Monday, August 10, 2015

Τα βιβλία για το Αγκίστρι

ΡΑΜΟΝ ΜΟΥΝΤΑΝΕ
Η Εκστρατεία των Καταλανών στην Ανατολή 

Το Χρονικό του Καταλανού συγγραφέα και στρατιώτη Ραμόν Μουντανέ (1265-1336) περιγράφει ιστορικά συμβάντα του Στέμματος της Αραγώνας, από το 1207 έως το 1328. Ο στρατιώτης συγγραφέας διετέλεσε, μεταξύ άλλων, και οικονομικός υπεύθυνος της Καταλανικής Εταιρείας μισθοφόρων. Η Εταιρεία, διοικούμενη από έναν τέως Ναΐτη γερμανικής καταγωγής, τον Ρογήρο τον Ανθηρό, πρόσφερε τις υπηρεσίες των 10.000 ανδρών της στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο, κατά των Τούρκων εισβολέων στη Μικρά Ασία. Στη συνέχεια, συγκρούστηκε νικηφόρα με τους Βυζαντινούς και, με τη μάχη του Αλμυρού (1311), κατέλαβε το φραγκικό δουκάτο της Αθήνας. H καταλανοκρατία στην Αθήνα διήρκεσε μέχρι το 1388. Ο βασιλιάς Πέτρος Δ΄της Αραγώνας έγραψε, το 1380, πως το κάστρο της Αθήνας είναι «το πολυτιμότερο κόσμημα στον κόσμο που παρόμοιό του δεν θα μπορούσαν να φτιάξουν όλοι μαζί οι βασιλιάδες της χριστιανοσύνης». Μια πρώιμη «εκ δυσμών» αναγνώριση της αρχαίας Ελλάδας πριν την Αναγέννηση.

Για τους Καταλανούς τα γεγονότα συνιστούν μια εποποιία. Για τους Έλληνες μια σειρά φοβερών λεηλασιών και ωμοτήτων. Το βιβλίο συμβάλλει στο να χυθεί περισσότερο φως στη λησμονημένη αυτή συνάντηση/αντιπαράθεση του δύοντος βυζαντινού κόσμου με μια αναδυόμενη δύναμη της υστερομεσαιωνικής Δύσης.

Η εκστρατεία των Καταλανών στην Ανατολή − ένα απόσπασμα από το Χρονικό − συνιστά τη μοναδική σωζόμενη καταλανική πηγή για τα γεγονότα της εκστρατείας στη Μ. Ασία και τον ελλαδικό χώρο (1302-1311 περίπου). Για τον Έλληνα αναγνώστη έχει τεράστια ιστορική αξία: συμπληρώνει με τη ματιά του «άλλου» την εικόνα των γεγονότων που μας περιγράφουν οι βυζαντινοί χρονικογράφοι και ιστορικοί Γεώργιος Παχυμέρης, Νικηφόρος Γρηγοράς και Λαόνικος Χαλκοκονδύλης μεταξύ άλλων.

Συνολικά, το Χρονικό συγκαταλέγεται στα τέσσερα μεγάλα Χρονικά που θεωρούνται ορόσημα για την καταλανική γραμματεία του Μεσαίωνα. Η εκστρατεία των Καταλανών στην Ανατολή είναι μια συναρπαστική, απίστευτη όσο και αληθινή περιπέτεια στα τέλη του Μεσαίωνα γραμμένη από έναν εκ των πρωταγωνιστών της.
Εκδόσεις: Στοχαστής


ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ 
«Σταλάγματα από τα κεραμίδια»

Οι εκδόσεις "Εν πλω" παρουσιάζουν με πολλή χαρά το νέο βιβλίο του Aγιορείτη Iερομονάχου Αντωνίου Ρωμαίου με τίτλο «Σταλάγματα από τα κεραμίδια». Πρόκειται για μια συλλογή μικρών κεφαλαίων θεολογικού αναστοχασμού, επιγράμματα ή αποφθέγματα που έχουν τη δυναμική να αποτελέσουν καθημερινό σύντροφο ζωής για τον βεβαρημένο, πάσχοντα και εν πολλοίς αποθαρρυμένο αναγνώστη της εποχής μας: λαϊκό ή κληρικό, μικρόσχημο ή μεγαλόσχημο, άνδρα ή γυναίκα, νέο ή νέα.
Η Νατάσα Κεσμέτη-Παυλοπούλου, που φρόντισε φιλολογικά τα κείμενα του βιβλίου, αναφέρει χαρακτηριστικά στον πρόλογό της: «Στα ”Σταλάγματα” συνυφαίνονται εξαιρετικά πυκνά η δέηση και το δέος. Από την πλευρά του ο αναγνώστης καλείται να ανακαλύψει εκ νέου τη σημασία όσο και τη δύναμη του δέους. Όμως και σ’ αυτή την επανανακάλυψη του συμπαραστέκονται, τον βοηθούν και τον εξοικειώνουν τα ”Σταλάγματα”, επειδή δεν αποτελούν διανοητικές επινοήσεις. Τα διαποτίζει το θερμό αίμα και ένδακρυ ρίγος του βιώματος. Τα ”Σταλάγματα” κατά βάση απευθύνονται στον κάθε άνθρωπο, κι όχι μόνο στον κάτοικο της Ελλάδας. Έχω μάλιστα την ισχυρή εντύπωση πως όσο κι αν κεντρικό σημείο τους αποτελεί η χριστοείδεια, συμπεριλαμβάνουν στη στοργική, αλλά ταυτοχρόνως και αυστηρή έγνοια τους χριστιανούς και μη χριστιανούς!».
Εκδόσεις: Ενω Πλω
ΘΑΝΑΣΗΣ Κ. ΚΑΠΠΟΣ
Το ποδόσφαιρο και η Αριστερά 

Στο βιβλίο Το ποδόσφαιρο και η Αριστερά αναβιώνουν ιστορίες Ελλήνων και ξένων ποδοσφαιριστών που διέπρεψαν με τη δράση τους μέσα και έξω από τα γήπεδα, και πήγαν κόντρα σε αντίξοες πολιτικές καταστάσεις και περιβάλλοντα, δείχνοντας έναν διαφορετικό, εναλλακτικό δρόμο για το όνειρο. Ο Γιώργος Δεληκάρης, ο Νίκος Γόδας, ο Ανδρέας Μουράτης, ο Βασίλης Χατζηπαναγής, ο Χουάν Ραμόν Ρότσα, ο Νίκος Χρηστίδης, η θρυλική ομάδα της Μακρονήσου, ο Σόκρατες και η Κορίνθιανς, ο Κάρλος Τέβες, ο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα και πολλοί άλλοι πρωταγωνιστές της μπάλας και της ζωής παρουσιάζονται για πρώτη φορά μαζί σε μια πρωτότυπη και διαφωτιστική καταγραφή της σχέσης που ανέπτυξε η Αριστερά με το ποδόσφαιρο από τη δεκαετία του ’40 έως τις μέρες μας. Ωστόσο, το βιβλίο του Θανάση Κ. Κάππου δεν στέκεται μόνο στις ένδοξες και ηρωικές στιγμές. Προχωρεί ακόμα παραπέρα, θέτοντας καίρια ερωτήματα, με κριτικό και αυτοκριτικό λόγο, για τη στάση και το ρόλο των αριστερών στο χώρο του αθλητισμού και ιδίως του ποδοσφαίρου.
Εκδόσεις: Καστανιώτη

ΑΓΝΩΣΤΟΥ
Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού

Το βιβλίο τούτο που ο συγγραφεύς του είναι άγνωστος, εγράφηκε πρωτότυπα εις την ρωσσική γλώσσα γύρω εις το έτος 1853. Το πρωτότυπο του έργου τούτου ευρέθηκεν εις το Άγιον Όρος το έτος 1884 οπότε κι ετυπώθηκε εις την πόλι Καζάν που ευρίσκεται εις τα Ουράλια Όρη. Από την έκδοσιν αυτή μόνο τρία ή τέσσερα αντίτυπα σώζονται εις την Ευρώπη, έξω από τη Ρωσσία. Το αριστούργημα τούτο, όπως το χαρακτήρισαν εις την Ευρώπη θεολόγοι που εντρύφησαν πνευματικά σ' αυτό, ομιλεί για έναν ορθόδοξο χριστιανό προσκυνητή, που ταξιδεύει με την δίψα να εμβαθύνη εις την γνώσι και την εφαρμογή του ρητού του Αποστόλου Παύλου που λέγει «αδιαλείπτως προσεύχεσθε» [. . .]
Εκδόσεις: Παπαδημητρίου
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΥΣΣΑΣ

Η Νιλουφέρ στα χρόνια της κρίσης

Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται από το Μάη του 2013 μέχρι τον Απρίλη του 2014. Αφηγητής είναι ο Στέλιος Μέσκουλας, μεσήλικος πρώην καθηγητής φροντιστηρίου και τώρα νυχτοφύλακας και οδηγός ημιφορτηγού – κουβαλητής κιβωτίων σε κάβα. Προσπαθεί να γράψει ένα μυθιστόρημα με επίκεντρο τη Μακρόνησο, μήπως και ξεπεράσει την προσωπική του έκπτωση. Πηγαίνοντας στο νησί αυτό για επιτόπια έρευνα, ο Μέσκουλας γνωρίζει τη νεαρή Νιλουφέρ Αταλάρ, ευκατάστατη Τουρκάλα δημοσιογράφο στην Αθήνα, που επίσης προσπαθεί να γράψει για το ίδιο νησί, επειδή ο προπάππος της ήταν αιχμάλωτος εκεί το 1912-13. Ο Μέσκουλας τη βοηθάει και η Νιλουφέρ γράφει πράγματι μια νουβέλα, μα το δικό του βιβλίο μένει ανολοκλήρωτο: λίγα γραμμένα κεφάλαια και πολλή πρώτη ύλη. Στο φόντο της συγγραφικής προσπάθειας του Μέσκουλα περνούν οι οικονομικές του δυσκολίες, αλλά και η επικαιρότητα της εποχής. Αν τελικά ένα μέρος της σύγχρονης συγγραφικής παραγωγής θεωρηθεί στο μέλλον «λογοτεχνία της κρίσης», τότε το ανά χείρας μυθιστόρημα θα διεκδικήσει την ένταξή του σ’ αυτήν.
Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείο της Εστίας 

Saturday, August 8, 2015

Τέσσερα (φαινομενικά) ασύνδετα αυγουστιάτικα σχόλια

Του Στρατή Ψάλτου*

Παναγιώτης Κονδύλης 1: "Η ομοιότητα της συμπεριφοράς εδράζεται σε ορισμένες σταθερές, ανάμεσα στις οποίες καθοριστική είναι η επιδίωξη της αυτοσυντήρησης μέσω της διεύρυνσης της οικείας ισχύος. Όμως οι σταθερές αυτές ενεργοποιούνται μόνο μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές καταστάσεις και μόνο μέσα σε τέτοιες καταστάσεις έχουν συγκεκριμένη υπόσταση και συγκεκριμένο περιεχόμενο", Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού, σ. 329.

Είναι αναλυτικά σημαντικό να σκεφτούμε ότι μέσα στις συγκεκριμένες ιστορικές καταστάσεις έχουμε την ενεργοποίηση κάποιων στοιχείων. Εκείνο που είναι παραπλανητικό είναι να σκεφτούμε ότι τα στοιχεία αυτά, και συγκεκριμένα "η επιδίωξη της ισχύος", αποτελούν ένα είδος "ανθρωπολογικών σταθερών". Η σκέψη μου είναι ότι η "επιδίωξη της ισχύος" δεν αποτελεί σταθερά, αλλά ένα στοιχείο της ψυχικής ζωής, συνδεδεμένο με το ίδιο το ασυνείδητο, που ρίχνει τη σκιά του πάνω στην ανθρώπινη δράση, αλλά όχι με σταθερό τρόπο. Έτσι, μέσα στις συγκεκριμένες ιστορικές καταστάσεις καλούμαστε να δούμε από ποιες πολιτισμικές μορφές ενεργοποιείται και από ποιες ενδεχομένως ενεργοποιείται ένα είδος διέλευσής του. Αυτή η ένσταση είναι που με κάνει να διαφοροποιούμαι από τον κατά τα άλλα χαρισματικό στις αναλύσεις του, και κληρονόμο της μεγάλης νιτσεϊκής παράδοσης, Παναγιώτη Κονδύλη.

Παναγιώτης Κονδύλης 2: "Η άμεση επιδίωξη της ισχύος μέσα στις συνθήκες της οργανωμένης κοινωνίας μπορεί να γνωρίσει μακροπρόθεσμη επιτυχία μόνο με την παραίτηση από την αχαλίνωτη "ζωϊκή" ικανοποίηση των ψυχορμήτων", Ισχύς και Απόφαση, σ. 133.

Είναι φανερό ότι η "επιδίωξη ισχύος" δεν ανάγεται σε κάτι βιολογικό, αλλά σε κάποια "απόφαση", η οποία μπορεί να έρχεται και σε αντίθεση με τις ψυχικές ορμές. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι το γεγονός ότι η εικόνα που δίνεται για την ψυχική ζωή είναι αποκλειστικά η εικόνα "ορμών" που πρέπει να πειθαρχηθούν προς χάριν μιας μακροπρόθεσμης επιδίωξης ισχύος. Η εικόνα αυτή δεν διαφέρει από την εικόνα που έχει για την ψυχική ζωή ένα σχήμα που διέπει τη σκέψη από τον Πλάτωνα μέχρι τον Freud. Ο Κονδύλης παραμένει δέσμιος σε αυτό, αδυνατώντας έτσι να σκεφτεί μία άλλη εικόνα της ψυχικής ζωής και μία άλλη δυνατότητα συνύφανσης του πολιτισμού με αυτή.

Σωτηρία Μπέλλου. Αν ζούσε, σήμερα 6 Αυγούστου θα γιόρταζε. Η Σωτηρία Μπέλλου δεν ήταν απλώς τραγουδίστρια, ήταν κάτι σαν σύμβολο. Γι' αυτό και ο Γιάννης Τσαρούχης είχε πει: «Αγαπώ την Μαρία Κάλλας και την Σωτηρία Μπέλλου. Και δεν αισθάνομαι διχασμένος». Tο 1976, για τις ανάγκες της εκπομπής Μουσική Βραδιά του Γιώργου Παπαστεφάνου, ενώ δεν τραγουδούσαν μαζί στο Χάραμα, η Σωτηρία Μπέλλου ανεβαίνει στο πάλκο και συναντά τον Βασίλη Τσιτσάνη. Στα χρόνια του Εμφυλίου, το 1946, δούλευαν μαζί στου «Τζίμη του Χοντρού». Μια βραδιά μια παρέα από χίτες μπήκαν στο μαγαζί και της ζήτησαν να πει το «Του αετού ο γιός». Η Μπέλλου τους απάντησε «Α πάενε ρε» και οι χίτες όρμησαν και την έδειραν. Η ίδια είπε κάποτε για το περιστατικό: «Έξι άτομα με βαράγανε στο πάλκο, αλλά αυτό που με πόνεσε πιο πολύ ήταν που δεν σηκώθηκε κανείς να με υπερασπιστεί».

Κώστας Βίρβος. Ο Κώστας Βίρβος, που πέθανε την Πέμπτη 6 Αυγούστου 2015, υπήρξε αντιπροσωπευτική μορφή στιχουργού τραγουδιών της δεκαετίας του 50 και του 60, γνωστών ως λαϊκά. Θα μπορούσε να είναι ολόκληρη συζήτηση το περιεχόμενό τους και τα μορφολογικά στοιχεία των στίχων και της μουσικής τους, καθώς και του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο λειτούργησαν. Το γεγονός είναι ότι στα μέσα της δεκαετίας του 50 είχαν πια κυριαρχήσει έναντι της μουσικής κουλτούρας του ρεμπέτικου. Αργότερα, βρέθηκαν και αυτά αντιμέτωπα με το μετασχηματισμό του πολιτισμικού πλαισίου και ήρθε η ώρα που ο Θόδωρος Δερβενιώτης άκουσε τον Μάτσα να του λέει ότι εκπροσωπεί κάτι "παρωχημένο". Ωστόσο, σε καθετί "παρωχημένο" η ιστορία και τα δρώντα υποκείμενα μπορούν να επιφυλάσσουν μία επικαιροποίηση, όπως αυτή του να σηκώνεται κάποιος από την καρέκλα του σ' ένα καφενεδάκι, να πλησιάζει ένα νοητό Juke Βox και να πατά στα κουμπιά το Καράβι με σημαία ξένη, γραμμένο σε στίχους του Βίρβου, για να το αφιερώσει κάπου.

*Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας

Η Ελλάδα θυμίζει το υπό κατάρρευση σοβιετικό μπλοκ;

Του Γιώργου Ρακκά
Στην δημόσια συζήτηση, σε όσα λέει η κυβέρνηση, αλλά και σε εκείνα που συζητούν οι ψηφοφόροι της, καθώς και ο ευρύτερος ‘αντιμνημονιακός χώρος’ κυριαρχούν οι αναλογίες και οι συγκρίσεις της χώρας μας με την… Γερμανία του 1950, την Ισλανδία ή την… Αργεντινή. Κι όμως, αν συγκρίνουμε αυτά τα παραδείγματα δεν θα βρούμε παρά ελάχιστες αναλογίες, και αυτές «εξωτερικές».

Αντίθετα, η σύγκριση που μπορεί να μας διδάξει περισσότερα πάνω στην κατάσταση της χώρας μας, δυστυχώς, είναι με τις χώρες του ανατολικού μπλοκ και τον τρόπο που κατέρρευσαν μέσα στην δεκαετία του 1990. Ας δούμε μερικές από αυτές:

Α) Κατ’ αρχάς, τόσο το καθεστώς που ανέλαβε την ‘μετάβαση’ της ΕΣΣΔ στην Ρωσία του 1990 υπό τον Γιέλτσιν, όσο και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (με τους ΑΝΕΛ) έχουν την ίδια κοινωνική συγκρότηση και ταξική φυσιογνωμία. Ο Γιελτσινισμός των αρχών της δεκαετίας του 1990, ήταν μια ‘εξέγερση’ της σοβιετικής γραφειοκρατίας ενάντια στον στρατό και τις μυστικές υπηρεσίες, για την απόσπαση της εξουσίας του ρωσικού κράτους. Σε δεύτερο χρόνο πυροδότησε έναν κύκλο ‘γκανκστερικής συσσώρευσης δια της αρπαγής’ φορέας του οποίου ήταν σε μεγάλο βαθμό πρώην γραφειοκράτες –ιδιαίτερα στην ρώσικη περιφέρεια. Αυτοί, εξ άλλου ήταν που εξελίχθηκαν στους διαβόητους ‘ολιγάρχες’ του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1990.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο ΣΥΡΙΖΑ εκφράζει την «στάση» των γραφειοκρατικών μεσοστρωμάτων ενάντια στο παλαιό πολιτικό σύστημα, το οποίο μέχρι πρότινος υπηρετούσαν. Ιδιαιτέρως βέβαια, την κεντροαριστερά του ΠΑΣΟΚ, που αποτέλεσε κατά στην μεταπολίτευση την οργανωτική δύναμη και τον εμπνευστή του καθεστώτος της.

Αυτός ο ιδιότυπος «σοσιαλφιλελευθερισμός των διανοουμένων» έχει επιλέξει να συμμαχήσει τόσο με κομμάτια του ξένου κεφαλαίου, όσο και με την πτέρυγα των οικονομικών ελίτ που κατά τα τελευταία χρόνιαέχασε την προνομιακή της πρόσβαση στην εξουσία προκειμένου να χτυπήσει τα συμφέροντα που ταυτίζονται με το παλαιό πολιτικό σύστημα ή να τα εξαναγκάσει σε κάποιου είδους modus vivendi.

Προς το παρόν είναι άγνωστο, αν αυτές οι συμμαχίες θα συγκροτήσουν νέα, ‘τριγωνικά’ σχήματα διαπλοκής (κράτος, ΜΜΕ, επιχειρήσεις), αν σε αυτά θα συμμετέχουν και το ‘παλιό’ οικονομικό κατεστημένο. Εκείνο που είναι σαφές, και εν πολλοίς προδιαγεγραμμένο, είναι ότι η καταστροφή που ολοκλήρωσε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχει δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον ώστε από εδώ και πέρα να εξελιχθεί ένα καθεστώς άγριας συσσώρευσης διά της αρπαγής. Η φυσιογνωμία του θα κριθεί από το εάν εν τέλει θα παραμείνουμε στο ευρώ ή θα περάσουμε σ’ ένα νέο νόμισμα: Προφανώς, το πέρασμα σ’ ένα νέο νόμισμα θα μεταβάλειθεαματικά τα δεδομένα. Η λεηλασία της χώρας μας θα παροξυνθεί στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, ενώ ταυτόχρονα θα συμπληρωθεί από την συγκρότηση ενός νέου αυταρχικού καθεστώτος (του τύπου των μετασοβιετικών δικτατοριών που γνώρισαν διάφορες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ).

β) Αμφότερα τα καθεστώτα χρησιμοποίησαν κατ εξοχήν τον Αμερικανικό παράγοντα. Μάλιστα, πολύ συχνά, με τους ίδιους ανθρώπους, αν θυμηθούμε τι ρόλο έπαιξε ο Γιόζεφ Στίγκλιτς στην ‘φιλελευθεροποίηση’ της Ρωσίας, για να προχωρήσει μετά σε δημόσια αυτοκριτική –την οποία δυστυχώς έχει λησμονήσει κατά την ανάμειξή του στην κρίση της χώρας μας, καθώς εισηγείται μια πολιτική που πάνω-κάτω κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με εκείνη που κατέστρεψε την μετασοβιετική Ρωσία.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν την ‘πρόσκληση’ που τους απηύθηνε μια φατρία ώστε να διευκολυνθεί στην φραξιονιστική πάλη δίχως αρχές για την κατάκτηση της εξουσίας, και την ρευστοποίησαν γεωπολιτικά. Στην περίπτωση της Ρωσίας, όπως είναι γνωστό, αξίωσαν την διάλυσή της, και την ‘προτεκτορατοποίηση’ ενός μεγάλου κομματιού της ρωσικής περιφέρειας. Κεντρικό ρόλο σε αυτήν την εκστρατεία έπαιξε ο Τζόρτζ Σόρος, όπως φιλοδοξεί να παίξει και στην Ελλάδα, εξασφαλίζοντας δίκτυα επιρροής τόσο μέσα στην κεντρική εξουσία, όσο και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η δε εμπλοκή στις περιφερειακές δομές της εξουσίας, είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να προχωρήσει ένα μακρόπνοο σχέδιο ‘βαλκανοποίησης’ της Ελλάδας.

Αν συνυπολογίσουμε, μάλιστα, σε αυτές τις διαδικασίες τον παράγοντα «Τουρκία» και το πόσο ταχεία βγήκε από τον πάγο η συμμαχία της με της ΗΠΑ τους τελευταίους μήνες –γεγονός που ήδη συνοδεύεται με «δώρα» των Αμερικάνων προς τους Τούρκους ως προς το κουρδικό μέτωπο, αλλά και ως προς το Κυπριακό, θα αντιληφθούμε ποιός είναι ο κεντρικός κίνδυνος που κυοφορεί το αμερικάνικο σχέδιο για την χώρα: Σταδιακή αποδιοργάνωση και απορρύθμιση της χώρας, με κύρια εργαλεία την διαχείριση του μεταναστευτικού (Ο Σόρος ήδη έχει εκδηλώσει τις προθέσεις του, να παίξει κεντρικό ρόλο σε αυτό το πεδίο), την αναζωπύρωση μειονοτικών ζητημάτων στον Βορρά κ.ο.κ. Και παράλληλα, μια διαδικασία νεο-οθωμανικής αναδιοργάνωσης των ίδιων περιοχών. Όχι κεντρικά, αλλά από τα κάτω μέσω της εξασφάλισης δικτύων οικονομικής εξάρτησης, πολιτισμικής επιρροής κ.ο.κ.

γ) Μια τρίτη αναλογία υφίσταται σε ορισμένες πτυχές του υπό κατάρρευση σοβιετικού μοντέλου με αυτό της Ελλάδας κατά την ύστερη μεταπολίτευση. Κυρίως, στο γεγονός ότι και στην Ελλάδα η οργάνωση του κράτους ήταν λίγο ως πολύ σοσιαλιστική ή τουλάχιστον εμφανίζει τα ίδια κύρια χαρακτηριστικά με τον «υπαρκτό και ιστορικό σοσιαλισμό» –δηλαδή με το καθεστώς ως τέτοιο που ήταν και όχι με το περίβλημα αξιών που λειτουργούσε ως πηγή της ιδεολογικής του νομιμοποίησης: Ένας «σοσιαλισμός των διανοουμένων»[1], όχημα δηλαδή για την κατίσχυση των ‘διανοούμενων στρωμάτων’ με την ευρύτερή τους έννοια στην εξουσία. Ο οποίος εξασφάλιζε κοινωνική συναίνεση παρέχοντας σ’ ένα μεγάλο κομμάτι του λαού συνθήκες απόλυτης εξασφαλισμένης εργασίας, που συνδυάζεται με πολύ χαλαρούς ρυθμούς δουλειάς, απουσία κινήτρων –συνθήκες που λίγο ως πολύ συγκροτούν ένα άτυπο καθεστώς άρνησης της παραγωγικότητας. Στην περίπτωση της περεστρόικα, ο διογκωμένος αυτός τομέας δημιουργούσε και ένα τεράστιο δίκτυο άτυπης, μαύρης ιδιωτικής οικονομίας που τελούσε σε παρασιτική σχέση με το κράτος. Εδώ, έχουμε να κάνουμε με μια τυπική ιδιωτική οικονομία, η οποία μάλιστα λειτουργεί πλέον σε καθεστώς ακραίας απορρύθμισης. Ωστόσο, εκείνοι που παραμένουν «μαύροι» και «άτυποι» είναι όλοι οι μηχανισμοί απόσπασης του δημόσιου/κρατικού πλούτου (μέσα από υπερτιμολογήσεις, μίζες προμηθειών, κακοτεχνίες) κ.ο.κ.

H κατάσταση στην Ελλάδα είναι πιο πολύπλοκη, καθώς το σύστημα είναι «μεικτό» –συνιστά μια βαλκανική και μεσογειακή ιδιαιτερότητα: Από την μία ο δημόσιος τομέας έχει «σοσιαλισμό», και από την άλλη ο ιδιωτικός τομέας και κυρίως οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν υιοθετήσει ένα εργασιακό καθεστώς εντατικοποίησης της εργασίας, προώθησης μορφών ελαστικότητας, εν τέλει υπονόμευσης της οργανωμένης εργασίας. Εξ ου και η άτακτη υποχώρηση της συνδικαλιστικής οργάνωσης στον ιδιωτικό τομέα, όπου οι εργαζόμενοι μένουν σχεδόν ανυπεράσπιστοι έναντι των εργοδοτών τους.

Την ίδια στιγμή, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ιδιωτικού τομέα –τόσο μικρές όσο και μεγάλες επιχειρήσεις– έχει αναπτύξει ένα ιδιότυπο όπλο ώστε να απαντήσει στην ιδιοποίηση του δημόσιου πλούτου από τις κρατικές γραφειοκρατίες: Την φοροδιαφυγή. Σ’ ένα ιδιότυπο μπρα ντε φερ, όπου ο δημόσιος τομέας κάνει ότι δουλεύει, και ο ιδιωτικός κάνει ότι πληρώνει τους φόρους προς το κράτος.

Αυτή η διελκυστίνδα εγκλωβίζει την ελληνική οικονομία σε μια «παγίδα εξισορρόπησης στο χαμηλότερο σημείο», καθώς επιβάλει φαύλες οικονομικές πρακτικές στο μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας που εξελίσσεται στον τόπο μας. Και καταδικάζει τις ενάρετες πρακτικές και συμπεριφορές τόσο στον δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα σε περιθωριοποίηση.

Έτσι, μορφές εργασιακής αποτελεσματικότητας που μπορεί να αναπτυχθούν στον δημόσιο τομέα, από την ατομική πρωτοβουλία μέχρι αποκεντρωμένες ή οριζόντιες μορφές οργάνωσης της εργασίας, σχήματα εσωτερικής αξιολόγησης κ.ο.κ. είναι σχεδόν «ποινικοποιημένες» γιατί πολύ απλά ‘χαλούν την πιάτσα’. Και το ίδιο συμβαίνει με επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που εστιάζουν στην παραγωγή, σέβονται τους εργαζόμενους και το περιβάλλον. Αμφότερες, επιβιώνουν με πολύ κόπο και αγώνα, με το να αντιστέκονται καθημερινά στην τυραννία του «μέσου όρου» που επιβάλει το ελληνικό σύστημα σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

δ) Μια τέταρτη αναλογία υφίσταται στην αρτηριοσκληρωτική υφή της πολιτικής αντίδρασης, τόσο απέναντι στην περεστρόικα, όσο και στον Τσίπρα: Υπάρχουν, όντως, μεγάλες αναλογίες του ρόλου που παίζει ο Λαφαζάνης ή η Ζωή Κωνσταντοπούλου, με εκείνο που έπαιξαν οι «πραξικοπηματίες του Αυγούστου 1991» κατά τις τελευταίες μέρες της ΕΣΣΔ. Κυρίως στο ό,τι αντί να προλάβουν την αποσύνθεση, την επιταχύνουν με το να προκρίνουν καταστροφικές επιλογές.

ε) Η πέμπτη και τελευταία αναλογία έχει να κάνει με τις πραγματικές συνέπειες που παράγουν τέτοια καθεστώτα πάνω στις χώρες τους. Και εδώ, δυστυχώς, το πρόσφατο παρελθόν όλων των πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών, φωτίζει το μέλλον της χώρας μας –εφόσον παραμείνει στην τροχιά του «σοσιαλφιλελευθερισμού των διανοουμένων»…

Σημειώσεις

[1] Για τον μπολσεβικισμό ως «σοσιαλισμό των διανοουμένων» βλέπε Γιαν Βάκλαβ Μακάισκυ, Ο Σοσιαλισμός των Διανοουμένων, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2002. Ένα εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο αποκτάει, λόγω ΣΥΡΙΖΑ, μια επικαιρότητα ξεχωριστή. Για τον πραγματικό χαρακτήρα του σοβιετικού μοντέλου, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια του ιστορικού του βίου βλέπε Γιώργος Καραμπελιάς, Πέρα από τον Σοσιαλισμό μια νέα ουτοπία, Εκδόσεις Κομμούνα, Αθήνα 1984.