ση του ποιητή.

«δεν έχω ήχο, δεν έχω υλικό».

Πέρασαν για πάντα

οι παλιές ιδέες, οι παλιές αγάπες

όμορφη στιγμή να το ξαναπώ

όμορφη να σας μιλήσω

βλέπω πυρκαγιές

πάνω από λιμάνια πάνω από σταθμούς».

Πρέπει ν’ αποφασίσεις με ποιους θα πας, ποιους θ’ αφήσεις. Γιατί βλέπεις μπροστά τις πυρκαγιές. Όμως κι εδώ γίνεται η τελευταία διαλεκτική αναστροφή. Ο Σαββόπουλος συνεχίζει

«κι είμαι μαζί σας

όταν ο κόσμος μας θα καίγεται

όταν τα γεφύρια πίσω μας θα κόβονται

εγώ θα είμαι ‘κει να σας θυμίσω

τις μέρες τις παλιές».

Ο Σαββόπουλος έχει συνείδηση ταυτόχρονα και του ρόλου του, του ρόλου του σαν πρωτοπόρου, που παρ’ όλο που οι «φίλοι» του τον καλούν:

«άσε τα θαύματα τη μάσκα πέταξε

εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε»

«μοιράζω το ψωμί σας δίνω το παγούρι

στα μάτια σας κοιτάζω και λέω ένα τραγούδι

και το τραγούδι λέει πως παίρνω την ευθύνη

πως είμαι αρχηγός σ’ αυτό το πανηγύρι».

Ο Σαββόπουλος «παίρνει» την ευθύνη. Αρνείται τα ναρκωτικά, είτε είναι το «κόμμα», είτε ο «έρωτας» και το ζευγάρι, είτε η μουμιοποιημένη παράδοση.
Το «κόμμα» και η τομή της μεταπολίτευσης
Η πορεία του Σαββόπουλου είναι δεμένη με την πορεία της Αριστεράς και θα φθάσει στην υπέρβασή της μόνο μετά τη δεκαετία του 1980. Στον «Πολιτευτάκια», στον «Αριστοφάνη που γύρισε από τα θυμαράκια», στη «Ρεζέρβα», η αιχμή της κριτικής του στρέφεται στην ίδια την Αριστερά. Ο Σαββόπουλος γίνε­ται ανοιχτά «εξτρεμιστής».

«θυμάσαι πού βαλάντωνες εκεί στην εξορία

και διάβαζες και Ρίτσο και αρχαία τραγωδία

τώρα κοκορεύεσαι απάνω στον εξώστη

και μιλάς στο πόπολο σαν τον ναυαγοσώστη

στη φοιτητριούλα που σ’ έχει ερωτευτεί

θα σε καταγγείλω πονηρέ πολιτευτή

εκείνο που υψώνεται και σε εκμηδενίζει

είναι της καρδούλας μου το φως που ξεχειλίζει

κι ό,τι σε γλιτώνει και σου δίνει την αιτία

είναι που χρειάζεται κι η γραφειοκρατία

σ ‘ ό,τι τραγουδούσα έστηνες αυτί

τώρα προβοκάτορα με λες και εμπρηστή

ο πρώτος προβοκάτορας απ’ όλους στη ζωή μου

είναι η αφεντιά σου που αντιγράφει τη φωνή μου…

παίρνεις την αλήθεια μου και μου την κάνεις λιώμα

απ’ το πόδι με τραβάς βαθιά μέσα στο χώμα».

Ο Σαββόπουλος σπάει τους δεσμούς, όσους έχουν απομείνει, με την παλιά Αριστερά, διακρίνει την έκπτωση και όμως ταυτόχρονα καταλαβαίνει γιατί επιβιώνουν, «είναι που χρειάζεται κι η γραφειοκρατία», και παίρνει τη θέση του «προβοκάτορα και εμπρηστή». Ο Σαββόπουλος συλλαμβάνει τη διπλή φύση όχι μόνο του «πολιτευτάκια» αλλά της πολιτικής γενικότερα. Την υψώνει και την εκμηδε­νίζει ταυτόχρονα η ανάγκη της αλλαγής. Σε ένα τραγούδι της «ρεζέρβας» μιλάει πια για τις εκλογές του ’77, την μυσταγωγία του προοδευτικού»

«Το κουβούκλιο κάνει μπάμ και μέσα απ’ την αιθάλη

ανέβηκε ένας κουρνιαχτός που’ χε διπλό κεφάλι

το ένα ήταν Θεσσαλός, στο σχήμα του Φλωράκη

το παραδίπλα ανδρεϊκός, με γεια και το μπλουζάκι

Τον λόγο τους αντανακλά σαν κάτοπτρο το πλήθος

και όπως άλλαζα βρακί μου βγήκε αυτός ο στίχος

Μπορεί κανίβαλος ποτέ να εκπροσωπήσει τάχα

όλους τους φίλους τους παλιούς, που έχει στη στομάχα;»

Ο Σαββόπουλος δεν κρατάει πια καμιά γέφυρα. Είναι κι αυτός ένα από τα «παιδιά με τα μαλλιά και με τα μαύρα ρούχα». Στους «βάλτους των εκλογών» δεν έχει πια καμιά θέση και τα «όνειρα του» τα κρύβει «γιατί μπορεί και οι φροϋδιστές να ’ρθούν στην εξουσία»..

Η «παράδοση»

Ο Σαββόπουλος δεν αντιμετωπίζει την παράδοση σα ναρ­κωτικό, όπως θα κάνουν αρκετοί ομότεχνοί του – αντίθετα ακολουθεί μια γραμμή ρήξης και ταυτόχρονα διατήρησης, εκσυγχρονισμού της παράδοσης. Η θέση του είναι η ρήξη με την παράδοση, ως μούμια -αυτό «το πτώμα που μιλάει μέσα από το δικό μου στόμα»-, και ταυτόχρονα διήθηση του πραγματικού διαχρονικού πολιτισμού μας στο σήμερα. Αυ­τή η θέση του Σαββόπουλου, που εκφράζεται και μέσα από τη μουσική του, τον κάνει ταυτόχρονα ελληνικό και παγκόσμιο, δηλαδή παγκόσμιο γιατί είναι ελληνικός, όπως και το αντίστροφο.
Ο Σαββόπουλος δεν είναι κοσμοπολίτης, πάει να πει δεν κινείται στον αέρα. Κινείται στα Βαλκά­νια, στην Ελλάδα. Όμως είναι παγκόσμιος γιατί μιλάει για τα προβλήματα της κοινωνίας του σήμερα. Έτσι, δεν είναι μίμηση του ξένου, ούτε ταυτόχρονα νεκροφιλία της παράδοσης. Δεν είναι σωβινιστής, και γι’ αυτό βαθιά εθνι­κός. Αρνείται τη σχέση του επαρχιώτη με το ξένο, το οθνείο, που από τη μια το έχει σα θεό του, αλλά ταυτόχρονα κρατάει και τη φουστανέλα του. Το τρα­γούδι του Σαββόπουλου ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις –ή όπως πιστεύω ξεπερνάει το ξένο–, αλλά ταυτόχρονα κατάγεται από εμάς, από αυτό τον τόπο:

«σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα

βάλε στα ρούχα σου φωτιά

βάλε στα όργανα φωτιά

να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα

Η τρομερή μας ή λαλιά».

Ο Νιόνιος είναι ένας «προβοκάτορας», ένας «εμπρηστής». Μέσα στο γενικό κλίμα, της απάτης, των κανιβάλων, «υπνοβατώντας σ’ ένα κράτος πού θριαμβεύει με μιαν ατέλειωτη στριγκλιά, διαφυγή καμιά» (από την μπαλάντα για τον Κοεμτζή), διαισθάνεται, κατανοεί πως χωρίς τον ρόλο της φαντασίας, χωρίς εξέ­γερση, η πολιτική, που την θεωρεί αναγκαία, είναι «στεί­ρα και βουβή».
Ο Σαββόπουλος είναι ο τραγουδιστής της εξέγερ­σης, και της φαντασίας; Σίγουρα.

«στό ‘ πα και το ’66 ένα βράδυ βροχερό

θα ‘μαι μακριά σου τότε πού θα ψάχνεις για γιατρό

για γιατρό και δικηγόρο να σου δώσουνε γραμμή

κάτι θα λαλεί στο χώρο τούτη φταίει για το παιδί

στο ‘πα και το ’66 με τραγούδια βραχνιασμένα

είσαι σχήμα του θανάτου δεν μπορείς χωρίς έμενα

δίχως το δικό μου φόρο είσαι στείρα και μουγκή».

Το κίνημα, η πολιτική είναι αδιανόητη, στείρα και βουβή χωρίς τον ρόλο της φαντασίας, της θέλησης για ολοκληρωτική αλλαγή, μια αλλαγή χωρίς κανένα ενδιάμεσο, χωρίς καμιά διαμεσολάβηση. Ο Σαββόπουλος απέναντι σ’ ένα κίνημα που κυριαρχείται από τον ψευτο-ρεαλισμό, φέρ­νει «εκείνο το άλλο», που χωρίς αυτό δεν υπάρχει κίνη­μα. «Γραμμή» δεν αρκεί να δώσουν γιατροί και δικηγόροι, χρειάζεται και ο δικός σου φόρος.
Όμως ο Σαββόπουλος δεν είναι μόνο η εξέγερση. Ξέρει πως «Χρειάζονται κι οι γραφειο­κρατίες». Ξέρει όμως πως χωρίς την πρώτη δεν γίνεται τίποτε. Χαρακτηριστικός είναι «ο ποντικός» από τη Ρεζέρ­βα:

«Τώρα έβγαλες ουρά και προβοσκίδα

κρύφτηκες πίσω από την εφημερίδα

κάνεις πως διαβάζεις και δεν μας χαιρετάς.

Έβγαλες στο δέρμα σου ραβδώσεις

τρέχεις σε ομάδες κι οργανώσεις

κι όλο το ρολογάκι σου κοιτάς.

Κι όμως μέσα στης κόλασης τις λαύρες

μέσα σε δακρυγόνα και περίπολα και αύρες

λάμπεις σαν το πιο πολύτιμο Ορυκτό

τούτη τη στιγμή που σπάζεις τον κλοιό.

Άσπρε, γαλάζιε ποντικέ μου χρόνια τώρα σ’ αγαπώ

Εκείνη τη φτερούγα σου άνοιξέ’ μου και άσε με λίγο να τη δω.

Έλα χωρίς πολιτικούρες με το φτερό σου να πετάει

όχι στων μανιφέστων τίς κλεισούρες

αλλά σε κείνο κει το μπαρ που ξενυχτάει. …

Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη

τι θα πάει να πει στη δικαιοσύνη

μα το δικαστήριο υψώνεται από δω

όχι μονάχα για το στιλπνό σου το φτερό

αλλά και για την προβοσκίδα σου θαρρώ».

Σ’ αυτό του το τραγούδι, που πολλοί το θεώρησαν σφαλερά ως ύβρη κατά της πολιτικής πρακτικής, ο Σαββόπουλος ξεκα­θαρίζει πως αγαπάει τον «ποντικό». Τον ποντικό που σκά­βει. Όμως αυτός ο ποντικός έχει το φτερό του έχει και την προβοσκίδα. Κι ο Σαββόπουλος αγαπάει το φτερό του ποντικού. Ξέρει πως δεν γίνεται και χωρίς την προβοσκίδα αλλά δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Ο Σαββόπουλος τον αγαπάει τη στιγμή που σπάζει τον κλοιό, και λάμπει σαν το πιο πολύτιμο Ορυκτό. Και τον καλεί να’ ρθει «έξω από των μανιφέστων τις κλεισούρες», να’ ρθει «σ’ εκείνο το μπαρ που ξενυχτάει». Ξέρει πως έχει αντιρρήσεις ο «ποντι­κός». Και ο Σαββόπουλος δεν του λέει να χωρίσει, αυτός τον αγαπάει τέτοιος που είναι, μ’ όλες τις αντιφάσεις του, και ας ξέρει ότι η δικαιοσύνη δεν θα τον κρίνει μόνο για το φτερό, αλλά και για την προβοσκίδα.

Η «γενιά του 60»

Ο Σαββόπουλος γεννήθηκε και αναπτύχθηκε καλλι­τεχνικά μαζί με αυτή την περιβόητη «γενιά του 60», που έσπασε τον ομφάλιο λώρο με την μετεμφυλιακή δομή – τόσο με το καθεστώς του αντικομουνισμού και της αμερικανοκρατίας, όσο και με εκείνο της παλιάς σταλινικής Αριστεράς.

Και βέβαια, αυτή η εμφάνιση μιας τέτοιας γενιάς δεν ήταν αποκλειστικά ελληνικό φαινό­μενο. Το ίδιο συνέβαινε σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, και ιδιαίτερα στην Ευρώ­πη και την Αμερική. Μετά την τεράστια προσπάθεια της ανοικοδόμησης, τον ψυχρό πόλεμο, οι «πάγοι» αρχίζουν να λιώνουν και οι νέες γενιές διεκδικούν πια όχι απλά περισσότερη εργασία και αμοιβές, αλλά μια άλλη ποιότητα ζωής.

Το status quo του ιμπεριαλισμού αμφισβητούνταν από τον Τρίτο Κόσμο, Κούβα, Αλγερία, Βιετνάμ, Κίνα κλπ. Παλλόμενος και αντιφατικός, ο πραγματικός κόσμος εισέβαλε και πάλι στο παγωμένο, από τη Γιάλτα και τον ψυχρό πόλεμο, σκηνικό. Με τις ανάλογες Ιδεολογικές αναζητήσεις. Η δεκαε­τία του ’60 η δεκαετία της παγκόσμιας αναταρα­χής, της παγκόσμιας αφύπνισης ατόμων, τάξεων και εθνών.

Η αντίστοιχη ελληνική γενιά με το ένα πόδι πάταγε στην Ελλάδα της ψωροκώσταινας, της ανεργίας, της «ήττας», και από την άλλη ψαχούλευε, οσμίζονταν, έψαχνε έναν καινούργιο κόσμο, τον κόσμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, της κοινωνίας της κα­τανάλωσης, που για την ώρα δεν ήταν παρά ένα όραμα. Μιας γενιάς που από τη μια αναφερόταν στο αίτημα της δημοκρατίας, του «εκδημοκρατισμού», της εθνικής ολοκλήρωσης με το Κυπριακό, του τέλους του μετεμφυλιακού κράτους εκτάκτου ανάγκης και οραματιζόταν την ανάπτυξη πέρα από την καθυστέρηση και την ανερ­γία. Από την άλλη όμως, μέσα από τους αγώνες των οικοδόμων για το 7ωρο, μέσα από τη φοιτητική «αμφι­σβήτηση», που πρωτοεμφανιζόταν σε σύνδεση με την Κίνα, το Βιετνάμ, το Μπέρκλεϋ, τις πρώτες θεωρίες του Καστοριάδη, μέσα από το «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», την πρώτη αμφισβή­τηση του εκπαιδευτικού περιεχομένου, άνοιγε ο δρόμος σε μια πορεία που αναφερόταν στο «σύγχρονο», το καινούργιο, που εμφανιζόταν στην ελ­ληνική κοινωνία, στο αστραφτερό διυλιστήριο της Ελευσίνας που φάνταζε στα μάτια μας τότε σαν μια εικόνα από την «Κόκκινη έρημο» του Αντονιόνι.

Μέσα λοιπόν σ’ εκείνο το πολιτικοκοινωνικό καζά­νι, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960, του 114, του 15% για την παιδεία, όταν η Ελλάδα είναι πρώτη χώρα στον κόσμο, το 1964, σε μέρες απεργίας, και το ’65 αρχίζει ό αγώνας ενάντια στη βασιλεία, διαμορφώνεται μια ολόκληρη γενιά με έμβλημα τα Ιου­λιανά, 70 μέρες διαδηλώσεων καθημερινά, αδιάκοπα. η διαδήλωση είχε γίνει ο κόσμος μας. Το απόγευμα διαδήλωση –κάποτε σύγκρουση– και το βράδυ καλοκαιρινό σινεμά, η «Κραυγή» του Άντονιόνι, οι «Στάχτες και διαμάντια» του Βάιντα, ο Γκοντάρ και τα έργα της ελλη­νικής «αμφισβήτησης», που πρωτοεμφανίζονται με τον Μανθούλη κ.λπ.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, εμφανίζεται ο Διο­νύσης Σαββόπουλος. Δίπλα στους «ογκολίθους», τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη, φαντάζει πολύ μικρός, πολύ νέος, πολύ περιθωριακός. Για την ώρα μπορεί μόλις να γεμίζει τα θέατρα στις πρώτες εμφανίσεις του στην Αθήνα με τη «Συννεφούλα», το «Βιετνάμ», τη «Διαδήλωση», την «Παράγκα». Όμως ήταν κιόλας μια καταπληκτικά νέα φωνή, που εκφράζει το τότε «περιθω­ριακό» στοιχείο της εποχής, που ήδη δονούσε το πιο προχωρημένο κομμάτι της νεολαίας των «Λαμπράκη­δων», το φοιτητικό.

Η γενιά του «114» φαινόταν πως «φυσιολογικά», μέσα από την εξέλιξή της σε μια Ελλάδα που άλλαζε ραγδαία, θα μετεξελίσσονταν ομαλά στη γενιά του 1968, πράγμα που όμως δεν μπόρεσε να γίνει. Η ελληνική πραγματικότη­τα ήρθε να προβάλει ένα απαίσιο φάσμα θρεμμένο από το παρελθόν –με όλες τις επιβιώσεις του εμφυλίου πολέ­μου – τη στρατιωτική δικτατορία, που αποτέλεσε την ύστατη απόπειρα να σταματήσει ο «εκσυγχρονισμός». Η έλευση της δικτατορίας συνέτριψε στην ουσία τη γενιά του 114 ως φορέα μιας νέας πολιτικής. Παρ’ όλο που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της αντίστασης στη χούντα μέχρι τα 1971-72, η μάχη της σε μια εποχή που η δικτατορία είχε όλα τα ατού μαζί της την εξάντλησε, πέρασε στο περιθώριο και την ιδιώτευση: «Σαν βγω απ’ αυτή τη φυλακή κανείς δεν θα με περιμένει, οι δρόμοι θα’ ναι αδειανοί και η πολιτεία μου πιο ξένη».

Και η μεταπολίτευση ήρθε να ολοκληρώσει τη δια­δικασία. Το κραυγαλέο «αντιφασιστικό – αντιιμπεριαλιστικό» κλίμα επέτρεψε τη συνένωση ανάμεσα σε δυο γενιές που αποτέλεσαν τη βάση του νέου πολιτικού-πολιτιστικού κατεστημένου, τόσο της παλιάς γενιάς του εμφύλιου πολέμου όσο και της λεγομένης γενιάς του Πολυτεχνείου. Αν ψάξουμε όλα τα κόμματα, θα βρούμε ένα περίεργο κενό σε ορισμέ­νες ηλικίες – που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε σαν γενιά του 114. Το πολιτικό προσωπικό της μεταπολίτευ­σης θα διαμορφωθεί από τις αμέσως μεγαλύτερες ή νεότερες ηλικίες.

«Όποιος αγαπάει τρώει βρώμικο ψωμί

και οι πόθοι του ακολουθούνε υπόγεια διαδρομή!»

Η γενιά του 114 ακολουθεί βασικά τον δρόμο της ιδιώτευσης και αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι της ανένταχτης αριστεράς. Αυτή την άρ­νηση της ένταξης, την εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο ο Σαββόπουλος, που στις εκλογές του ’77 περιγράφει την «έρημη χώρα» των εκλογών με αριστουργηματικό τρόπο.

Ας κρατήσουν οι χοροί

Και πολύ σύντομα, ήδη από το 1983, θα κάνει το επόμενο, το αποφασιστικό βήμα. Θα εγκαταλείψει τον αδιέξοδο μεσσιανισμό της Αριστεράς, που στην εξουσία μεταβάλλεται σε τέρας, για να βρει τον δρόμο που θα τον φέρει στον χώρο που πια δεν θα εγκαταλείψει ποτέ, εκείνον του λαϊκού σώματος. Ο Σαββόπουλος θα γίνει πλέον λαϊκός, πανεθνικός, κομμάτι και έκφραση ολόκληρου του έθνους. Οι χοροί θα συνεχίζονται

αλλά θα βρούμε αλλιώτικα

στέκια επαρχιώτικα βρε

ώσπου η σύναξις αυτή

σαν χωριό αυτόνομο να ξεδιπλωθεί

…..

Kι είτε με τις αρχαιότητες

είτε με ορθοδοξία

των Eλλήνων οι κοινότητες

φτιάχνουν άλλο γαλαξία

Τι να φταίει η Bουλή

τι να φταιν οι εκπρόσωποι

έρημοι και απρόσωποι βρε

αν πονάει η κεφαλή

φταίει η απρόσωπη αγάπη που `χε βρει

Mα η δικιά μας έχει όνομα

έχει σώμα και θρησκεία

και παππού σε μέρη αυτόνομα

μέσα στην τουρκοκρατία

Να μας έχει ο Θεός γερούς

πάντα ν’ ανταμώνουμε

και να ξεφαντώνουμε βρε

με χορούς κυκλωτικούς

κι άλλο τόσο ελεύθερους σαν ποταμούς

Και στης νύχτας το λαμπάδιασμα

να πυκνώνει ο δεσμός μας

και να σμίγει παλιές κι αναμμένες τροχιές

με το ροκ του μέλλοντός μας.

Πρόκειται για ένα ολόκληρο πρόγραμμα, της ελληνικής διαχρονίας (είτε με τις αρχαιότητες/είτε με ορθοδοξία) όπου οι παλιές κι αναμμένες τροχιές της παράδοσής μας θα σμίγουν με το ροκ του μέλλοντος μας. Και το 1989, μετά την ολοκλήρωση της ιστορικής αποτυχίας της Αριστεράς, μπροστά στην πρόκληση της εξουσίας, όταν θα καταρρέει ο υπαρκτός σοσιαλισμός και η ελληνική πασοκική εκδοχή του θα βυθίζεται στα σκάνδαλα, θα προσυπογράψει την ετυμηγορία που πλέον έχει εκδώσει η ιστορία:

«Έχει αποτύχει, ας το πάρει, σύμπασα η Αριστερά
έξαλλα πλήθη, το ποτάμι το “εγώ” του Πασοκά.
Ήθελε αλλαγή πάντων των άλλων, δίχως να αλλάξει αυτός
κι ήρθε η πληρωμή, πέτρες σκανδάλων, σήψη πάντων προπαντός.»

Σαν επίλογος

Εμείς, του `60 οι εκδρομείς,
απόμακροι εξ αρχής
εκτός παραδομένου κόσμου εμείς,
ανήλικοι διαρκώς,
μα κι απ’ το καθεστώς
αμόλυντοι ευτυχώς, εμείς.

Εμείς, μιας δίψυχης ωδής
παράλογα ανοιχτής,
με συμπεριφορές ανατροπής,
και της βαθιάς μας ζωής
της συντηρητικής,
εμείς οι εκκρεμείς.

Χρονιές, με αίμα και φωτιές
και Χούντας κι Ιουλιανές,
και της μεταπολίτευσης φωνές,
αυτού του συρφετού,
του δημοκρατικού
του νέου εγωισμού, εμείς.

Τι φταίνε τώρα οι μαύροι κυβερνώντες,
τα “Κάππα”, τα “ΠΑΣΟΚ” και τα “Νου Δου;”
Εμείς το εμφυσήσαμε το νέφος
που εντός του επωάσθηκαν όλοι αυτοί,
εμείς με τις αιώνιες τις δυσθυμίες μας
με το κενό και με το αμφισβητώ
σαν πετρωμένοι μέσα στο καθιστικό
να ζεις τον θάνατό σου,
για τους άλλους, δεν έχει τέτοιο επάγγελμα εδώ,
δεν έχει πια τραγούδι θεϊκό.

Με τον Διονύση Σαββόπουλο είμαστε συνομήλικοι, μας χωρίζουν μόλις δύο χρόνια και διανύσαμε εκ παραλλήλου έναν μακρύ και μεγάλο δρόμο. Κάποιες στιγμές οι δρόμοι μας θα αποκλίνουν και εγώ με την ιερή μανία του (κοσμο)διορθωτή, τον υπέβαλα σε κριτική, κάποτε σκληρή, κάποτε βλακωδώς, για τις επιλογές του – μιας κάποιας «ενηλικίωσης», ενός κάποιου «καθιστικού». Ωστόσο, δεν έπαψα ποτέ να τον νιώθω ως ένα alter ego –δικό μου και των συντρόφων μου–, καθώς, μέσα από διαφορετικά μονοπάτια, ακολουθούσαμε την ίδια διαδρομή: Από τη μεγάλη ουτοπία της Επανάστασης, «μέσα σε δακρυγόνα και περίπολα και αύρες», σε μια νέα μεγάλη ή ίσως ακόμα μεγαλύτερη Ουτοπία, εκείνη της αναστημένης Ελλάδας, και προπαντός των ανθρώπων της με χορούς κυκλωτικούς.

Δεν έπαψα ποτέ να πιστεύω και να νιώθω βαθιά μέσα μου πως εξέφραζε με τη μεγαλοφυΐα του εντελέστερα όλα αυτά που πίστευα και για τα οποία μαχόμουν. Και το πιο σπουδαίο είναι πως έτσι νιώθουν και ένιωθαν όχι μόνο του «60 οι εκδρομείς», αλλά ίσως εκατομμύρια Έλληνες, ζωντανοί και κάποτε νεκροί, νέοι και γέροι, άνδρες και γυναίκες. Και αυτό μετριάζει, όσο αυτό είναι δυνατό, τη βαθιά μου θλίψη.

Καλό ταξίδι συνεκδρομέα.

ΥΓ. Γράφοντας δυο λόγια για τον μεγάλο ποιητή και μουσικό Διονύση Σαββόπουλο, επέλεξα το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου να περιλαμβάνει στίχους από τα έργα του. Ίσως μάλιστα θα έπρεπε να κάνω ένα κείμενο αποκλειστικά με δικά του λόγια. Πάντως επιφυλάσσομαι να επανέλθω με κάτι ίσως περισσότερο ολοκληρωμένο. Στο μεταξύ, η καλύτερη τιμή στη μνήμη του θα είναι να ξανακούσουμε τα τραγούδια του.

Δεν είναι όλοι ίδιοι

Του Μανώλη Πιμπλή

Μπορεί να ακούγεται αυτονόητο, αλλά πρέπει να το επαναλαμβάνουμε γιατί όταν τα πράγματα πηγαίνουν εντελώς λάθος, αποδεικνύεται ότι δεν είναι: δεν υπάρχουν καλά ή κακά έθνη, υπάρχουν συσχετισμοί δυνάμεων και πολιτικές συμμαχίες σε κάθε κοινωνία. Και όταν ευκαιριακές συμμαχίες και συσχετισμοί οδηγούν στην εξουσία ανθρώπους φανατικούς και πολεμοκάπηλους, οι καταστροφές είναι αναπόφευκτες.

Αυτή είναι η περίπτωση του σημερινού Ισραήλ. Εχει την πιο ακροδεξιά κυβέρνηση της ιστορίας του: το Λικούντ, το βασικό δεξιό, κραταιό κόμμα του Ισραήλ, το κεντρικό και το λιγότερο δεξιό της συμμαχίας, είναι παρ' όλα αυτά στην πιο δεξιά του φάση, καθώς εδώ και χρόνια το κεντροδεξιό του κομμάτι έχει απομακρυνθεί ή αποστασιοποιηθεί, ενώ ο ηγέτης του και πρωθυπουργός απειλείται με φυλακίσεις για εσωτερικά σκάνδαλα. Tα άλλα πέντε κόμματα της ακροδεξιάς συμμαχίας είναι όλα λίγο πολύ συνδεδεμένα στενά με την εβραϊκή εκκλησιαστική δομή, κάποια μάλιστα έχουν τη θρησκεία και στον τίτλο τους, διακηρύσσουν επισήμως την εβραϊκή ανωτερότητα έναντι όλων, ζητούν σε επίσημα κείμενα τον πολιτικό έλεγχο της δικαστικής εξουσίας, την αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου των ισραηλινών Αράβων, τη διαρκή διδασκαλία της Βίβλου παντού κ.λπ.

Ενα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ του εξαιρετικού ευρωπαϊκού καναλιού Arte εστίασε στους ηγέτες δύο από τα κόμματα αυτά: στον Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ, αρχηγό του κόμματος Εβραϊκή Ισχύς, και στον Μπεζαλέλ Σμότριτς, αρχηγό του Θρησκευτικού Σιωνιστικού Κόμματος. Ο λόγος και η δράση τους θυμίζει Χρυσή Αυγή με στοιχεία από τον μακαριστό Χριστόδουλο, σε διαφορετικές δόσεις, και αρκετοί μέχρι πρότινος τους θεωρούσαν περιθωριακούς και γραφικούς, ωστόσο σήμερα είναι υπουργοί Εθνικής Ασφάλειας και Οικονομικών αντίστοιχα και από την ψήφο των βουλευτών τους κρέμεται η κυβέρνηση.

Ο Σμότριτς είναι υπέρμαχος του σχεδίου Τραμπ για τη Γάζα-Ριβιέρα. Σε μια απίστευτη δήλωσή του μπροστά στις κάμερες είπε ότι το δυσκολότερο -η καταστροφή των κτιρίων- έχει συντελεστεί και τώρα μένει η ανοικοδόμηση «που είναι ευκολότερη και λιγότερο δαπανηρή». Εδώ δεν γίνεται φυσικά λόγος για όσους διέμεναν στα πεσμένα κτίρια, αφού ούτως ή άλλως διακηρυγμένη θέση του κόμματός του είναι ο διωγμός τους. Ο ίδιος άνθρωπος είπε σε ομιλία του στο Παρίσι ότι παλαιστινιακός λαός δεν υφίσταται -«είναι απλώς Αραβες»- και έχει δημοσιεύσει χάρτες με την ιστορική γη του Ισραήλ στην οποία περιλαμβάνει μεγάλα κομμάτια του Λιβάνου, της Ιορδανίας και της Συρίας.

Για όσους τα θεωρούν αυτά μακρινά και ξένα, ας φανταστούμε μια κυβέρνηση των ποικίλων πια ελληνικών ακροδεξιών κομμάτων -που δημοσκοπικά αθροίζονται στο 18%- με ένα κομμάτι της Νέας Δημοκρατίας. Και ας φανταστούμε 200 νεκρούς σε μια νύχτα από επίθεση «ξένων». Τι θα γινόταν;

Γι’ αυτό και η ευθύνη τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά είναι μεγάλη στην προβληματική εποχή μας. Αλλά και σε όσους εκλογείς πιστεύουν από τον καναπέ ότι κανείς δεν τους εκπροσωπεί και ότι «όλοι ίδιοι είναι». Δεν είναι. Καμιά φορά μάλιστα οι διαφορές είναι χαώδεις και ας νομίζουν αυτοί ότι με γυμνό μάτι δεν φαίνονται.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Οι στόχοι του Εθνους (στη μνήμη του Λεωνίδα Κύρκου)

ΜΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

1
Ύστερα από χρόνων στρατοκρατική τυραννία χαράζει για την Ελλάδα η αυγή μίας
δημοκρατικής προοπτικής. Η λαίλαπα της 21ης Απριλίου πέρασε, αφού σώριασε τον
τόπο σε ερείπια. Η κυπριακή τραγωδία, που άρχισε με το έγκλημα του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, ήταν η τελευταία μιας μακριάς σειράς από συμφορές.
Όταν στη φασιστική βία, την οικονομική εξαθλίωση του Λαού, την πλήρη χρεοκοπία
της δικτατορίας προστέθηκαν η κατάλυση της ανεξαρτησίας της Κύπρου, η τουρκική
εισβολή και οι απειλές του πολέμου, όπου οδήγησε η χούντα με την πολιτική της, η
εθνική κρίση ξέσπασε. Η λαομίσητη στρατοκρατική τυραννία έπεσε και άνοιξε ο
δύσκολος δρόμος για τη θεμελίωση μιας νέας δημοκρατικής πορείας, την
εγκαθίδρυση μιας γνήσιας πολιτικής δημοκρατίας.

2
Μέσα σ’ ένα σύνολο πολύπλοκων και αντιφατικών παραγόντων, η δύναμη που
οδήγησε στην πτώση της δικτατορία των τανκς ήταν στο βάθος η αντίθεση του
ενωμένου Λαού. Η πολιτική της στρατοκρατίας προσέκρουσε από την πρώτη στιγμή
στην εναντίωση και την αντίσταση των πιο πλατιών μαζών και του συνόλου σχεδόν
του πολιτικού κόσμου. Και μέσα στις ένοπλες δυνάμεις, το πραξικόπημα του Απρίλη
δεν πέρασε χωρίς αντίσταση. Εκατοντάδες από τους καλύτερους αξιωματικούς
διώχτηκαν, φυλακίστηκαν και υπέφεραν.

3
Μέσα στην εθνική κρίση που προκάλεσε η αμερικανόδουλη δικτατορία χρεοκόπησαν
μερικά συστήματα ιδεών στα οποία στηριζόταν και η προχουντική δημοκρατία.

I
Ο αντικομμουνισμός και η πολιτική των διακρίσεων, που οδήγησε στη στρατοκρατική
δικτατορία.

II
Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στο όνομα της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας της
χώρας, που έφερε την τραγωδία της Κύπρου και την άμεση απειλή κατά της
Ανεξαρτησίας και της Ακεραιότητας της Ελλάδας. Η εκτίμηση ότι η ασφάλεια της
χώρας μας κινδυνεύει απ’ το βορρά, απ’ τις σοσιαλιστικές χώρες, ενώ η πράξη
απόδειξε ότι κινδύνευε και κινδυνεύει από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και το
ΝΑΤΟ, που χρησιμοποιούν σήμερα σαν όργανο τον τουρκικό σοβινισμό και
επεκτατισμό. Η αντίληψη αυτή οδήγησε στο να προσανατολιστεί η εθνική μας άμυνα
στα στρατηγικά σχέδια και επιδιώξεις του Πενταγώνου και να μείνει απροετοίμαστη
απέναντι στους πραγματικούς κινδύνους.

III
Η θεωρία και πρακτική της «εθνικοφροσύνης», που συνοδευόταν με την κατηγορία
κατά της Αριστεράς για εθνική προδοσία, ή, τουλάχιστον, αφερεγγυότητα, και που
συνέδεε την έννοια της υπεράσπισης της εθνικής ασφάλειας με την υπεράσπιση του
πολιτικού και κοινωνικού κατεστημένου και την καταπολέμηση των σοσιαλιστικών
ιδεών.

IV
Η θεωρία και πρακτική της οικονομικής ανάπτυξης προς όφελος των ξένων και
ελληνικών μονοπωλίων και σε βάρος των εργαζομένων και των μη μονοπωλιακών
στρωμάτων δεν οδήγησε στην ανάπτυξη, αλλά στην επιζήμια εξάρτηση της
οικονομίας μας.
Η χρεοκοπία αυτών των συστημάτων ιδεών, στα οποία στηριζόταν ως τώρα το
κρατικό οικοδόμημα μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ανοίγει για πρώτη φορά
στη σύγχρονη ελληνική ιστορία τη δυνατότητα πραγματικών δημοκρατικών
εξελίξεων.

4
Μέσα στις συνθήκες της κοινής αντίστασης, το κοινό πάθος για την αποκατάσταση
της δημοκρατίας, οι κοινοί αγώνες και τα κοινά μαρτύρια, κατανίκησαν τις ψυχώσεις
του εμφυλίου πολέμου, διαμόρφωσαν κοινή γλώσσα και κοινή συνείδηση σ’ όλο το
Έθνος. Εργάτες και φοιτητές, αστοί και αγρότες, διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι,
δικαστικοί και στρατιωτικοί, γνώρισαν κάτω από τραγικές συνθήκες την ανάγκη να
ενώσουν πάνω από διαφορές τις προσπάθειές τους, για να υπάρξει ένα καινούργιο
δημοκρατικό πλαίσιο, βασισμένο στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και της υπεράσπισης
της εθνικής ανεξαρτησίας – ένα κοινό θεμέλιο για το δημοκρατικό Αύριο της πατρίδας
μας. Αυτή η κοινότητα αισθημάτων και πλαισίων αποτελεί τη μεγαλύτερη κατάκτηση
του Έθνους στις τελευταίες δεκαετίες και πρέπει να διαφυλαχτεί σαν κόρη οφθαλμού,
γιατί είναι το βάθρο πάνω στο οποίο θα στηριχτεί η προσπάθεια για την ανανέωση
της δημοκρατίας και της πατρίδας. Αυτά ακριβώς επιβεβαίωσε η πάνδημη
συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης.

ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΣ

1
Εθνικά και δημοκρατικά προβλήματα είναι σήμερα αδιάρρηκτα συνδεδεμένα σε μιαν
ενότητα. Η δύναμη που συνενώνει και εμπνέει το Έθνος είναι η ιδέα της
δημοκρατίας, της αδέσμευτης Λαϊκής Κυριαρχίας, της Ανεξαρτησίας και της
κοινωνικής προόδου· και, χωρίς μια δίκαιη λύση του Κυπριακού, η δημοκρατική
πορεία θα βρίσκεται πάντα κάτω από έντονες απειλές και σοβαρές πιέσεις από τη
μεριά των ιμπεριαλιστών και των αμετανόητων στρατοκρατών.
Η αποχώρηση από το ΝΑΤΟ

2
Το Έθνος ολόκληρο χαιρέτισε την αποχώρηση από τις στρατιωτικές δεσμεύσεις στο
ΝΑΤΟ και την τελευταία δήλωση του πρωθυπουργού ότι είναι οριστική και σταθερή.
Βλέπει σ’ αυτήν, την αφετηρία για μιαν ελληνική εξωτερική πολιτική, έξω από τους
στρατιωτικούς συνασπισμούς. Η κατεύθυνση αυτή πρέπει να γίνει αμετάτρεπτη και
να ολοκληρωθεί, με ανοιχτή την προοπτική να λυτρωθεί η χώρα από τις αμερικανικές
στρατιωτικές βάσεις, από τις διμερείς συμφωνίες με τις ΗΠΑ, από κάθε δέσμευση
στη διαμόρφωση της δικής της πολιτικής. Στην εποχή που ζούμε, είναι αδύνατο να
αγνοηθεί το βάρος που ασκούν στον διεθνή στίβο οι μεγάλες δυνάμεις. Η ελληνική
πολιτική πρέπει να παίρνει υπόψη της αυτή την πραγματικότητα, να απορρίπτει όμως
κάθε υπαγόρευση και εξάρτηση.

Στον νέο κόσμο του καιρού μας, και οι μικρές χώρες έχουν μεγάλο ρόλο να
διαδραματίσουν αν άξονας της πολιτικής τους είναι ο άλλος δρόμος, μακριά από τους
στρατιωτικούς συνασπισμούς και τη διπολικότητα. Το ΚΚΕ (εσ.) προτείνει στο
Έθνος μια συγκεκριμένη πολιτική Ανεξαρτησίας και Ειρήνης. Προτείνει να γίνει η
Ελλάδα σημαιοφόρος της Ειρηνικής Συνύπαρξης, της Συλλογικής Ευρωπαϊκής
Ασφαλείας και της κατάργησης των στρατιωτικών συνασπισμών (ΝΑΤΟ – Σύμφωνο
Βαρσοβίας), ιδιαίτερα της μετατροπής της Μεσογείου και των Βαλκανίων σε
αποπυρηνικοποιημένη ζώνη ειρήνης, με την απομάκρυνση όλων των ξένων βάσεων
και των στόλων των μεγάλων δυνάμεων. Και να αναλάβει γρήγορα θαρραλέες
πρωτοβουλίες για να συμβάλει ώστε το μεγάλο αίτημα της Εθνικής Ανεξαρτησίας και
Ισοτιμίας Μικρών και Μεγάλων να συνυφανθεί με την κατάργηση των δομών και
των θεσμών που δημιούργησε ο ψυχρός πόλεμος, ώστε στη θέση τους να τεθούν τα
θεμέλια μιας μόνιμης ειρήνης στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη και τον κόσμο.

3
Η πολιτική αυτή δημιουργεί το πιο στέρεο θεμέλιο για τη δίκαιη και δημοκρατική
λύση του Κυπριακού. Το πρόβλημα είναι δύσκολο και περικλείει σοβαρούς
κινδύνους. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να υπάρξουν αποτελεσματικά μέτρα. Το ΚΚΕ (εσ.)
συμφωνεί με τις παρακάτω θέσεις της κυβέρνησης Καραμανλή: Καμιά
διαπραγμάτευση κάτω από την απειλή των όπλων. Καμιά αποδοχή των τετελεσμένων
γεγονότων της τουρκικής εισβολής. Διπλωματική επίθεση με σημαία την απόφαση
353 του ΟΗΕ, για απομόνωση και την καταδίκη της τουρκικής επιδρομής, τον
πειθαναγκασμό της Τουρκίας και των ΗΠΑ, που την εξωθούν, να σεβαστούν την
Ακεραιότητα, την Ανεξαρτησία, την Ουδετερότητα και να δεχτούν την
αποστρατικοποίηση της Μεγαλονήσου. Μια τέτοια γραμμή αντιμετώπισης του
Κυπριακού, για να πετύχει, επιβάλλει την άμεση απομάκρυνση από την Κύπρο και
την αντικατάσταση των Ελλήνων πραξικοπηματιών αξιωματικών, την αποκατάσταση
της συνταγματικής νομιμότητας με την επαναφορά του προέδρου Μακαρίου.

Η σοβιετική πρόταση
Το ΚΚΕ (εσ.) υποστηρίζει τη σοβιετική πρόταση να αντιμετωπιστεί το Κυπριακό σε
διεθνή διάσκεψη στα πλαίσια του ΟΗΕ και πιστεύει ότι υπάρχουν περιθώρια να
ασκηθεί πιο αποτελεσματική σοβιετική παρέμβαση για την εφαρμογή της απόφασης
353. Το ΚΚΕ (εσ.) εκτιμά τις γιουγκοσλαβικές πρωτοβουλίες καθώς και τη
συμπαράσταση των σοσιαλιστικών και των περισσότερων αδέσμευτων χωρών για
την απόκρουση της ιμπεριαλιστικής επίθεσης – όπως επίσης και τη θετική στάση της
Γαλλίας και την υποστήριξη των δημοκρατικών κινημάτων της Ευρώπης. Οι
εσωτερικές διαμορφώσεις στην Κύπρο ανήκουν στο δικαίωμα και την ευθύνη του
Κυπριακού Λαού. Πρέπει να είναι καρπός του δημοκρατικού διαλόγου των δύο
κοινοτήτων. Χρέος της Ελλάδας και του ΟΗΕ, των πέντε χωρών – μονίμων μελών
του Συμβουλίου Ασφαλείας, είναι να κατοχυρώσουν και να εγγυηθούν διεθνώς την
ανεξαρτησία της Μεγαλονήσου, ν’ αποκλείσουν οποιαδήποτε ξένη ανάμειξη και
επέμβαση.

Η ιμπεριαλιστική συνωμοσία εναντίον της Κύπρου και της Ελλάδας αποτελεί μια
γενικότερη απειλή εναντίον της ανεξαρτησίας όλων των λαών της Μεσογείου,
εναντίον των φιλειρηνικών δημοκρατικών δυνάμεων σ’ ολόκληρο τον κόσμο,
εναντίον των ζωτικών συμφερόντων του ίδιου του τουρκικού λαού, με τον οποίο
τίποτα δεν μας χωρίζει. Γι’ αυτό και οι εργαζόμενοι της Ελλάδας πλάι σ’ όλο το
Έθνος προσδοκούν την πιο ενεργητική συμπαράσταση και τη διεθνή αλληλεγγύη των
κομμουνιστικών και προοδευτικών δυνάμεων, και πρώτα απ’ όλα της Σοβιετικής
Ένωσης και των σοσιαλιστικών χωρών. Το Κόμμα μας εκτιμά βαθιά τη διεθνιστική
στάση του ΚΚ Τουρκίας, που κατάγγειλε ανοιχτά την επίθεση των Τούρκων σοβινιστών
κατά της Κύπρου.

4
Η ιμπεριαλιστική συνωμοσία κατά της Κύπρου και της Ελλάδας αποτελεί μέρος του
γενικότερου σχεδίου του αμερικανικού ιμπεριαλισμού για αναδιάταξη των δυνάμεων
του στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, θα
συνεχιστεί και θα ενταθεί, με σκοπό να διχοτομηθεί η Κύπρος, να καταλυθεί η
ανεξαρτησία της, να μετατραπεί σε αμερικανική στρατιωτική βάση, μα ακόμα και για
να ανατραπεί η δημοκρατική πορεία της χώρας.

Η Τουρκία μπορεί και πάλι να χρησιμοποιηθεί σαν μοχλός αυτής της συνωμοσίας —
με άσκηση στρατιωτικής πίεσης κατά της Ελλάδας. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Και η
Ελλάδα πρέπει να αναζητήσει από παντού, με δραστήριες δικές της πρωτοβουλίες, τις
απαραίτητες διεθνείς εγγυήσεις για τα σύνορα της και τη βοήθεια για την άμυνα της.
Το ΚΚΕ (εσ.) θα υποστηρίξει κάθε μέτρο που αποβλέπει στην ηθική, πολιτική και
στρατιωτική προετοιμασία της Ελλάδας για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής. Αν
όμως η Τουρκία προσβάλει την Ανεξαρτησία και την Ακεραιότητα της Πατρίδας, το
ΚΚΕ (εσ.) θα υποστηρίξει με όλα τα μέσα έναν εθνικό παλλαϊκό πόλεμο κατά της
εισβολής, που θα μετατρέψει και την τελευταία σπιθαμή του εθνικού μας εδάφους σε
οχυρό της εθνικής μας ελευθερίας.

Νέες πραγματικότητες
5
Νέες πραγματικότητες διαμορφώνονται στη Μεσόγειο, στην Ευρώπη, σ’ όλο τον
κόσμο. Οι σοσιαλιστικές δημοκρατικές και αντιιμπεριαλιστικές δυνάμεις,
σημειώνοντας αλλού νίκες και αλλού πρόσκαιρες ήττες και υποχωρήσεις, κερδίζουν
συνολικά έδαφος. Μετά την αποχώρηση των Αμερικανών απ’ το Βιετνάμ, που
απετέλεσε μια μεγάλη νίκη του Βιετναμέζικου Λαού και όλων των λαών, η ένοπλη
σύρραξη στη Μέση Ανατολή οδήγησε σε μια πολύπλοκη και αντιφατική
ανακατάταξη δυνάμεων σ’ αυτό το χώρο, μέσα από την οποία οι Αραβικοί Λαοί της
περιοχής προώθησαν τις θέσεις τους σε σχέση με το Ισραήλ. Παράλληλα, η πολιτική
φυσιογνωμία της δυτικής Ευρώπης αλλάζει – καθώς μεγάλα αντιμονοπωλιακά
κινήματα, στα οποία πρωτοστατούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές και αριστεροί
δημοκράτες, αγωνίζονται να ανοίξουν νέους δρόμους για τη μεταλλαγή της δυτικής
Ευρώπης, από σφαίρα κυριαρχίας των μονοπωλίων, σε Ευρώπη των Εργαζομένων,
για τη μετατροπή της σε Ευρώπη Ειρήνης και Συνεργασίας.


Η ενότητα των σοσιαλιστικών και δημοκρατικών δυνάμεων κερδίζει έδαφος και στον πολιτικό και στον συνδικαλιστικό χώρο – όπως δείχνουν η συνεργασία Κομμουνιστών,
Σοσιαλιστών και Αριστερών Ριζοσπαστών στη Γαλλία, οι ενωτικές τάσεις στην
Ιταλία, που φτάνουν ως τους Αριστερούς καθολικούς, και οι τάσεις για ενοποίηση
των διαφόρων πτερύγων του Ευρωπαϊκού Συνδικαλιστικού Κινήματος, που βρίσκουν
έκφραση στη δημιουργία μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Εργασίας. Σ’
αυτή τη διαδικασία συμβάλλουν σημαντικά οι εξελίξεις στον ευρωπαϊκό μεσογειακό
χώρο. Η κατάρρευση του σαλαζαρικού καθεστώτος, η πτώση του στρατοκρατικού
καθεστώτος της Αθήνας, η προσέγγιση του τέλους του καθεστώτος του Φράνκο,
δείχνουν ότι νέος άνεμος δημοκρατίας και Ανεξαρτησίας φυσάει στη Μεσόγειο και
ενισχύονται οι δυνάμεις της δημοκρατίας και της ειρήνης σ’ αυτό τον νευραλγικό
χώρο.

Η κατεύθυνση αυτή ωριμάζει μέσα σε συνθήκες έντασης της κρίσης του
ιμπεριαλιστικού συστήματος, που χαρακτηριστικές του εκδηλώσεις είναι οι
αλλεπάλληλες νομισματικές κρίσεις, η ενεργειακή κρίση, το βάθεμα των
εσωιμπεριαλιστικών αντιθέσεων και η κρίση των θεσμών. Σε μιαν εποχή που όλες οι
σοσιαλιστικές χώρες προωθούν σταθερά την οικονομική τους ανάπτυξη, ρίχνουν
θετικά το βάρος τους στις παγκόσμιες εξελίξεις προς την κατεύθυνση της ειρήνης και
τη συνεργασία, αν και αντιμετωπίζουν δυσχερή προβλήματα ενότητας, που
καθρεφτίζονται στην κρίση των σχέσεων ΕΣΣ(-Κίνας και άλλα προβλήματα
προσαρμογής του πολιτικού εποικοδομήματος στην προχωρημένη τους κοινωνική
εξέλιξη.

Η Ελλάδα, ξεκομμένη από τους Λαούς της δυτικής Ευρώπης, με την οποία τη δένουν
ποικίλοι σημερινοί αντικειμενικοί πολιτικοί και οικονομικοί δεσμοί, ξεκομμένη από
τις σοσιαλιστικές και αδέσμευτες χώρες, με τις οποίες τη συνδέουν πλήθος δεσμοί και
κοινά συμφέροντα, θα έμενε έρμαιο στην κυριαρχία των Αμερικανών ιμπεριαλιστών
και των ξένων μονοπωλίων. Η Ελλάδα, απαλλαγμένη από τις στρατιωτικές
δεσμεύσεις του ΝΑΤΟ και με ανοιχτή την προοπτική να βγει εντελώς από το
Ατλαντικό Σύμφωνο, μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την υπόθεση της ειρήνης στα
Βαλκάνια και στη Μεσόγειο και, παράλληλα, τις τάσεις για ανεξαρτησία απέναντι
στις ΗΠΑ που σημειώνονται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Οι Έλληνες
εργαζόμενοι, μπορούν, μέσα από τους κόλπους της ΕΟΚ, να συνενώσουν τις
προσπάθειες τους μαζί μ’ όλους εκείνους που μάχονται για τη δημοκρατική και
σοσιαλιστική προοπτική των χωρών της, και να αντιπαλέψουν την επιβολή των ΗΠΑ
και των μονοπωλίων, την αυθαίρετη διαίρεση της Ευρώπης με βάση τα κοινωνικά
συστήματα.
Το ΚΚΕ (εσ.) βλέπει σ’ αυτή την πορεία μια νέα, μεγάλη ιστορική διάσταση.

ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Η μεταβολή της 23ης Ιουλίου, καρπός της ανυποχώρητης αντίθεσης και αντίστασης
του λαού και της ηρωικής νεολαίας, δεν ήρθε ωστόσο σαν αποτέλεσμα μιας λαϊκής ή
στρατιωτικής εξέγερσης, αλλά μιας παράδοσης της διακυβέρνησης από το στρατό σε
ηγέτες από τον αστικό πολιτικό κόσμο κάτω από την πίεση των πραγμάτων. Το
γεγονός αυτό αποθέτει τη σφραγίδα του στις πολιτικές εξελίξεις. Αλλά η φάση που
άρχισε σαν προσπάθεια ενός συμβιβασμού από μέρους των δυνάμεων της
δικτατορίας και που είχε αρχικά τα στοιχεία μιας δυαδικής εξουσίας, πρέπει να
εξελιχτεί στην πλήρη κατεδάφιση των δομών και των θεσμών της δικτατορίας και
στην εγκαθίδρυση μιας δημοκρατίας ανοιχτής στις αλλαγές που θα επιβάλλει η
συμμόρφωση στην ελεύθερα ασκούμενη αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Κατοχύρωση της δημοκρατικής διαδικασίας

1
Το ΚΚΕ (εσ.) διακηρύσσει ότι στην εποχή μας όλες οι μεταβολές που είναι αναγκαίες
για τον εκσυγχρονισμό και την ανανέωση της ελληνικής κοινωνίας, για την
οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας προς όφελος του Λαού, για τη
συμμετοχή των εργαζομένων στη διαμόρφωση των αποφάσεων και την άνοδο τους –
τελικά- στην εξουσία, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο της
(ημοκρατίας. Το πλαίσιο αυτό αφορά τους κανόνες για την εφαρμογή της αρχής της
λαϊκής κυριαρχίας:
Ελεύθερες και γνήσιες εκλογές σε όλα τα επίπεδα.
Ελευθερία του Τύπου και της πληροφόρησης.
Ελευθερία στη δράση όλων των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών
οργανώσεων.
Ελεύθερη διακίνηση και σύγκρουση των ιδεών.

Αυτή η δημοκρατική διαδικασία -το πάγιο στοιχείο στη νέα πολιτική ζωή του τόπου-
οφείλουν να την εγγυηθούν σ’ ένα είδος Εθνικού Συμβολαίου όλες οι πολιτικές
δυνάμεις, όλος ο Λαός, που βγαίνει από την τυραννία της στρατοκρατίας με υψηλή
ωριμότητα και ευθύνη για το Αύριο της Πατρίδας.
Οι θεσμοί της δημοκρατίας που θα καθιερώνονται σε κάθε φάση δεν μπορεί παρά να
είναι καρπός της πάλης, του ανταγωνισμού και των συγκρούσεων των πολιτικών
δυνάμεων -και των ταξικών δυνάμεων που αυτές εκφράζουν-, προϊόν της θέλησης της
πλειοψηφίας, που πρέπει να διαμορφώνεται και να εκφράζεται ελεύθερα, και των
λαϊκών αγώνων, μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατίας. Και θα πρέπει οι νέες
συνταγματικές ρυθμίσεις να μην είναι άκαμπτες, ώστε να μπορούν οι ώριμες αλλαγές
στη συνείδηση της πλειοψηφίας να καθιερώνονται χωρίς αξεπέραστες στην πράξη
δυσχέρειες και οι θεσμοί να ανταποκρίνονται αδιάκοπα στις πιο σύγχρονες και
ώριμες απαιτήσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Ένα τέτοιο Σύνταγμα, με βάση την αρνητική πείρα της προχουντικής περιόδου, για
να στερεώσει τον δημοκρατικό χαρακτήρα του, πρέπει όχι μόνο να εξασφαλίζει αλλά
και να ενισχύει το ρόλο του Κοινοβουλίου, τη συμμετοχή των κοινωνικών οργανώσεων στη χάραξη της πολιτικής, να ενισχύει την αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση,
να εγκαινιάζει τη δημοκρατία στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα, να βάζει φρένο
σε κάθε τάση ενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας σε βάρος των δικαιωμάτων του
Κοινοβουλίου και του Λαού, και να θωρακίζει αποτελεσματικά το δημοκρατικό
πολίτευμα από κάθε στρατιωτική επιβουλή.

Το ΚΚΕ (εσ.) διακηρύσσει, ότι είναι αποφασισμένο να σεβαστεί πλήρως τη
δημοκρατική διαδικασία σε όλα τα στάδια της ελληνικής εξέλιξης προς την διαρκώς
ανανεούμενη δημοκρατία και το Σοσιαλισμό. Πως είναι έτοιμο να σεβαστεί το
αποτέλεσμα της λαϊκής ετυμηγορίας, είτε είναι έξω από την εξουσία είτε βρίσκεται σ’
αυτήν. Και πως θεωρεί ότι καμιά αλλαγή στους πολιτικούς θεσμούς και στις
κοινωνικές δομές δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί χωρίς τη θέληση της πλειοψηφίας,
και πολύ περισσότερο εναντίον της.
Να υπερασπίσουμε τη δημοκρατία που γεννιέται

2
Το πιο επείγον χρέος αυτής της ώρας είναι να υπερασπίσουμε τη δημοκρατία που
γεννιέται, από κάθε απειλή, να φράξουμε ενωμένοι όλοι οι αντιδικτατορικοί το δρόμο
σε κάθε στρατοκρατική επιβουλή και να κατεδαφίσουμε τους θεσμούς της στρατοκρατικής δικτατορίας, ώστε ο Λαός αποτελεσματικά να αντιμετωπίσει τους εθνικούς κινδύνους και να οικοδομηθούν οι βάσεις για μια γνήσια πολιτική δημοκρατία, μέσα από την οποία ο Λαός θα παλέψει για τη δημοκρατική Αναγέννηση της Ελλάδας και το Σοσιαλισμό.

Η κυβέρνηση Καραμανλή πραγματοποίησε ορισμένα βήματα για την
αποχουντοποίηση στο στρατό και στον κρατικό μηχανισμό. Έχει σ’ αυτό όλη τη
λαϊκή συμπαράσταση. Σε καίριους όμως τομείς σημειώνονται καθυστερήσεις και
επικίνδυνες εμπλοκές.
Στην κατάργηση και διάλυση όλων των θεσμών και μηχανισμών της δικτατορίας και
των υπονομευτικών εστιών της χούντας μέσα και έξω από τον κρατικό μηχανισμό.
Στη νομιμοποίηση του Κ.Κ. και την κατάργηση όλων των θεσμών που καθιέρωναν την
αρχή των διακρίσεων.
Στην εγκαθίδρυση ενός πλήρως ελεύθερου, ανεξάρτητου από οποιαδήποτε κρατική ή
εργοδοτική παρέμβαση και επηρεασμό, συνδικαλιστικού κινήματος, όπως επίσης και
του αγροτοσυνεταιριστικού κινήματος.
Στην αποκατάσταση της αυτοδιοίκησης και την επάνοδο των αιρετών συμβουλίων και
αρχόντων.

Κεντρικοί δημοκρατικοί στόχοι
3
Αξίωση του Έθνους είναι να υπάρξει νέα δημοκρατική πνοή σε όλους τους αρμούς της
διοίκησης και της δημόσιας ζωής, χωρίς αποκλεισμούς με ιδεολογικά, πολιτικά ή
κοινωνικά κριτήρια. Οι μηχανισμοί του κράτους πρέπει να δημοκρατικοποιηθούν και
να εξασφαλίζουν το διάλογο του πολίτη, των μαζών και της πολιτείας. Και,
ταυτόχρονα, οι θεσμοί που μ’ αυτούς εκφράζονται συλλογικά συμφέροντα ή
αναπτύσσεται συλλογική κοινωνική δραστηριότητα -συνδικάτα, φοιτητικές και
επιστημονικές οργανώσεις, αυτοδιοίκηση, επαγγελματικά σωματεία κ.τ.λ.- πρέπει να
λειτουργήσουν με πλήρη ελευθερία, κάτω από τον αποκλειστικό έλεγχο και την
ευθύνη των συλλογικών σωμάτων, των εργαζομένων, του Λαού.
Το ΚΚΕ (εσ.) προτείνει σαν κεντρώους δημοκρατικούς στόχους στη σημερινή
μεταβατική φάση τους ακόλουθους:

Ι
Διεύρυνση της κυβέρνησης με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων που
αποκλείστηκαν από αυτήν.

II
Διάλυση της παράνομης οργάνωσης της χούντας και των μηχανισμών που μ’ αυτούς
η στρατοκρατία επέβαλε και συντήρησε την κυριαρχία της. Κατάργηση και
αναμόρφωση της ΕΣΑ, της ΚΥΠ, της ΥΠΕΑ, των υπηρεσιών πολιτικής
επιστράτευσης στα υπουργεία και τις δημόσιες υπηρεσίες. Κατάργηση του Τμήματος
Δίωξης Κομμουνισμού της Γενικής Ασφάλειας και της Χωροφυλακής, καθώς και των
ειδικών τμημάτων στον συνδικαλιστικό, φοιτητικό και άλλους τομείς. Κατάργηση
της ΥΕΝΕ. Δεν πρέπει να επιτραπεί να αναβιώσουν οι μηχανισμοί αυτοί με μικρές
μόνο αλλαγές σε πρόσωπα και να μετατραπούν σε μηχανισμούς της σημερινής ή
αυριανής κυβέρνησης για τον έλεγχο της δημόσιας ζωής.

ΙII
Τη δημιουργία, σε όλα τα υπουργεία, αιρετών επιτροπών των υπαλλήλων κάτω από
την προεδρία των Γενικών Γραμματέων, με προορισμό να δραστηριοποιήσουν τις
υπηρεσίες και να συμβάλουν στη χρηστή διοίκηση, τον έλεγχο και τη
δημοκρατικοποίηση των υπηρεσιών. Αντίστοιχες επιτροπές προτείνεται να δημιουργηθούν σε όλους τους δημόσιους οργανισμούς.

IV
Την κατοχύρωση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και της
ουσιαστικής εφαρμογής του.

V
Την κατάργηση του θεσμοποιημένου αντικομμουνισμού, τη νομιμοποίηση του Κ.Κ.,
την κατάργηση του Α.Ν. 509 και του Ν. 375, την ελεύθερη λειτουργία όλων των
κομμάτων και των κοινωνικών οργανώσεων, την κατάργηση των πιστοποιητικών
κοινωνικών φρονημάτων και των συμβουλίων νομιμοφροσύνης. Γενική πολιτική
αμνηστία για όλα τα πολιτικά αδικήματα που διεπράχθησαν από την Κατοχή μέχρι την
21.4.67 και απόδοση των πολιτικών δικαιωμάτων σε όσους τα στερήθηκαν. Επαναπατρισμός των προσφύγων και απόδοση ιθαγενειών.

VI
Την ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος. Την αντικατάσταση των
διοικήσεων της δικτατορίας από αντιπροσωπευτικές διοικήσεις με εκπροσώπους
όλων των τάσεων και με στόχο τη διεξαγωγή γνήσια ελεύθερων εκλογών με
αναλογική, για να δημιουργηθεί ένα ελεύθερο και αυτόνομο συνδικαλιστικό κίνημα,
που να ελέγχεται αποκλειστικά από τους εργαζομένους. Την κατοχύρωση της
συνδικαλιστικής δραστηριότητας σ’ όλα τα εργοστάσια-επιχειρήσεις.

VII
Την άμεση αποκατάσταση των αιρετών δημοτικών αρχόντων στους δήμους και τις
Κοινότητες και την αντικατάσταση όσων συνεργάστηκαν με τη δικτατορία. Τη
διενέργεια δημοτικών εκλογών πριν από τις γενικές.

VIII
Την επαναφορά των εκλεγμένων διοικήσεων στους επιστημονικούς κτλ. συλλόγους
και τη διενέργεια εκλογών για την ταχύτερη ανάδειξη νέων αιρετών διοικήσεων.

IX
Τη δημιουργία αντιπροσωπευτικών συμβουλευτικών επιτροπών στο Ραδιόφωνο και
την Τηλεόραση, ώστε αυτά τα μέσα μαζικής επικοινωνίας να εκπληρώνουν
αντικειμενικά την αποστολή τους και να μη γίνονται όργανο αποκλεισμού καμιάς
τάσης της δημόσιας ζωής.

Χ
Την κατάργηση του νομικού οικοδομήματος της δικτατορίας, όσο και των
αντιδημοκρατικών νόμων της προδικτατορικής περιόδου.

XI
Την ηθική δικαίωση και αποκατάσταση όλων όσων έχασαν τη θέση τους και
γενικότερα διώχτηκαν εξαιτίας της αντίθεσης τους προς τη δικτατορία.

XII
Την παραδειγματική τιμωρία από τη δικαιοσύνη του περιορισμένου κύκλου των
πρωταιτίων για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, τη σφαγή του Πολυτεχνείου, το
κυπριακό πραξικόπημα, των υπευθύνων για βασανισμούς καθώς και για την
καταλήστευση του δημόσιου χρήματος.
Τον δημόσιο ηθικό στιγματισμό από τα σύνολα στα οποία ανήκουν ή εργάζονται
όσων υπήρξαν συνειδητά όργανα της δικτατορίας και την απομάκρυνση τους από τον
κρατικό και τους ημικρατικούς οργανισμούς.

XIII
Τη δημιουργία εθνικής επιτροπής συμβουλευτικού χαρακτήρα απ’ όλα τα κόμματα, με
συμμετοχή και αντιπροσώπου της κυβέρνησης, με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων στα
κρίσιμα εθνικά θέματα, την υπεράσπιση της δημοκρατίας και την κατασφάλιση της
δημοκρατικής διαδικασίας.

XIV
Τη μετατροπή των ενόπλων δυνάμεων σε όργανο του Έθνους με αποκλειστική
αποστολή την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και ακεραιότητας, της
δημοκρατικής νομιμότητας και τη διαπαιδαγώγηση τους, με ευθύνη της κυβέρνησης,
σ’ αυτό το πνεύμα. Τη διάλυση των μηχανισμών της χούντας και των εστιών της
στους κόλπους του στρατεύματος, την αποκλειστική υπαγωγή τους στη νόμιμη
κυβέρνηση της χώρας και την εξάλειψη όλων των μορφών εξάρτησης από τους
ξένους μηχανισμούς και οργανισμούς: Την απαγόρευση της λειτουργίας της CΙΑ και
ανάλογων υπηρεσιών στο έδαφος μας. Την κατάργηση όλων των μορφών της
στρατοκρατίας στη δημόσια ζωή, την αποκατάσταση της ενότητας στις ένοπλες
δυνάμεις και την ανάδειξη των στελεχών τους με μόνα κριτήρια την επαγγελματική
ικανότητα και τη νομιμοφροσύνη στη νόμιμη πολιτική εξουσία.

Οι ένοπλες δυνάμεις πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους όλα τα αναγκαία τεχνικά και
υλικά μέσα για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής. Και πρέπει να τους
παρασχεθούν, στο μέτρο που επιτρέπει η οικονομία της χώρας, τα μέσα για να
εξασφαλιστεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής και μόρφωσης των στελεχών τους.
Όπως επίσης και ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης και ανθρώπινης ζωής για τους
φαντάρους. Ο Λαός γνωρίζει ότι δεν είναι ο στρατός στο σύνολο του υπεύθυνος για
τη δικτατορία και τα εγκλήματά της, παρ’ όλο που η χούντα τον ακινητοποίησε, τον
αιχμαλώτισε και τον χρησιμοποίησε για τη στήριξη του καθεστώτος της.
Είναι εθνική ανάγκη να αποκατασταθεί η ενότητα λαού και στρατού. Τα πιο πάνω
προτεινόμενα μέτρα συμβάλλουν ακριβώς σ’ αυτό το σκοπό. Αλλά και ο στρατός από
την πλευρά του, με τη δημοκρατική νομιμοφροσύνη του, μπορεί αποφασιστικά να
συμβάλει στη συμφιλίωση του με το λαό.

Εκλογές για Συντακτική Εθνοσυνέλευση

4
Στο βαθμό που θα το επιτρέψει η εξέλιξη της κρίσης στο Κυπριακό και τις
ελληνοτουρκικές σχέσεις, η χώρα θα πρέπει να προχωρήσει στη διενέργεια εκλογών
για Συντακτική Εθνοσυνέλευση. Θα πρόκειται για μια καμπή στην εξέλιξη της
εθνικής μας ζωής. Για μια ιστορική ευκαιρία ν’ αποκτήσει η χώρα γνήσια
δημοκρατικούς θεσμούς, που να ανταποκρίνονται στις σημερινές και του άμεσου
μέλλοντος πολιτικές και κοινωνικές απαιτήσεις.

Το ΚΚΕ (εσ.) πιστεύει ότι αυτή η ευκαιρία μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί προς όφελος του Έθνους, ενώ θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο η νόθευση της από κομματικούς υπολογισμούς. Για τούτο, είναι αντίθετο σε κάθε εσπευσμένη και χωρίς την κατασφάλιση όλων των απαραίτητων προϋποθέσεων προσφυγή στις κάλπες (κατάργηση στρατιωτικού νόμου, ελεύθερη λειτουργία όλων των κομμάτων και οργανώσεων, εκδημοκρατισμός, κάθαρση) και προτείνει: Η διαδικασία των εκλογών, οι προϋποθέσεις για την ελεύθερη και αδιάβλητη διεξαγωγή τους και οι εγγυήσεις γι’ αυτό να μελετηθούν και αποφασισθούν σε διακομματική βάση, με πρωτοβουλία της κυβέρνησης. 2ς προς το σύστημα που θα ισχύσει, το ΚΚΕ (εσ.) υποστηρίζει την καθιέρωση της απλής αναλογικής. Σαν ένδειξη αναγνώρισης του ρόλου των νέων στην κοινωνική ζωή σήμερα και σαν οφειλή στις θυσίες και τους αγώνες τους κατά της τυραννίας, είναι απαραίτητο να παρασχεθούν τα εκλογικά δικαιώματα σ’ όλους τους νέους άνω των 18 ετών.

Να τεθούν έγκαιρα οι απόψεις των κομμάτων σε μια πραγματικά πλατιά,
δημοκρατική συζήτηση μπροστά στο Λαό και να συγκροτηθεί από τώρα μια
προπαρασκευαστική επιτροπή για τον καταρτισμό ενός πρώτου σχεδίου νέου
Συντάγματος, με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών τάσεων.

Να αποφευχθεί οποιοδήποτε τετελεσμένο γεγονός ή οποιοσδήποτε αιφνιδιασμός που
θα μπορούσε να υπονομεύσει το κλίμα της εθνικής και δημοκρατικής ενότητας που
υπάρχει σήμερα. Και να μην επιτραπεί να καλλιεργηθεί στη θέση του η δυσπιστία και
ο άμετρος ανταγωνισμός. Το ΚΚΕ (εσ.) πιστεύει ότι και οι εκλογές για Συντακτική
και το νέο Σύνταγμα μπορούν να αντιμετωπισθούν μέσα στο κλίμα της εθνικής
αντιδικτατορικής ενότητας και να αποτελέσουν έτσι την κοινή αφετηρία για μια νέα
φάση στην ιστορική πορεία της Ελλάδας.
Η νέα Βουλή πρέπει να έχει καθολικό και αδιάβλητο κύρος. Και αυτό έχει σαν
προϋπόθεση ότι οι εκλογές θα είναι πραγματικά γνήσιες και δημοκρατικά άμεμπτες.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
1

Τα μέτρα εκδημοκρατισμού πρέπει να συμβαδίσουν με μια νέα αντιμετώπιση των
άμεσων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων του ελληνικού Λαού. Η εθνική
κρίση και οι πρόσθετες μεγάλες επιβαρύνσεις που προκύπτουν από αυτήν εντείνουν
μια οικονομική κατάσταση δύσκολη, που οι επιπτώσεις της είναι αισθητές σε κάθε
ελληνική οικογένεια. Η αντιλαϊκή οικονομική πολιτική της στρατοκρατίας συμπίεσε
αφόρητα το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων. Ο πληθωρισμός, που ευνόησε τα
μονοπώλια, εξανέμισε τους μισθούς και τα μεροκάματα. Εξάλλου, το «πάγωμα» της
οικονομίας προκάλεσε οδυνηρές επιπτώσεις σε ολόκληρους παραγωγικούς τομείς και
οδήγησε στην εμφάνιση μαζικής ανεργίας και υποαπασχόλησης.

Οσοδήποτε και αν οι
εργαζόμενοι κατανοούν τις εθνικές προτεραιότητες και τις λεπτές ισορροπίες που
υπάρχουν στη μεταβατική φάση, δεν είναι νοητό να σηκώσουν όλα τα βάρη της
εθνικής κινητοποίησης κατά της τουρκικής απειλής και της προσπάθειας για την
οικονομική ανασυγκρότηση. Ένα δημοκρατικό μέτρο είναι η δήμευση από ένα όριο
και πάνω των τερατωδών κερδών που σημειώθηκαν από επιχειρήσεις και άτομα που
συνεργάσθηκαν με τη δικτατορία με τρόπο ιδιαίτερα σκανδαλώδη, ο αναλογικός
καταμερισμός των βαρών με τη ριζική αναδιάρθρωση του φορολογικού συστήματος
και την αύξηση της φορολογίας στα είδη πολυτελείας. Απαιτείται η ανακατανομή του
εθνικού εισοδήματος, ο καθορισμός ενός ικανοποιητικού ελάχιστου ορίου
ημερομισθίων, μισθών και συντάξεων σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, η
αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή τους, η βαθμιαία εξίσωση τους με τις
απολαβές των εργαζομένων στις χώρες της ΕΟΚ.

Ίσο μεροκάματο για ίση δουλειά στις γυναίκες και τους νέους, βελτίωση της
κοινωνικής ασφάλισης για τους εργαζόμενους τόσο της πόλης όσο και της υπαίθρου.
Είναι ανάγκη να γίνουν θετικά βήματα για τη λύση σειράς προβλημάτων των
εργαζομένων που σχετίζονται με αυτό που λέγεται ποιότητα ζωής – ώρες και ωράριο
εργασίας, συνθήκες εργασίας, μόρφωση, τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση,
αναψυχή. Αποτελεσματική προστασία των τιμών των αγροτικών προϊόντων,
ενίσχυση των συνεταιρισμών για την παραγωγή, συγκέντρωση, εμπορία, διακίνηση
και επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων.

2
Αν στη μεταβατική περίοδο ως τις εκλογές είναι δύσκολο να παρθούν τα θεσμικά
μέτρα που επιβάλλονται για τον εκσυγχρονισμό, τη δημοκρατική ανασύνταξη της
οικονομίας και τον περιορισμό της ληστρικής λαβής που ασκούν πάνω της τα
μονοπώλια και οι πολυεθνικές εταιρείες, είναι εντούτοις αναγκαίο να διαγραφούν
έστω οι τάσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Το ΚΚΕ (εσ.) προτείνει:

Ι
Να επανεξετασθούν όλες οι μεγάλες συμβάσεις της επταετίας.

II
Να δημιουργηθεί δημόσιος φορέας του τύπου της (ΕΗ για την παραγωγή, εισαγωγή,
διύλιση, εκμετάλλευση και διακίνηση του πετρελαίου.

III
Να ενισχυθούν με εθνικό έλεγχο και μίσθωση των τεχνικών υπηρεσιών, από όπου
προσφέρονται με καλύτερους όρους, οι έρευνες για την ανακάλυψη και ταχεία
αξιοποίηση των κοιτασμάτων πετρελαίου στον εθνικό χώρο.

IV
Να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό των υπερκερδών των ξένων μονοπωλίων από
τη ληστεία των εθνικών πόρων.

V
Να ενισχυθεί η εγχώρια βιομηχανία με πιστωτικά και δημοσιονομικά μέτρα, η
βιοτεχνία και η αγροτική παραγωγή.

VI
Να διερευνηθούν οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με τον σοσιαλιστικό κόσμο
και τις αδέσμευτες χώρες, πάνω στη βάση μιας πολιτικής ισοτιμίας προς όλες τις
κατευθύνσεις.

3
Στο χώρο των κοινωνικών υπηρεσιών, είναι ανάγκη να αναληφθούν επείγουσες
πρωτοβουλίες, γιατί η δικτατορία αποδιοργάνωσε και αποσύνθεσε τα πάντα. Είναι ο
χώρος όπου το κράτος οφείλει, με δραστήρια θεσμικά και οργανωτικά μέτρα, ν’
ανταποκριθεί στις πιο στοιχειώδεις ανάγκες του Λαού. Είναι ανάγκη να βελτιωθεί ο
τομέας της υγείας, των συγκοινωνιών, να μπει σ’ εφαρμογή ένα πλατύ στεγαστικό
οικιστικό πρόγραμμα, να ληφθούν μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Το ΚΚΕ (εσ.) προτείνει να δημιουργηθούν σε κάθε τομέα κοινωνικών υπηρεσιών
μεικτές επιτροπές από αρμοδίους των αντίστοιχων υπουργείων, ειδικούς επιστήμονες,
εκπροσώπους της αυτοδιοίκησης και των εργαζομένων στους αντίστοιχους τομείς,
για να εισηγηθούν τις επιβαλλόμενες άμεσες λύσεις και στη συνέχεια να καταρτίσουν
περισσότερο μακροπρόθεσμα προγράμματα.

4
Το Έθνος έχει, συνείδηση της τραγικής κατάστασης που επικρατεί στο χώρο της
παιδείας και σ’ όλες τις βαθμίδες της, όπως και ευρύτερα στο χώρο της κουλτούρας.
Και έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάγκη για ραγδαία ανασύνταξη και αναγέννηση
τους με γενναία μέτρα, έστω μεταβατικού χαρακτήρα.
Πολύπλευρος και ουσιαστικός εκδημοκρατισμός της Ανωτάτης Παιδείας.
Όσον αφορά τη Μέση και Στοιχειώδη Εκπαίδευση, το ΚΚΕ (εσ.) προτείνει να
επαναφερθεί σε ισχύ η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964-65, αναθεωρημένη στις
αντιδημοκρατικές της διατάξεις και ενισχυμένη με βάση τις σημερινές απαιτήσεις της
εκπαίδευσης, σαν απλή αφετηρία, με άμεση προοπτική την καθολική μελέτη του
προβλήματος για τον ριζικό εκσυγχρονισμό της Παιδείας.

Να εισαχθεί ο θεσμός του καταρτισμού μεικτών επιτροπών του υπουργείου Παιδείας,
εκπαιδευτικών, φοιτητών και τελειοφοίτων του Γυμνασίου, με σκοπό να
αντιμετωπισθούν τα επείγοντα προβλήματα αυτού του χώρου.
Να κατοχυρωθεί πλήρως η ακαδημαϊκή ασυλία, να θεσμοποιηθούν η συνεργασία
φοιτητών-καθηγητών και η συμμετοχή των φοιτητών στη διεύθυνση των Ιδρυμάτων.
Να επεκταθεί ο θεσμός της σχολικής αυτοδιοίκησης σε όλα τα σχολεία του κράτους.

Η ΕΘΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΜΑΖΩΝ

Οι μεγάλοι κίνδυνοι που πηγάζουν από το Κυπριακό, η απειλή μιας νέας δικτατορίας,
που, όσο κι αν υποχωρεί, εξακολουθεί να υπάρχει, η επιτακτική ανάγκη της
εγκαθίδρυσης συγχρονισμένου δημοκρατικού πολιτικού καθεστώτος, κάνουν δυνατή
την ύπαρξη μιας ευρύτατης συμμαχίας τάξεων και στρωμάτων, από την εργατική
τάξη μέχρι και το ευρύτερο τμήμα της αστικής τάξης (κυρίως το μη μονοπωλιακό),
που ενδιαφέρονται να αποκλειστούν οι πιο πάνω κίνδυνοι, να συνεχιστεί και να
σταθεροποιηθεί η αποδέσμευση από τα δεσμά του ΝΑΤΟ και της αμερικανικής
εξάρτησης, να στερεωθεί η δημοκρατική πορεία της χώρας. Επιβάλλεται δηλαδή να
διατηρηθεί σε σημαντικό βαθμό η διάταξη των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων που
υπήρχε ακριβώς και στον καιρό της δικτατορίας. Αυτός είναι ο λόγος που
υποστηρίζουμε τη σημερινή κυβέρνηση Καραμανλή, παρά τη μη συμμετοχή της
Αριστεράς σ’ αυτή, ασκώντας ταυτόχρονα κριτική στις αρνητικές πλευρές της
πολιτικής της.

Πρέπει παράλληλα να παίρνουμε υπόψη μας τον διαγραφόμενο καινούργιο
συνασπισμό κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων και των πολιτικών δυνάμεων που τις
εκφράζουν, για μια αντιμονοπωλιακή, αντιιμπεριαλιστική δημοκρατική πορεία, για
βαθιές και ριζικές μεταρρυθμίσεις σ’ όλους τους τομείς, που θα κατασφαλίσουν την
Εθνική μας Ανεξαρτησία και τη Δημοκρατία και θ’ ανοίξουν το δρόμο προς τον
Σοσιαλισμό. Όμως αυτός ο διαγραφόμενος συνασπισμός γύρω απ’ αυτή την
προοπτική σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει σ’ αυτή τη φάση να δρα κατά τρόπο που
να στενεύει τον ευρύτερο εθνικό και αντιδικτατορικό συνασπισμό, που είναι
αναγκαίος στις σημερινές δύσκολες και λεπτές συνθήκες της χώρας μας.

Γι’ αυτό και το Κόμμα μας αντιτίθεται σε κάθε ενδεχόμενη δημοκοπική και άκαιρη
προβολή «υπερεπαναστατικών» συνθημάτων, που θα οδηγούσαν στη διάσπαση της
εθνικής αντιδικτατορικής δημοκρατικής ενότητας και θα διευκόλυναν -αντικειμενικά-
όσους κινούνται για μια καινούργια ξενοκίνητη δικτατορία.
Στο βαθμό που θα σταθεροποιείται ένα δημοκρατικό πολιτικό καθεστώς, στο βαθμό
που το βάρος των δημοκρατικών στοιχείων θα ενισχύεται μέσα στις ένοπλες δυνάμεις
και όσο θα περιορίζονται οι ξένες επεμβάσεις στο εσωτερικό της χώρας τόσο θα
υπάρχει η δυνατότητα οι ταξικοί ανταγωνισμοί μέσα στην ελληνική κοινωνία να
διεξάγονται χωρίς να φτάνουν στις έσχατες μορφές που γνωρίσαμε στο παρελθόν.
Μια τέτοια δυνατότητα θα την επιδιώξουμε συνειδητά.

Αυτό προϋποθέτει ότι η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας θα γίνεται σεβαστή από όλες τις
πολιτικές δυνάμεις της χώρας, και φυσικά και από το Κόμμα μας, κι ότι όλοι από
κοινού θα περιφρουρούμε τη δημοκρατική διαδικασία και θα αγρυπνούμε απέναντι
σε κάθε νέα υποτροπή της ανωμαλίας. Κάτω από το πρίσμα και την πείρα της 21ης
Απριλίου 1967, διακηρύσσουμε ότι, απέναντι σε κάθε νέα απόπειρα επιβολής
δικτατορικού καθεστώτος, ο Λαός ενωμένος δικαιούται να υπερασπίσει τη δημοκρατία με όλα τα μέσα.
Τέλος, το ΚΚΕ (εσ.) θα συμβάλει ιδιαίτερα στη δημοκρατική πορεία της χώρας και
με την επεξεργασία ενός Ελληνικού δρόμου προς το Σοσιαλισμό, τέτοιου που θα
εξασφαλίζει τη συγκατάθεση της εργατικής τάξης και των εργαζομένων στην πόλη
και την ύπαιθρο, όσο και ευρύτατων μεσαίων στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας.

Η δραστήρια συμμετοχή του Λαού

2
Σ’ αυτή τη μεταβατική φάση προς την εγκαθίδρυση και τη στερέωση της
δημοκρατίας, οι μάζες δεν μπορούν να είναι -και δεν είναι- παθητικοί θεατές. Είναι
σε θέση να επηρεάζουν την εξέλιξη των πραγμάτων και πρέπει να αγρυπνούν
απέναντι στον κίνδυνο να θελήσουν οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές, είτε εξωθώντας την
Τουρκία σε στρατιωτική πίεση, ακόμα και σε επιθετικό πόλεμο, κατά της Ελλάδας,
είτε οργανώνοντας με εσωτερικές δυνάμεις συνωμοσίες, να ανακόψουν τη σημερινή
εθνική και δημοκρατική πορεία.

Το ΚΚΕ (εσ.) καλεί όλο τον ελληνικό Λαό να εργαστεί στην πιο πλατιά ενωτική
βάση. Αριστεροί, Κεντρώοι και δεξιοί Πατριώτες αντάμα, για να προωθήσει παντού,
με τη δημοκρατική του κινητοποίηση, τα ώριμα στη γενική συνείδηση αιτήματα που
διαγράφονται παραπάνω, να αναπτύξει την πιο πλούσια δραστηριότητα και
πρωτοβουλία στις οργανώσεις τους στους τόπους δουλειάς, στις γειτονιές, σε διάλογο
με την κυβέρνηση ή τις τοπικές αρχές, για να κάμψει τα εμπόδια που χουντικά ή γραφειοκρατικά στοιχεία φέρνουν στις δημοκρατικές λύσεις και να εξασφαλίσει ώστε η
είσοδος στον δημοκρατικό δρόμο να είναι οριστική και αμετάτρεπτη.

Το ΚΚΕ (εσ.) απευθύνεται στους εργάτες, υπαλλήλους, αγρότες, διανοούμενους,
επαγγελματίες, βιοτέχνες, στη νεολαία, στις γυναίκες: δημοκρατία θα πει όλο και πιο
δραστήρια συμμετοχή του Λαού στα κοινά. Το μάθημα από την εφτάχρονη τυραννία
ήταν πως επιδιώχθηκε με όλα τα μέσα -και τα πιο απάνθρωπα- να διωχτεί ο Λαός από
το προσκήνιο, ο πολίτης να γίνει υπήκοος και υπάκουος. Η εγγύηση για τη νέα
δημοκρατική πορεία είναι η συμμετοχή του Λαού, η ενεργοποίηση των δυνάμεων του. Η
γνώση των προβλημάτων, η πλήρης του ενημέρωση, ο έλεγχος της δημόσιας ζωής
και της ηγεσίας και, βαθμιαία, η συμμετοχή του στα κέντρα λήψεως των αποφάσεων.
Όλα αυτά ο Λαός πρέπει να παλέψει για να τα κατακτήσει.

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ: ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΡΑΣΗ

1
Η Αριστερά διαδραματίζει ένα μεγάλο ρόλο στις σημερινές εξελίξεις. Έρχεται από
μακριά φορτωμένη πλούσια θετική και αρνητική πείρα και πηγαίνει μακριά. Βγαίνει
μέσα από την αντίσταση, με βαριά συμμετοχή στους αγώνες, το μαρτύριο και τις
θυσίες του Έθνους. Το ΚΚΕ (εσ.), ανιχνεύοντας για την Ελλάδα τους πλατιούς
ορίζοντες της προχωρημένης δημοκρατίας και του Σοσιαλισμού, στέλνει σήμερα το
μήνυμα του: Πανεθνική ενότητα για μια καινούργια δημοκρατική προοπτική.
Το ΚΚΕ (εσ.) σάλπισε από νωρίς τις ιδέες του εκσυγχρονισμού και της ανανέωσης
της εθνικής μας ζωής, του εκσυγχρονισμού και της ανανέωσης της ίδιας της
Αριστεράς, για να μπορέσει να καταστεί αποτελεσματικό όργανο της μεγάλης
δημοκρατικής μεταλλαγής που χρειάζεται η χώρα.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση, το ΚΚΕ (εσ.) συγκεντρώνει στους κόλπους του, με οδηγό τη Μαρξιστική-Λενινιστική θεωρία, στην πιο πλούσια, αυθεντική και δημιουργική της έκφραση, τις πιο φωτισμένες και φρέσκιες δυνάμεις του ελληνικού εργατικού κινήματος – πρωτοπόρους εργάτες, αγρότες, φοιτητές, διανοούμενους. Ξένο προς κάθε επαναστατικό «βερμπαλισμό»,
κόμμα αληθινά ανεξάρτητο και αυτόνομο -δηλαδή υπεύθυνο απέναντι στην εργατική
τάξη και το Λαό μας-, πιστό στις καλύτερες παραδόσεις του διεθνούς εργατικού
κινήματος, το ΚΚΕ (εσ.) χαράζει, μια δημοκρατική πολιτική και μια δημοκρατική
προοπτική, έναν ελληνικό δρόμο για τη δημοκρατία, την Ανεξαρτησία και το Σοσιαλισμό, που αντανακλά τις ρεαλιστικές δυνατότητες και τις ελπίδες των εργαζομένων της πατρίδας μας.

2
Η κατάσταση στο χώρο της Αριστεράς, και ιδιαίτερα της Κομμουνιστικής Αριστεράς,
είναι δύσκολη. Η διάσπαση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος σε δύο
κόμματα και άλλες τάσεις είναι γεγονός πραγματικό, που πήγασε από πραγματικές
αιτίες. Και δεν μπορεί να υπερνικηθεί αν δεν λυθούν τα ιδεολογικά, πολιτικά και
οργανωτικά προβλήματα που οδήγησαν σ’ αυτήν. Στο μεταξύ όμως, επειδή υπάρχουν
κρίσιμα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, ολοφάνερη είναι η ανάγκη και η
απαίτηση του Λαού να βρουν οι δυνάμεις της Κομμουνιστικής Αριστεράς, και
ευρύτερα, την κοινή γλώσσα για να αντιμετωπίσουν μαζί, μέσα απ’ την ενότητα στη
δράση -την πιο απλή, δηλαδή, μορφή ενότητας-, τα μεγάλα προβλήματα αυτής της
ώρας.

Το ΚΚΕ (εσ.) έχει άξονα της πολιτικής του αυτή την κατεύθυνση.
Για το σκοπό τούτο έχει εγκρίνει την πρωτοβουλία του Ηλία Ηλιού για ανασύσταση
της Ε(Α. Η νέα Ε(Α, μέσα στις σημερινές συνθήκες, κατά τη γνώμη μας, πρέπει να
είναι ένας συνασπισμός -μια συμμαχία- των δυνάμεων της Αριστεράς -Μαρξιστικής
και μη- και γι’ αυτό πρέπει να λειτουργεί πάνω στις αρχές της ισοτιμίας – ομοφωνίας
αυτών των δυνάμεων. Το ΚΚΕ (εσ.) είναι έτοιμο να καθίσει γύρω από ένα τραπέζι
για να λυθούν από κοινού όλα αυτά τα προβλήματα. Η προοπτική άλλωστε των
εκλογών επιβάλλει να γίνει αυτό στο συντομότερο χρονικό διάστημα.

3
Πέρα από τη Μαρξιστική Αριστερά, διαμορφώνονται ρεύματα που εμπνέονται από
αριστερές ιδέες και προβάλλουν με ριζοσπαστικές τάσεις στην πολιτική σκηνή της
πατρίδας. Το ΚΚΕ (εσ.) απλώνει το χέρι προς όλες αυτές τις δυνάμεις με σκοπό την
εξασφάλιση μιας πλατύτερης συνεργασίας τους, στη βάση των κοινών
προγραμματικών τους σημείων για το σήμερα και για το αύριο της πατρίδας μας. (εν
τις βλέπει αυτές τις δυνάμεις σαν ανταγωνιστικές. Εφόσον υπάρχουν και επηρεάζουν
μάζες, αντανακλούν τάσεις της ελληνικής κοινωνίας που είναι απαραίτητο να
συνυφανθούν σε μια κοινή πορεία.

ΤΟ ΚΚΕ (ΕΣ.) ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΡΙΟ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Μέσα στις πιο μαύρες ώρες της στρατοκρατικής τυραννίας, το ΚΚΕ (εσ.) ατένιζε με
αισιοδοξία τη δημοκρατική καμπή που ερχόταν με αναπότρεπτα βήματα. Με την ίδια
αισιοδοξία ατενίζει και το αύριο της δημοκρατίας. Αυτή η χώρα έχει απέραντες
δυνάμεις. Και σήμερα βρίσκεται στην αυγή μιας νέας ανάτασης. Οι απλοί άνθρωποι της
πατρίδας μας δονούνται από την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.

Μπορούν να την κατακτήσουν όταν η ορμή της ψυχής τους ανταμώσει με την ώριμη, αγωνιστική πολιτική σκέψη και στρατευθούν ενωμένοι, Αριστεροί, Κεντρώοι και Δεξιοί, στην κοινή προσπάθεια να δώσουμε στην Ελλάδα τους προοδευτικούς δημοκρατικούς
θεσμούς που έχει ανάγκη και στους εργαζομένους τη δυνατότητα να παλέψουν για να
κατακτήσουν τη θέση που τους ανήκει.
Να εγγυηθούμε τη δημοκρατική διαδικασία.
Να φράξουμε με τον αγώνα μας κάθε απόπειρα καινούργιας στρατοκρατικής επιβουλής.
Για να κυβερνά τον τόπο μας η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Να διαμορφώνεται η εθνική μας πορεία κατά τη θέληση της πλειοψηφίας του Λαού.
Η Ελλάδα μπορεί να βαδίσει σ’ ένα καινούργιο δημοκρατικό Αύριο.

H καθοριστική συμμετοχή των Ελλήνων της Μαριούπολης στο κίνημα του Μαχνό

Του Κωνσταντίνου Καλυμνιού

Πάντα με συνάρπαζε η θεωρία ότι μια κυβέρνηση, σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι μια μορφή κοινωνικής καταπίεσης. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκω συναρπαστική τη Μαχνοβτσίνα (Makhnovshchina), δηλαδή το μεγαλύτερο, καλύτερα οργανωμένο και σχεδόν επιτυχημένο ουκρανικό αναρχικό κίνημα με επικεφαλής τον Νέστορ Μαχνό (Nestor Makhno), κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης. Κατά τη διάλυση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ενώ οι Κόκκινοι πολεμούσαν τους Λευκούς και πολλούς άλλους πολέμαρχους, εμφανίστηκε ένα νέο κίνημα, αυτό των «Πράσινων», ή αναρχικών, στη νότια Ουκρανία. Σε αντίθεση με τους μπολσεβίκους, που πίστευαν στον ισχυρό κεντρικό έλεγχο, ο Νέστορ Μαχνό και το κίνημά του προσπάθησαν να καταργήσουν τον καπιταλισμό και το κράτος οργανώνοντας μόνοι τους συνελεύσεις χωριών, κομμούνες και ελεύθερα συμβούλια. Η γη και τα εργοστάσια δημεύτηκαν και τέθηκαν υπό τον έλεγχο αγροτών και εργατών μέσω αυτοδιοικητικών επιτροπών, ενώ δήμαρχοι και πολλοί αξιωματούχοι προέρχονταν απευθείας από τις τάξεις τής στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας του Μαχνό. Τελικά, το πείραμα του Μαχνό θα βουλιάξει κάτω από την πίεση του πολέμου κατά των υπολειμμάτων του τσαρικού στρατού και, στη συνέχεια, εκείνου των μπολσεβίκων που, ενώ προηγουμένως ήταν σύμμαχοί του, αποφάσισαν τελικά να αποτελέσουν τον μοναδικό πόλο εξουσίας στα εδάφη της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Η κυβέρνηση του Νέστορ Μαχνό και οι πέντε αρχές στις οποίες βασίστηκε είναι ευρέως γνωστές, δηλαδή: η απόρριψη όλων των πολιτικών κομμάτων, η απόρριψη όλων των μορφών δικτατορίας (συμπεριλαμβανομένης της δικτατορίας του προλεταριάτου, που οι μαχνοβίτες και πολλοί αναρχικοί της εποχής θεωρούσαν όρο συνώνυμο με τη δικτατορία του μπολσεβίκικου κομμουνιστικού κόμματος), η άρνηση κάθε έννοιας κεντρικού κράτους, η απόρριψη μιας λεγόμενης «μεταβατικής περιόδου» που απαιτεί μια προσωρινή δικτατορία του προλεταριάτου και η αυτοδιαχείριση όλων των εργαζομένων μέσω ελεύθερων τοπικών εργατικών συμβουλίων. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι το αναρχικό κίνημα του Μαχνό αιχμαλώτισε τη φαντασία της μεγάλης ελληνικής κοινότητας της Ουκρανίας και ότι, στην πραγματικότητα, ήδη από τη δεκαετία του 1920, εντός της ΕΣΣΔ, θεωρούνταν ότι το ουκρανικό αναρχικό κίνημα ήταν κατά βάση ελληνικό.

Ένας τέτοιος ισχυρισμός μπορεί να μην είναι τόσο τραβηγμένος όσο φαίνεται αρχικά. Οι Έλληνες ζούσαν κατά μήκος της βόρειας ακτής της Μαύρης Θάλασσας τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ. Την εποχή τής Ρωσικής Επανάστασης, το 1917, υπήρχαν περίπου 180.000 από αυτούς τους Έλληνες στην περιοχή, που μιλούσαν κυρίως μια ποντιακή διάλεκτο. Η εμπλοκή της ελληνικής κοινότητας στην ένοπλη σύγκρουση στην περιοχή λέγεται ότι προέρχεται από την αποχώρηση του αυστριακού και γερμανικού στρατού από την Ουκρανία το 1918. Εκείνη την εποχή, οι αντικομμουνιστικές Λευκές δυνάμεις του στρατηγού Ντενίκιν (Denikin) προσπάθησαν να επιβάλουν στρατολόγηση στους πολιτικά ουδέτερους ντόπιους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής της Μαριούπολης και συνάντησαν την ένοπλη αντίστασή τους. Αυτοί οι Έλληνες αντιστάθηκαν επίσης στις προσπάθειες του Ντενίκιν να επιτάξει τρόφιμα και σοκαρίστηκαν από τον βιασμό ντόπιων Ελληνίδων και τη βαρβαρότητα των δυνάμεων των Λευκών. Κατά συνέπεια, αισθάνθηκαν την ανάγκη να οργανώσουν μονάδες αυτοάμυνας την άνοιξη του 1919. Ήταν φυσικό αυτές οι τοπικά οργανωμένες ομάδες να βρίσκουν ελκυστικές τις ιδέες του Νέστορ Μαχνό για αυτοδιοικούμενες, αυτόνομες κοινότητες.

Πολλά από όσα γνωρίζουμε για την ελληνική ανάμειξη στο ουκρανικό αναρχικό κίνημα προέρχονται από τον Ισαάκ Τέπερ, έναν μαχνοβίτη εκδότη της Φωνής των Μαχνοβιτών στο Χάρκοβο. Συνελήφθη από τους Μπολσεβίκους και στρατολογήθηκε στην Τσεκά, τη μυστική αστυνομία, οπότε άρχισε να κατασκοπεύει τους μαχνοβίτες. Το 1924, στο Χάρκοβο, έγραψε ένα φυλλάδιο για το μαχνοβίτικο κίνημα, στο οποίο ισχυριζόταν ότι ξεκίνησε από τους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας. Προς υποστήριξη αυτού του ισχυρισμού, παρείχε στοιχεία που υποστηρίζουν ότι το είκοσι τοις εκατό των μαχνοβίτικων δυνάμεων ήταν Έλληνες. Σχολίαζε περαιτέρω ότι οι ελληνικές αναρχικές μονάδες διακρίθηκαν για την ισχυρή αυτοπειθαρχία, την οργάνωση και την αντοχή τους. Ένας Έλληνας αναρχικός διοικητής που αναφέρει, κάποιος Παπαδόπουλος, αναφέρεται και σε ένα μαχνοβίτικο τραγούδι και ήταν διάσημος μεταξύ των Ελλήνων του Πόντου για δεκαετίες. Άλλοι επιφανείς Έλληνες αναρχικοί ήταν οι αδελφοί Μαυρουδή από το ελληνικό χωριό Κερμέντσικ, τους οποίους αναφέρει ένας πρώην μαχνοβίτης γνωστός ως Μπέλας (Belash) στη μαρτυρία του στην Τσεκά. Σύμφωνα με αυτόν, μετά την κατάρρευση του μαχνοβίτικου κινήματος, ο ένας αδελφός εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και εργάστηκε στην περιοχή Volnovaskyi. Ο μικρότερος αδελφός του παρέμεινε αναρχικός και ήταν αηδιασμένος από τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν, η οποία θεωρούσε ότι έκανε τους πλούσιους αγρότες πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους. Πριν εξαφανιστεί, συμμετείχε επίσης στον μαχνοβίτικο, αναρχικό πολιτιστικό-εκπαιδευτικό τομέα, εκλαϊκεύοντας τη σύσταση αναρχικών κοινοτήτων.

Επιβεβαιώνοντας τους ισχυρισμούς του Τέπερ, ο μπολσεβίκος και αναρχικός αποστάτης Ντυμπέτς (Dybets) υποστήριξε και αυτός ότι οι ελληνικές αναρχικές μονάδες ήταν οι πιο σταθερές και αξιόπιστες μονάδες των μαχνοβιτών και ότι ο Νέστορ Μαχνό σεβόταν πολύ το θάρρος και τη μαχητική τους ικανότητα, τοποθετώντας τους στις μάχες στα πιο επικίνδυνα μέτωπα. Ο Λεβ Γιαρκούτσκι (Lev Yarkutsky), στο βιβλίο του για τη Μαριούπολη το 1993, το επιβεβαιώνει, ισχυριζόμενος ότι οι Έλληνες αυτής της περιοχής ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν στις εκκλήσεις του Μαχνό και ότι δεν μπορούσε να βρει αποδείξεις για συμμετοχή τους στα έκτροπα και τις λεηλασίες που χαρακτηρίζουν τους μαχνοβίτες φτωχούς αγρότες.

Βασικός παράγοντας για τη συσπείρωση των Ελλήνων γύρω από το αναρχικό κίνημα ήταν οι διακηρύξεις του Μαχνό σχετικά με τα δικαιώματα των διαφορετικών εθνικών μειονοτήτων στη γλώσσα τους, την παραδοσιακή φορεσιά τους, το ντύσιμο και τον πολιτισμό τους, ενώ κατήγγειλε έντονα τον εθνικισμό και πήρε μια ρητά διεθνιστική θέση. Αυτό ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις κατασταλτικές πολιτικές του Λευκού Στρατού και των Μπολσεβίκων. Στα απομνημονεύματά του, ο ίδιος ο Μαχνό θυμάται ότι σχεδίαζε μια επιδρομή στη νοτιοανατολική περιοχή Berntiansk-Marioupolus-Iouzovka για να υποκινήσει εξέγερση. Μετά από μια μάχη στο Bolshoi Mikhailovka, οπότε οι αντάρτες αποφάσισαν να κάνουν αρχηγό τους τον Μαχνό, μπήκαν στο ελληνικό χωριό Komar και εκδίωξαν μια μονάδα της Ουκρανικής Εθνοφρουράς. Αμέσως μετά, ο Μαχνό απευθύνθηκε στον τοπικό πληθυσμό με επαναστατικές ομιλίες. Πολλοί ντόπιοι Έλληνες εντάχθηκαν αμέσως στις μαχνοβίτικες δυνάμεις με τα δικά τους άλογα. Στη συνέχεια, ο Μαχνό προχώρησε στο Bogatyr, χωριό που κατείχαν Έλληνες του Ουρούμ που μιλούσαν μια διάλεκτο της τουρκικής, και στα χωριά Veliky Yanisol και Maly Yanisol, που ήταν επίσης ελληνικά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, οι Έλληνες της Μαριούπολης υπήρξαν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του στα όπλα.

Δεν προκαλεί εντύπωση ότι η κατάληψη της Μαριούπολης από τις δυνάμεις των Γάλλων και του Ντενίκιν, στις 29 Μαρτίου 1919, προέκυψε σε μεγάλο βαθμό από τις δραστηριότητες της ελληνικής ένατης μεραρχίας υπό την ηγεσία του Tachtamisev. Ένα επίσης ελληνικό μαχνοβίτικο σύνταγμα πολέμησε μαζί με ένα εβραϊκό σε μια μάχη κατά των Λευκών τον Ιούνιο του 1919 και, λόγω της δέσμευσης των ντόπιων Ελλήνων στην αναρχική υπόθεση, η περιοχή της Μαριούπολης σύντομα θεωρήθηκε ασφαλές καταφύγιο για τους μαχνοβίτες. Ήταν στο ελληνικό χωριό Veliky Yanisol που κατέφυγε ο μαχνοβίτης διοικητής Lashkevich όταν κατάφερε να δραπετεύσει από τη μπολσεβίκικη περικύκλωση του Gulyai Polye μαζί με το γεμάτο χιλιάδες ρούβλια μαχνοβίτικο ταμείο. Εδώ τον έκρυψε ένας Έλληνας παππούς. Όταν υπεξαίρεσε αυτά τα κεφάλαια, οι ντόπιοι Έλληνες τον εκτέλεσαν στην κεντρική πλατεία του χωριού τους.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Έλληνες αναρχικοί υπέφεραν πολύ στα χέρια των Λευκών και των Μπολσεβίκων για την προσήλωσή τους στην αναρχική υπόθεση. Ένας παράγοντας που περιέπλεξε τα πράγματα ήταν η άφιξη ελληνικών δυνάμεων από την Ελλάδα, που εστάλησαν από τον Βενιζέλο για να βοηθήσουν τους Λευκούς κατά των Μπολσεβίκων. Αυτό επέτρεψε στους Λευκούς να παρουσιάσουν τους αναρχικούς όχι μόνο ως προδότες της Ρωσίας, αλλά και των Ελλήνων συμπατριωτών τους. Μετά από την ήττα των Λευκών, οι Έλληνες αντιμετώπισαν επίσης την μπολσεβίκικη καταστολή. Τον Μάρτιο του 1920, ένα μπολσεβίκικο τιμωρητικό απόσπασμα έφτασε στην περιοχή και εκτέλεσε 7 άτομα στο Komar, 10 στο Bogatyr και 12 στην Konstantinovka.

Ακολούθησαν κι άλλα αντίποινα τα επόμενα χρόνια. Ειδικά ο Στάλιν θεωρούσε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό τής Ουκρανίας ως πολιτικά ύποπτο λόγω της προσκόλλησής του στο αναρχικό κίνημα. Η ελληνική κοινότητα κατηγορήθηκε ότι δημιούργησε μια αντεπαναστατική παράνομη οργάνωση που στόχευε στην ένωση μέρους του εδάφους της ΕΣΣΔ με την Ελλάδα. Ο αριθμός των συλλήψεων ήταν τόσο μεγάλος που ο Γιαρκούτσκι συνέκρινε την κλίμακα της καταστολής στα ελληνικά χωριά με γενοκτονία.

Είναι συναρπαστικό να αναλογιστούμε πόσο διαφορετικό θα ήταν το μέλλον του κόσμου, και μάλιστα πώς θα είχε αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομική θεωρία, αν ο Μαχνό είχε επικρατήσει έναντι των εχθρών τού αναρχικού κινήματος. Ο μαχνοβισμός, ο οποίος βασίζεται και αναπτύσσει τις ιδέες του Πιοτρ Κροπότκιν και χρησιμεύει ως η φιλοσοφική βάση για τον αναρχικό κομμουνισμό, θεωρητικά χωρίς την ανάγκη καταστολής (αν και το κίνημα του Μαχνό, δεδομένης της εμφάνισής του κατά τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο, ήταν κάθε άλλο παρά ειρηνικό), καλωσορίστηκε από τους Έλληνες της Ουκρανίας ως ένα κίνημα που θα επέτρεπε σε όλους τους λαούς να διατηρήσουν τη δική τους ιδιαίτερη ταυτότητα και να χειραφετηθούν, επιτρέποντάς τους να είναι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων σημαντικών για την ευημερία και το μέλλον τους. Ενώ μπορεί να έχει ενδιαφέρον μια σύγκριση του ελληνικού μαχνοβίτικου ακτιβισμού με την ελληνική συμμετοχή στην τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι καιρός να εκτιμηθούν αφεαυτές οι θυσίες αυτών των ιδεαλιστών και προοδευτικών Ελλήνων της διασποράς.

Ο Κωνσταντίνος Καλυμνιός, δικηγόρος και ανεξάρτητος δημοσιογράφος από τη Μελβούρνη, παρουσιάζει μια άγνωστη εν πολλοίς πτυχή της ουκρανικής και ρωσικής ιστορίας: Τη συμμετοχή των Ελλήνων της περιοχής της Μαριούπολης στο κοινοτιστικό εγχείρημα του Νέστορ Μαχνό, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης και του επακολουθήσαντος εμφυλίου. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ομογενειακή εφημερίδα «Νέος Κόσμος» της Μελβούρνης.