Το ζήτημα της χειραφέτησης

Του Στρατή Ψάλτου*

Στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίστηκε σε χώρες της Ευρώπης και στα κρατίδια της σημερινής Γερμανίας εκ μέρους κοινοτήτων των Εβραίων το αίτημα της Εβραϊκής Χειραφέτησης, δηλαδή της κατάργησης μεροληπτικών νόμων εις βάρος των Εβραίων (μη αναγνώριση υπηκοότητας, απαγόρευση ψήφου κοκ) και απόκτησης ίσων πολιτικών δικαιωμάτων.

Στο αίτημα αυτό τοποθετήθηκε τότε ένας νεαρός Γερμανός συγγραφέας, ο Bruno Bauer, ο οποίος υποστήριξε ότι το αίτημα της χειραφέτησης δεν πρέπει να τίθεται στο όνομα μιας θρησκευτικής ταυτότητας, η οποία ζητάει δημόσια αναγνώριση, αλλά στο όνομα μιας κοινής πολιτικής ταυτότητας. Ο Εβραίος, όπως και ο Χριστιανός, λέει ο Bauer, μπορούν να έχουν μια θρησκευτική ταυτότητα, αλλά αυτή να είναι "καθαρά ιδιωτική υπόθεση". Ως προς το κράτος οφείλουν να ζητήσουν τη χειραφέτησή τους, όχι ως Εβραίοι ή Χριστιανοί, αλλά ως πολίτες. Πίσω από τη θέση του Bauer βρίσκεται μία από τις βασικές παραδοχές του επιχειρήματος του Διαφωτισμού-Μοντερνισμού ότι οι θρησκείες δεν είναι παρά βαθμίδες στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος, το οποίο μπορεί να χειραφετηθεί και να άρει κάθε αντίθεση από την οποία σπαράσσεται, μόνο όταν βρει τον πραγματικό του εαυτό μέσα στον Λόγο.

Σήμερα, τουλάχιστον εκεί όπου έχουν καταρρεύσει οι αντιλήψεις περί ενός καθολικού Λόγου και κυριαρχούν τα μετα-Μοντέρνα επιχειρήματα, το αίτημα της χειραφέτησης κατανοείται και επιδιώκεται διαφορετικά. Στο όνομα της χειραφέτησης δεν ζητείται πια η θρησκευτική ή η όποια άλλη ταυτότητα να γίνει μια "καθαρά ιδιωτική υπόθεση" σε σχέση με αυτή του πολίτη. Αντιθέτως, η χειραφέτηση έχει το νόημα της δημόσιας προβολής αυτών των διαφορετικών ταυτοτήτων και της εκ μέρους του κράτους ισότιμης αναγνώρισής τους και θεσμοθέτησης των αντίστοιχων δικαιωμάτων.

Απέναντι σε όλα αυτά τα επιχειρήματα περί χειραφέτησης, τόσο τα μοντέρνα όσο και τα μεταμοντέρνα, στέκεται το μεγαλειώδες νεανικό (1844) κείμενο του Karl Marx για το Εβραϊκό Ζήτημα. Σε αυτό ο Marx αναρωτιέται για το ποιες κοινωνικές συνθήκες συνδέονται κάθε φορά με κατανοήσεις της χειραφέτησης, παρόμοιες με αυτή που διατυπώνεται από τον Bauer. Ο Marx αναγνωρίζει ότι αυτές αποτελούν ασφαλώς μία μεγάλη πρόοδο, αλλά δεν αποτελούν τη ριζική μορφή της χειραφέτησης, καθώς ενώ είναι μορφές πολιτικής χειραφέτησης, δεν είναι η "ανθρώπινη χειραφέτηση". Η ανθρώπινη χειραφέτηση μπορεί να συμβεί, λέει ο Marx, μόνο όταν ο άνθρωπος πάψει να ζει μέσα στην αλλοτρίωση του εαυτού του, θαμπωμένος από φαντασιώσεις αυτάρκειας και δύναμης.

Ο Lacan κάνει συχνά αναφορά σε αυτό το κείμενο του Marx και στην έννοιας της αλλοτρίωσης, όπως για παράδειγμα στο 7ο Σεμινάριο (1960) ή στο 11ο Σεμινάριο (1964). Έχοντας υπόψη τη λακανική ορολογία και παραφράζοντας τη διατύπωση του Marx, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανθρώπινη χειραφέτηση μπορεί να συμβεί, μόνο όταν ο άνθρωπος πάψει να ζει μέσα στην αλλοτρίωση του εαυτού του, θαμπωμένος από φαντασιώσεις παντοδυναμίας, και αναγνωρίσει τον εαυτό του στον τόπο της έλλειψης. Μια αναγνώριση από την οποία είναι δυνατόν να παραχθεί μία εναλλακτική οικονομία τόσο της επιθυμίας όσο και των κοινωνικών σχέσεων. Διαφορετικά, όσο οι άνθρωποι θα ζητούν να χειραφετηθούν σε σχέση με την επιμέρους ταυτότητά τους, "δίχως να χειραφετηθούν οι ίδιοι σαν άνθρωποι", θα συνεχίζουν να διαιωνίζουν και να συμμετέχουν στο παιχνίδι της υποταγής.

*Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας

Στη σκιά των φαντασιώσεων

Του Στρατή Ψάλτου*

Καθώς η νέα συμφωνία - πρόγραμμα έχει πια υπογραφεί, ίσως είναι κατάλληλη η στιγμή για μια σειρά από παρατηρήσεις προς την κατεύθυνση της κατανόησης της πορείας των πραγμάτων που οδήγησαν σε αυτή.

Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να βρίσκεται στη σκιά μιας σειράς φαντασιώσεων. Για παράδειγμα, είναι επιρρεπής στο να πιστεύει ότι θα υπάρχουν δανειστές που θα της χαρίζουν τα χρέη και θα καλύπτουν τα ελλείμματα μιας παρασιτικής λειτουργίας. Επίσης, είναι επιρρεπής στο να κατανοεί αυτή τη φαντασίωση ως "αντίσταση".

Η πολιτική ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ανήλθε στην εξουσία, εκμεταλλευόμενη αυτές τις φαντασιώσεις και πλασάροντας το αφήγημα μιας τέτοιου είδους "αντίστασης", το οποίο ικανοποιούσε και τις δικές της ναρκισσιστικές φαντασιώσεις, σε μία κοινωνία που δεν δυσκολεύτηκε να το καταναλώσει.

Όταν τα πράγματα έφθασαν στο χείλος της άτακτης χρεοκοπίας, αποδείχθηκε ότι δεν υπήρχε προαποφασισμένο σχέδιο για τη δραχμή, τουλάχιστον από την πλειονότητα της ηγετικής ομάδας. Αν αυτή η πλειονότητα είχε τέτοιο σχέδιο, τότε ύστερα από τη επικράτηση του ΟΧΙ και τους πιεστικούς όρους της νέας συμφωνίας, αυτό θα μπορούσε να μπει στην τελική ευθεία της εφαρμογής του.

Ταυτόχρονα, οι εμμονές της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν τόσο ισχυρές, ώστε να μην αντιληφθεί τον κίνδυνο. Διχάζοντας έντονα την κοινωνία, πραγματοποίησε ένα δημοψήφισμα. Ενώ υποστήριζε το ΟΧΙ, ενδόμυχα ήθελε την επικράτηση του ΝΑΙ, ώστε να μπορέσει να βρει μία δικαιολογία να υπογράψει τη συμφωνία και να διαφύγει ανώδυνα. Αυτό φαίνεται και από τις αποκαλύψεις του πρώην υπουργού Οικονομικών για το κλίμα που επικρατούσε στο Μέγαρο Μαξίμου το βράδυ του δημοψηφίσματος. Με την επικράτηση του ΟΧΙ η κίνηση του δημοψηφίσματος κατέληξε να γίνει μπούμερανγκ.

Μέσα σε λίγες ώρες μετά το ηρωικό ΟΧΙ η πολιτική ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έφθασε να εκλιπαρεί για νέα δανεικά και να είναι έτοιμη να υπογράψει πράγματα πολύ πιο πιεστικά από αυτά που είχε καταγγείλει ως υποταγή. Τελικώς, τα υπέγραψε. Τώρα έχει να διαχειριστεί τον πληγωμένο ναρκισσισμό των στελεχών και την απογοήτευση μιας κοινωνίας, που λίγες ημέρες πριν με τους χειρισμούς του ΣΥΡΙΖΑ είχε οδηγηθεί στο ζενίθ των φαντασιώσεων της λεγόμενης "αντίστασης".

Είναι φανερό ότι με την υπογραφή της συμφωνίας τα προβλήματα παραμένουν. Το χρέος, όπως ομολογείται σχεδόν από όλους, με οικονομικά αντικειμενικούς όρους δεν είναι βιώσιμο και θα ρίχνει συνέχεια τη σκιά του πάνω στον προϋπολογισμό με τη μορφή τόκων και χρεολυσίων, τα οποία θα αθροίζονται στα έξοδα και θα συντηρούν τα ελλείμματα. Ευτυχώς, στη συμφωνία γίνεται λόγος για μία μελλοντική αναδιάρθρωσή του.

Ωστόσο, ακόμη και αυτό αν συμβεί, το ζητούμενο για την ελληνική κοινωνία είναι πώς θα αυτή θα μπορέσει να ακολουθήσει έναν δρόμο διαφορετικής οργάνωσης των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων: είτε μιας κοινωνικά δίκαιης και μη παρασιτικής οργάνωσης εντός του ευρώ είτε μιας εναλλακτικής και βιώσιμης οργάνωσης εκτός του ευρώ. Στο πολιτικό σκηνικό δεν φαίνεται να υπάρχει αυτή τη στιγμή κάποια πολιτική δύναμη που να μπορεί με αξιοπιστία να ανταποκριθεί σε αυτό το αίτημα. Από τις δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα μετά τη συμφωνία φάνηκε ότι ο ίδιος, παρά τις αναπόφευκτες ακόμη αντιφάσεις του, έχει πια αρχίσει να συνειδητοποιεί κάπως την ύπαρξη του αιτήματος. Ωστόσο, τα εμπόδια που υπάρχουν τόσο μέσα στον πολιτικό κόσμο και το κόμμα του όσο και, κυρίως, μέσα στην ελληνική κοινωνία, είναι πολλά. Κατά πόσο ο Αλέξης Τσίπρας είναι αποφασισμένος και μπορεί να τα υπερβεί, ανταποκρινόμενος στο αίτημα μιας διαφορετικής οργάνωσης και λειτουργίας της ελληνικής κοινωνίας; Μόνο η πορεία των πραγμάτων θα δείξει κατά πόσο οι φαντασιώσεις θα συνεχίσουν να στοιχειώνουν την ελληνική κοινωνική και πολιτική ζωή ή αν θα μπορέσουν να γίνουν λίγα βήματα πέρα από τη σκιά τους.

*Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας

Déjà vu

Του Παντελή Μήτσιου

Ζω την πραγματικότητα του 2010, που έζησα ξανά το 11, το 12, το 13. Οι ίδιες συζητήσεις από την αρχή, για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, για εξορθολογισμό των δαπανών, για αλλαγές με πρόσημα, χωρίς πρόσημα, μνημόνια, αντιμνημόνα, φόρους λιγότερους, φόρους περισσότερους, επενδύσεις, συνείδηση, ανάπτυξη, δαιμόνια καινά και λόγια κενά και φανατισμό. Πολύ φανατισμό.

Φταίνε. Οι ξένοι, οι κακοί, οι ντόπιοι, οι άλλοι. Κυρίως και πάντα οι άλλοι. Τα κόμματα - εκτός του δικού μας, τα Μέσα και τα μέσα, ο λαός γιατί 'ναι μαραζιάρης.

Όμως, αυτός ο λαός είμαστε, αυτά τα κόμματα έχουμε ή μπορούμε να φτιάξουμε, αυτοί είναι οι άλλοι, αυτοί είμαστε εμείς - άσχετα ποιος κάθεται στη θέση του άλλου και του εμείς. ΑΥΤΟ είναι. Μ' αυτό θα χτίσουμε, μ' αυτό θα πορευτούμε, σε αυτό θα εφαρμόσουμε τις πολιτικές. Δεν αλλάζεις το σώμα όταν το κοστούμι δεν ταιριάζει. Αν δεν μπορείς να αλλάξεις κοστούμι, βολεύεσαι με αυτό, αλλιώς βγαίνεις γυμνός στο δρόμο.

Έχουμε νομίζω μια τελευταία ευκαιρία να κάνουμε κάτι. Μια τελευταία ευκαιρία να μην κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας. Μπορούμε να την αρπάξουμε και να προσπαθήσουμε να φτιάξουμε έναν νέο εθνικό βατήρα εκκίνησης ή μπορούμε να αρχίσουμε από την αρχή το παιχνίδι των ευθυνών, να επιδιώξουμε άλλους συνδυασμούς ή άλλους πολιτικούς και να ελπίζουμε ότι "θα μάθουμε" ύστερα από 30 χρόνια και να επιχειρήσουμε να σκαρφαλώσουμε στην επιφάνεια από τον βαθύ γκρεμό στον οποίο θα έχουμε πέσει.

Η επιλογή είναι δική μας.

Ας γίνουμε εστία ειρήνευσης

Του π. Βασίλειου Θερμού

Φίλες και φίλοι, Καθώς πλησιάζει η ώρα κατά την οποία θα ρίξουμε στην κάλπη την προτίμηση μας, σκέφθηκα να μοιραστώ μαζί σας λίγες σκέψεις. Ο λαός μας ρέπει ανέκαθεν προς τις παθιασμένες προτιμήσεις και προς διχαστικές καταστάσεις. Επί της διαμάχης βενιζελικών-βασιλικών διχάστηκαν οικογένειες, χάλασαν γάμοι, γεννήθηκαν μίση που κράτησαν επί δεκαετίες. Τον ίδιο φανατισμό ζήσαμε στα γεγονότα της Κύπρου το 1972-74, το ίδιος μίσος κυριάρχησε μεταξύ αριστερών και δεξιών στην Ελλάδα για καιρό. Καιρός να διδαχθούμε από τα λάθη μας. Η Ελλάδα δεν καταστράφηκε ποτέ απ’ έξω αλλά αυτοκτόνησε από μέσα.
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η τελευταία πενταετία, αλλά και όσα διαδραματίσθηκαν επί πολλά χρόνια πριν, γέννησαν δικαιολογημένη αγανάκτηση στις ψυχές μας. Η ελληνική πολιτική τάξη αποδείχθηκε πολύ ανώριμη και ιδιοτελής. (Κάποτε, αν έχω χρόνο, θα γράψω μια ψυχολογική ανάλυση της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας!). Αυτός ο εύλογος θυμός πολώνει τώρα όλους μας σε λύσεις υπέρ του ‘ναι’ ή του ‘όχι’, ανάλογα με το σκεπτικό του καθενός.
Το πιο επείγον, φρονώ, είναι να διαφυλάξουμε την ειρήνη μέσα μας και μεταξύ μας. Θα είναι ανεπίτρεπτο να χαλάσουν φιλίες εξαιτίας διαφορετικής πολιτικής εκτίμησης. Και για έναν άλλο λόγο ακόμη: γνωρίζουμε ελάχιστα τελικά για τα παρεπόμενα των δύο επιλογών. Και διότι δεν μας λένε οι δύο πλευρές όλες τις προθέσεις τους, και διότι αγνοούμε όσα γίνονται και θα γίνουν παρασκηνιακά. Επομένως, υπό κάποια έννοια, η επιλογή μας σχετικοποιείται. Όχι ότι δεν έχει σημασία, αλλά επειδή δεν έχουμε όλα τα στοιχεία της εικόνας ώστε να απολυτοποιήσουμε την δική μας γνώμη.
Αλλά και για έναν άλλο λόγο ακόμη. Επειδή η προσευχή που γίνεται με ταπείνωση έχει μεγάλη δύναμη. Διαθέτει την δυνατότητα ακόμη και μια λάθος επιλογή να την γυρίσει σε καλό. Ας μην το ξεχνούμε τις ώρες αυτές, αλλά και τις μέρες που θα ακολουθήσουν. Ας μην επαναπαυόμαστε μόνο στις δικές μας αντιλήψεις και σε όσα θα κάνει η πολιτική πλευρά την οποία ευνοούμε και προς την οποία προσβλέπουμε.
Αδελφές και αδελφοί, καθώς το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αναμένεται αμφίρροπο, ενδέχεται να οδηγήσει σε παρατεταμένο διχασμό. Αν μάλιστα ακολουθήσει και οικονομικό σοκ της κοινωνίας, τότε υπάρχει ο κίνδυνος κοινωνικών ταραχών. Ας γίνουμε ο καθένας μας εστία ειρήνευσης στο περιβάλλον μας. Ας μην αντιδρούμε απλώς συναισθηματικά, αλλά πνευματικά. Η κλήση μας είναι, κατά τους μακαρισμούς του Χριστού, να γίνουμε ειρηνοποιοί. Όποιος εξαπτει πάθη δεν υπηρετεί το θέλημά Του.

Αδελφικά, π. Βασίλειος

Το ΝΑΙ για μας σημαίνει στήριξη της δημοκρατίας

Όλοι εμείς, παλιά μέλη του «Ρήγα Φεραίου» και του «Δημοκρατικού Αγώνα» από τα χρόνια της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, που συνεχίζουμε να συμμετέχουμε στη δημόσια ζωή, δηλώνουμε με έμφαση ότι, σε όποιο χώρο κι αν βρισκόμαστε σήμερα, συνεχίζουν να μαε εμπνέουν οι επιλογές εκείνων των χρόνων για την απόλυτη αξία της δημοκρατίας και τον ευρωπαϊκό δρόμο της Ελλάδας, καθώς και η πίστη στις αξίες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και των αγώνων για κοινωνική δικαιοσύνη. Δηλώνουμε ως εκ τούτου πως σημερινές επιλογές που μας απομονώνουν από την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και τις δημοκρατικές παραδόσεις του ευρωπαϊκού χώρου, όπου ανήκουμε, μας βρίσκουν ριζικά αντίθετους και αντίθετες.

Υποστηρίζουμε το ΝΑΙ, πιστεύοντας ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος για τη διάσωση της οικονομίας, για τη διασφάλιση στοιχειώδους δικτύου ασφαλείας για τους ασθενέστερους και τους μετανάστες. Ανησυχούμε με τις παρεκκλίσεις από τις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, με τις απροκάλυπτες παρεμβάσεις της πολιτείας στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το ΝΑΙ για μας σημαίνει πάνω από όλα και στήριξη της δημοκρατίας, της ευρωπαϊκής ταυτότητας κι ενός καλύτερου αύριο για την Ελλάδα.

Λουκία Αικατερινιάδου, Στέλλα Αικατερινιάδου, Γιώργος Αδαμόπουλος, Δημος Αθανασοπουλος, Παύλος Αθανασόπουλος, Θανάσης Ακριβόπουλος, Μιχάλης Ακριβόπουλος, Δημοσθένης Αλεβίζος, Νίκος Αλιβιζάτος, Κωστας Αναγνωστόπουλος, Γιάννης Αναστασάκος, Λευκή Ανδρεάδου, Λεωνιδας Αντωνοπουλος, Νάνσυ Αργυράκη, Βίκτωρ Αρδίτης, Νίκος Αρκουδογιάννης, Αριέλλα Ασσερ, Λίλα Ασωνίτου, Δημήτρης Αυγητίδης, Μπάμπης Βακαλόπουλος, Σπυρος Βασιλακης, Μανώλης Βαρδής, Τάκης Βάρσος, Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Τίλντα Βίμπλη, Γιάννης Βούλγαρης, Βασίλης Βουτσάκης, Νίκος Γαβαλάκης, Θανάσης Γεωργακόπουλος, Βένα Γεωργακοπούλου, Μιμή Γεωργακοπούλου, Ρούλα Γεωργακοπούλου, Ρηγούλα Γεωργιάδου, Ηλίας Γεωργίκος, Φώφη Γιαμάκου, Κούλης Γιαννουκάκος, Ελένη Γκέκα, Χρήστος Γκουραμάνης, Μαρία Γρατσία, Σταύρος Δανάς, Γιάννης Δαρλάσης, Θοδωρος Δαρμάρος, Δημήτρης Δελλής, Δημήτρης Δερματάς, Πόπη Διαμαντάκου, Χρήστος Διάφας, Μάκης Διόγος, Δημήτρης Δημητρακόπουλος, Γιώργος Δημητριάδης, Αποστόλης Δημητρόπουλος, Γιάννης Διβέρης, Γκέλη Δούμπη, Αθηνά Δρέττα, Πάνος Ερμείδης, Κλειώ Ευαγγελάκου, Σόνια Ευαγγελάκου, Νίκος Ζαχαρής, Γιώργος Ζεβελάκης, Μιχάλης Ζουμπουλάκης, Σούλα Θεοδώρου, Σάκης Θεολογίτης, Τρύφων Ιορδάνογλου, Χρυσάφης Ιορδάνογλου, Λάκης Ιορδανόπουλος, Γιώτης Ιωαννίδης, Σταύρος Ιωαννίδης, Πέτρος Καβάσαλης, Κωστής Καγγελίδης, Μαρία Κακαβούλια, Ρούλα Καλαρά, Γιάννης Καλογήρου, Ορέστης Καλογήρου, Χρυσόστομος Καλογήρου, Βασίλης Κάλφας, Ηλίας Κανέλλης, Γωγώ Κανελλοπούλου, Γιάννης Καούνης, Βασίλης Καραγιάννης, Μάκης Καραγιάννης, Γιώργος Καραγιαννίδης, Αλέξανδρος Καραγιώργος, Εύα Καραϊτίδη, Γιάννης Καρακάσης, Μακης Καρακικες, Σοφία Καρακώστα, Σάκης Καραλιώτας, Μίλτος Καραμανώλης, Θόδωρος Καρούνος, Μπάμπης Κάρβελης, Βαγγέλης Καργούδης, Λεωνίδας Καστανάς, Γιώργος Καστούρας, Αγγέλα Καστρινάκη, Δήμητρα Κατή, Στελιος Κατρανίδης, Θάνος Καψάλης, Μαρία Κελέση Φώφη Κέντη, Ελένη Κεχαγιόγλου, Μάρκος Κλωνιζάκης, Θωμάς Κοντογιάννης, Νίκος Κούρδογλου, Αντρέας Κούρκουλας, Άλκης Κούρκουλας, Κώστας Κουτσομιτέλης, Μίλτος Κύρκος, Γιάννης Κωνσταντίνου, Ντόρα Κωνσταντίνου, Χρήστος Λάζος, Γαβρήλος Λαμπάτος, Μιχάλης Λευκαδίτης, Στάθης Λευκαδίτης, Δάφνη Λιαναντωνάκη, Γιώργος Λιγνός, Σεβαστή Λιοναράκη- Χρηστίδου, Γιώργος Λιόντας, Χαρά Λουκάκου, Κωνσταντίνος Λυγνός, Έφη Λυμπεροπουλου, Σαράντης Λώλος, Βασίλης Μάγκλαρης, Δημος Μακατσωρης, Παναγιώτης Μαμαλής, Χρυσούλα Μαμόγλου, Κατερίνα Μανουσάκη, Θόδωρος Μαργαρίτης, Θοδωρής Μαρδίρης, Σοφία Ματθαίου, Μάνος Ματσαγγανης, Ζώγια Μαυροειδή, Γιάννης Μαυρουδής, Θανάσης Μαχιάς, Τάκης Μεταξάς, Λίλιαν Μήτρου, Γώργος Μητρούδης, Βίκυ Μήτσα, Λιλη Μιχαηλίδου, Χαρης Μοβσεσιαν, Όλγα Μουλαδούδη, Σάκης Μουμτζής, Ηλίας Μόσιαλος, Μαρίνης Μπερέτσος, Φρίντα Μπίζιου, Δημήτρης Μπόζης, Γιώργος Μπόλας, Γιαννης Μπουρης, Ελενα Μπουρνιά, Ευγενία Μπουρνόβα, Ισμηνη Μωρου, Εύη Μωυζε, Σπύρος Νικόπουλος, Στέφανος Νικόπουλος, Θεόφιλος Ξανθόπουλος, Φανή Ξένου, Δημήτρης Οικονομίδης, Γιάννης Παγιασλής, Μπάμπης Παισίδης, Τάκης Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Παπαβασιλείου, Λέλα Παπαγιαννοπούλου, Ναούμ Παπάζογλου, Σάκης Παπαποστόλου, Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Νυμφοδώρα Παπασιώπη, Νέλλη Παπαχελά, Μάκης Παρασκευόπουλος, Μαρία Παρίση, Τάκης Παχτίτης, Βασίλης Πεσμαζόγλου, Αλέκος Πετρίδης, Θεοδόσης Πετρίδης, Ιωάννα Πετροπούλου, Κώστας Πήττας, Χαίμ Πολίτης, Μαρλένα Πολιτοπούλου, Χριστίνα Πουλίδου, Φώτης Προβατάς, Αντζέλα Πρωτοψάλτη, Γιάννης Ρέγγας, Μιχάλης Ρηγίνος, Θέμης Ροδαμίτης, Λουκάς Ρούφος, Γιάννα Σαββίδου, Τάσος Σαλβάνος, Τέλης Σαμαντάς, Διονύσης Σαμιώτης, Μιχάλης Σαμπατακάκης, Παναγιώτης Σαμπατακάκης, Δημήτρης Σαρδελιάνος, Όλγα Σελλά, Γιώργος Σιακαντάρης, Γαβρήλος Σιδηρόπουλος, Μαρία Σκιαδαρέση, Δημήτρης Σκλαβενίτης, Γιάννης Σμαρνάκης, Ισαάκ Σούσης, Βασίλης Σπανός, Kοσμάς Σπυρόπουλος, Κώστας Σπυρόπουλος, Παναγιώτης Στασινός, Σπύρος Στεκούλης, Βάνα Στεργίου, Κατερίνα Σύρμου, Μανώλης Τζερέτας, Ηλίας Στεργίου, Δημήτρης Τζιάς, Παύλος Τζιάς, Γιώργος Τζίκας, Φωτούλα Τζιώντζιου, Μαρία Τοπάλη, Γιολάντα Τότσιου, Ρουλα Τριανταφυλλιδου, Μιχάλης Τριανταφυλλίδης, Μαρία Τρουλλινού, Λενα Τσαγκαρακη, Βασίλης Τσαλής, Κώστας Τσαούσης, Μελίτα Τσεκούρα, Θόδωρος Τσιάλας, Ντόρα Τσικαρδάνη, Θόδωρος Τσίκας, Μιχάλης Τσίρλης, Θωμάς Τσιρόπουλος, Πολυξένη Τσίτσα, Κωνσταντίνος Φλωρίδης, Νίκος Φωτίου, Δημήτρης Φωτόπουλος, Αγγελική Φωτοπούλου, Παναγιώτης Χαλβατσιώτης, Γιαννα Χανδελη, Κώστας Χάρακας, Νάντης Χατζηγιάννης Σωκράτης Χατζημιχάλης, Θόδωρος Χατζηπαντελής, Δημήτρης Χατζησωκράτης, Γιώργος Χατζόπουλος, Ολυμπία Χατζοπούλου, Ιωάννα Χάτσιου, Αντώνης Χελιδόνης, Κώστας Χλωμούδης, Γιώργος Χουλιάρας, Ελένη Χριστίδου, Μάγδα Χρυσοστομιδου, Γρηγόρης Ψαριανός

Για να ζήσει η χώρα: ΝΑΙ!

Του Σταύρου Ζουμπουλάκη

Όποιος έζησε το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974 αισθάνεται πολύ δυσάρεστα για τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε τούτο το δεύτερο δημοψήφισμα μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Μέσα σε πέντε μέρες καλούνται οι πολίτες να αποφασίσουν για μια οικονομική πρόταση, μη οριστική, την οποία δεν έχουν διαβάσει και πολλοί από αυτούς δεν μπορούν να διαβάσουν. Αν προσθέσουμε και τις ρυθμίσεις της πράξης νομοθετικού περιεχομένου, με την οποία αλλάζουν οι ισχύοντες κανόνες για τη συγκρότηση των επιτροπών υποστήριξης του ΝΑΙ ή του ΟΧΙ, η αντιδημοκρατικότητα του παρόντος δημοψηφίσματος, με την επίκληση πάντα του λαού, πολλαπλασιάζεται. Ας είναι. Η Βουλή έκανε δεκτή την πρόταση της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, με την προσθήκη και της ψήφου των βουλευτών της ναζιστικής Χρυσής Αυγής, και επομένως το δημοψήφισμα θα διεξαχθεί.

Η κυβέρνηση που αποφάσισε τούτο το δημοψήφισμα αποτελεί μοναδικό φαινόμενο, σε όλο τον πλανήτη, και δίχως ιστορικό προηγούμενο: ειρηνική συνύπαρξη κομμουνιστών και ακροδεξιών εθνικιστών. Ορισμένοι καλοπροαίρετοι οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ πίστεψαν αρχικά ότι επρόκειτο για μια αναγκαστική, με βαριά καρδιά, συγκατοίκηση, προκειμένου να εξασφαλίζεται η υπερψήφιση των νομοσχεδίων στη Βουλή. Οι βουλευτές των ΑΝΕΛ θεωρήθηκαν βολικοί και φτηνοί σύμμαχοι που αγοράζονταν με κάνα δυο υπουργεία. Μέγα λάθος. Ανάμεσα στα δύο κόμματα φάνηκε ότι υπάρχει σύμπνοια. Οι βουλευτές και υπουργοί της συγκυβέρνησης μιλάνε όλοι τους την ίδια γλώσσα, μια εύκολη γλώσσα που περιέχει λίγες λέξεις: «περηφάνια», «αξιοπρέπεια» και κυρίως τα αρνητικά μόρια «όχι» και «δεν», που τα κολλάνε σε άλλα λίγα ουσιαστικά ή ρήματα («όχι στην ταπείνωση», «δεν θα υποταχθούμε», και υπόρρητα «όχι στην Ευρώπη»). Όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση Παπαδήμου, με συμμετοχή του ΛΑΟΣ, έβγαλα ένα μικρό βιβλιαράκι, με τον τίτλο Ανίερη συγκυβέρνηση (Πόλις 2011). Αν έγραφα για την παρούσα συγκυβέρνηση, θα χρησιμοποιούσα πάλι το ίδιο επίθετο, μα αυτή τη φορά στον υπερθετικό βαθμό.

Αυτή λοιπόν η κυβέρνηση Κνιτών και εθνικιστών προσήλθε στις διαπραγματεύσεις με τους σκληρούς εταίρους –δεν το ήξερε;– εντελώς ανέτοιμη και απροετοίμαστη, με έναν άνθρωπο εντελώς ακατάλληλο ως υπουργό Οικονομικών, χωρίς στόχους και σχέδιο, παίζοντας, τζογάροντας και κοροϊδεύοντας, αλλά και με παραληρηματικές ταυτόχρονα ιδέες επαναστατικού μεγαλείου, ότι θα ηγηθούμε ως Έλληνες του αγώνα των ευρωπαϊκών λαών για την απελευθέρωσή τους από τα δεσμά των τραπεζιτών. Πολλή συζήτηση γίνεται τώρα τελευταία αν υπήρχε εξαρχής σχέδιο ρήξης, οπότε οι διαπραγματεύσεις ήταν συνειδητά προσχηματικές, ή αν τα πράγματα οδηγήθηκαν στη ρήξη, από μια σειρά μικρών και μεγάλων λαθών. Θεωρώ ότι αυτό είναι ένα ερώτημα για το μέλλον. Για το σήμερα, είτε το ένα ισχύει είτε το άλλο, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Οι διαπραγματεύσεις, πραγματικές ή προσχηματικές, όπως ήταν φυσικό, ναυάγησαν. Η κυβέρνηση βρέθηκε σε αδιέξοδο. Ακόμη και αν γινόταν δεκτή από τους εταίρους η τελευταία πρότασή της και υπογραφόταν συμφωνία, η συμφωνία αυτή δεν θα ψηφιζόταν στη Βουλή από πολλούς βουλευτές της και, αν ψηφιζόταν, δεν θα εφαρμοζόταν από πολλούς υπουργούς της. Ο ΣΥΡΙΖΑ μετά από μια τέτοια συμφωνία δεν θα μπορούσε να σταθεί, θα γινόταν κομμάτια, θα έχανε τον κόσμο του. Γι’ αυτό και ο πρωθυπουργός, προκειμένου να σώσει το κόμμα του και άρα τον εαυτό του, έπαιξε τη χώρα στα ζάρια. Τόσο απλά, τόσο κυνικά.

Τι κάνουμε λοιπόν τώρα; Λέμε ΝΑΙ στη συμφωνία, χωρίς να παραλείπουμε να τονίζουμε ότι η σημερινή Ευρώπη είναι μια νεοφιλελεύθερη Ευρώπη, στην οποία ξηλώνεται σιγά σιγά το κράτος πρόνοιας, μια Ευρώπη στην οποία κυριαρχούν δυνάμεις ταξικής αλαζονείας και σκληρότητας, στην οποία υποχωρεί η ίδια η δημοκρατία. Και επίσης ότι η συμφωνία είναι δυσμενής και δυσβάστακτη για τη χώρα. Το ΝΑΙ δεν είναι ιδεώδης λύση, εδώ που φτάσαμε όμως δεν υπάρχουν ιδεώδεις λύσεις. Άλλωστε το ΝΑΙ δεν αποτελεί οικονομική λύση, ανοίγει απλώς τον δρόμο για πολιτική λύση. Το ΟΧΙ οδηγεί στην πλήρη καταστροφή. Ανάμεσα στον θάνατο (ΟΧΙ) και στη συνέχιση της ζωής με λαβωματιές (ΝΑΙ), διαλέγουμε το δεύτερο.

Αποτελεί ερώτημα ωστόσο τι είναι αυτό που οδηγεί πολλούς συμπολίτες μας στο ΟΧΙ, όταν μάλιστα κανείς, απολύτως κανείς, ούτε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, δεν τους εξηγεί τι θα γίνει την επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος, αν επικρατήσει το ΟΧΙ. Τους οδηγεί άραγε σε αυτή την επιλογή η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή, αυτή η ίδια δηλαδή που τους οδήγησε αφελώς να ψηφίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ; Αστεία πράγματα. Τώρα που η χρεοκοπία ξεκίνησε πραγματικά, ξέρουν πια ότι μόνο μαύρες μέρες τους περιμένουν. Εκείνο που τους οδηγεί σε αυτή την αυτοκαταστροφική επιλογή είναι, πιστεύω, ο διάχυτος αριστερο-εθνικολαϊκισμός, όλη αυτή η ρητορική της εθνικής περηφάνιας. Το Κούγκι και ο Ζάλογγος της παραδοσιακής εθνικής ρητορείας έρχονται να διασταυρωθούν με τον μαρτυρικό ηρωισμό της Αριστεράς. Σε αυτή την πορεία προς τον θάνατο με το κεφάλι ψηλά η συμμαχία του ΣΥΡΙΖΑ με τους ΑΝΕΛ αποκαλύπτει όλη τη σημασία της.

Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι τραυματισμένοι συμπολίτες μας, δικαιολογημένα θυμωμένοι, που παίρνουν τον δρόμο της καταστροφής (ΟΧΙ), την οποία βλέπουν καθαρά μπροστά τους, με το επιχείρημα πως δεν έχουν τίποτε να χάσουν, ότι ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται. Και όμως έχουν να χάσουν πολλά. Είναι άλλο να είσαι άνεργος σε μια χώρα που στέκεται στα πόδια της, που έχει νοσοκομεία και σχολεία, ένα κάποιο πλαίσιο αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, και εντελώς άλλο σε μια εξαθλιωμένη χώρα όπου δεν λειτουργεί τίποτε, άλλο δηλαδή να είσαι άνεργος στη λαβωμένη Ελλάδα και άλλο στο Αφγανιστάν. Αυτό βέβαια είναι ένα ορθολογικό επιχείρημα που δεν το ακούνε εύκολα οι αναγκεμένοι άνθρωποι. Πρέπει όμως να τους πείσουμε, αυτές τις λίγες μέρες που απομένουν μέχρι το δημοψήφισμα. Όσοι καλοπροαίρετοι, φτωχοί άνθρωποι –δεν μιλώ για τους φανατικούς– ψήφισαν τον ΣΥΡΙΖΑ, με την ελπίδα ότι θα ανακουφίσει τα βάσανά τους, πρέπει να πειστούν ότι η ελπίδα τους δεν βρίσκεται εκεί.

Το μεγάλο ρεύμα τού ΝΑΙ πρέπει να διαμορφωθεί, διαμορφώνεται ήδη, από πολλά ρυάκια, από πολλές τάσεις. Υπάρχει βεβαίως το ΝΑΙ του νεοφιλελευθερισμού, της ταξικής αλαζονείας, της αδιαφορίας για τους φτωχούς. Υπάρχει όμως και το ΝΑΙ της κοινωνικής αλληλεγγύης, της δημοκρατικής παράδοσης, της σοσιαλδημοκρατίας. Αυτό το άλλο ΝΑΙ πρέπει να ακουστεί δυνατά και διακριτά αυτές τις κρίσιμες μέρες.

Πηγή: Athens review of books